د هرات له زلزلې څخه د درېو اونیو په تېرېدو سره د طالبانو د دفاع وزارت د یکشنبې په ورځ د هرات له زلزله ځپلو سره د ۳۶ میلیونه او ۵۷۴ زره افغانیو د مرستې خبر ورکړ. یاد وزارت وايي، دغه نغدي مرسته د هرات د زلزله ځپلو کورنيو لپاره د استوګنې د کورونو جوړولو په موخه په پام کې نیول شوې.
د طالبانو د ملي دفاع وزارت په اېکس پاڼه کې لیکلي چې، تر دې وړاندې یې هم له زلزله ځپلو سره د لس میلیونه افغانیو مرسته کړې وه.
د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر د شمېرو له مخې، د تلې په پنځلسمه او نولسمه په دوو زلزلو کې ١۰٨٠ کسان مړه شوي او ١٩٥٠ نور ټپيان شوي دي.
له دې سره، ملګرو ملتونو د یکشنبې په ورځ وویل چې لا هم د زلزله ځپلو لپاره بیړنیو مرستو ته اړتیا ده چې د زیانمنو جدي او حساسو اړتیاوو ته رسېدنه وشي.
دغه سازمان ویلي، چې له زلزله ځپلو سره د مرستې لپاره شاوخوا ۹۳ میلیونه ډالرو ته اړتیا ده چې له دغه شمیر څخه ۲۴ میلیونه ډالره ورکړل شوي او یا یې د ورکړې ژمنه شوې ده.
د پاکستان د کورنیو چارو وزیر د یکشنبې په ورځ وویل چې، په لومړي پړاو کې به ټول هغه کډوال چې معتبره قانوني اسناد نه لري، له دغه هیواد څخه و اېستل شي.
سرفراز بګټي زیاته کړه چې، په راتلونکو پړاونو کې به په ملګرو ملتونو کې ثبت شوي کډوال او بیا د پاکستان حکومت د نوم لیکنې سند (پي او آر) کارټ لرونکي کسان هم له دغه هېواده و اېستل شي.
دا په داسې حال کې ده چې څه موده وړاندې یو شمېر رسنیو د پاکستان د کورنیو چارو وزارت په حواله ویلي وو، هغه کډوال چې د نوم لیکنې سند (پي او آر) کارټونه ولري له پاکستانه نه اېستل کېږي.
سرفراز بګټي له پاکستانه د کډوالو په ځانګړې توګه بیا د افغان کډوالو د اېستلو د وروستۍ نیټې په نېږدې کیدو سره جیو نیوز ته ویلي چې د کډوالو د اېستلو بهیر به په څو پړاوونو کې وشي.
نوموړي وويل، هغه کډوال چې د اوسېدو او سفر اسناد نه لري او په جعلي هويت سره پاکستان ته راغلي، په لومړي ګام کې به له دې هېواده و اېستل شي.
د پاکستان د کورنیو چارو وزیر وايي، د "ناقانونه" کډوالو د پېژندلو پلان بشپړ شوی او د نومبر له لومړۍ نېټې به د پاکستان په ټولو سیمو کې د کډوالو د پېژندلو او نیولو لپاره د پولیسو عملیات پیل شي.
هغه له پاکستانه له ۱۵ د ۲۰ زرو تر منځ د کډوالو "داوطلبانه" ستنېدو ته په اشارې سره زیاته کړه: «ټول ناقانونه بهرنیان باید بیرته ستانه شي.»
ښاغلي بګټي په ملګرو ملتونو کې د ثبت شویو او د دغه هیواد د نوم لیکنې کارټ لرونکو په ګډون د کډوالو شمیر له ۳ میلیونو څخه زیات بللی دی.
په ۱۳۹۵ کال او لږ راوروسته موده کې چې له پاکستان نه د افغان مهاجرو راتګ ډېر شوی و، د کابل په یوه واده کې له یوې ځوانې سره مخامخ شوم چې تر کابل یې د پاکستان د مهاجرو د یوه کمپ ژوند ښه یاداوه.
ما ورته وویل، "حُب الوطن من الایمان". دې راته وویل چې دا ضعیف حدیث دی. ما ورته کړل، کابل به دې بدله کړي بیا به خبرې کوو.
هغه شپه چې له هوتل نه کور ته راتلم پر خپل بحث پښیمانه غوندې وم. احساس مې کاوه چې نجلۍ مې خپه کړې ده.
اوس چې پر هغه خاطره کلونه تېر دي او فکر پرې کوم، وایم ما ولې ځان ته حق ورکاوه چې د خلکو د وطن دوستۍ بڼه او اندازه وټاکم؟
موږ افغانان وطن دوست خلک یو. د شاعرې شفیقې خپلواک دا خبره چې وايي، "وطن یو، بدیل یې نشته بې جوړې دی" د ډېرو افغانانو د زړه خبره ده.
تاریخ بیا بیا دا کیسه کوي چې افغانان د وطن د ګټلو لپارهله سر او ماله تېر شوي دي، حتا د ګټې او تاوان محاسبه یې نه ده کړې خو د یرغلګرو په وړاندې درېدلي دي.
تاریخ پوهان د افغانانو د شدیدو ملي احساساتو یو علت زموږ جغرافیه ګڼي. افغانستان په غرونو کې ایسار وطن دی. دغو دنګو غرونو که له یوې خوا د پردیو په مقابل کې د مورچل حیثیت راته لرلی دی، له بلې خوا یې له نورو لرې ساتلي یو. د افغانستان په هکله دا خبره ډېره مشهوره او کلیشه شوې ده چې افغانستان د امپراتوریو هدېره ده. موږ چې په وچه کې ایسار ملت یو، د هند او ایران د لویو تمدنونو په منځ کې د خپل هویت په ساتلو کې تقریبا تل حساس پاتې شوي یو.
زموږ جغرافیایی جوړښت موږ د پردیو په مقابل کې حساس کړي یو او همدغه حساسیت د تاریخ په اوږدو کې زموږ د وطن دوستۍ یوه اساسي برخه پاتې شوې ده.
کله چې د افغان - شوروي جګړه وه د باچا خان دا خبره په ډېرو وطن دوستو افغانانو بده لګېده چې ویل یې دا د امریکا او روس جګړه ده، تاسو ولې ځان پکې خرابوئ. اوس چې پر هغه جګړه لسیزې تیرې دي او احساسات یو څه کابو شوي دي ډېرو افغانانو ته شاید سوال پیدا شي چې شوروي خو اخر ماتېده خو موږ ولې ځان پکې خراب کړ؟ موږ په دې ویاړو چې شورویان مو وشړل خو د هغې جګړې په پایلو او قیمت نه هغه وخت او نه اوس چندانې حاضر یو چې فکر وکړو.
چاپېریال او حالات د احساساتو تعریف او بڼه بدلوي. د لسیزو لسیزو جګړو زموږ په وطن دوستۍ کې ځینې منفي اړخونه هم پیدا کړي دي.
متواتر خشونت او جنګونه د ډېرو نورو عیبونو تر څنګ زموږ په ټولنه کې د ضد، شک او بدګمانۍ روحیه ډېره کړې ده. د دغې روحیې له عیبونو یو لوی عیب دا دی چې ممکنیوازې ځان سم وګڼو. فکر او استدالال مو یوازې تر ځان او خپلې ډلې محدود شي. ممکن فکر وکړو یوازې هغه کسان چې سل په سلو کې ما غوندې فکر کوي همهغه وطن دوست دي او بس. حال دا چې هېڅ داسې پرمختللی یا وروسته پاتی هېواد نشته چې وګړي یې ټول یو ډول فکر کوي. د وطن ابادي ښايي د ډېرو وطن دوستو افغانانو ګډه موخه وي خو لازمه نه ده چې ټول دې دغه هدف ته د رسېدلو لپاره په ورته لارو سفر وکړو. مهمه دا ده چې د پرمختګ کاروان که ورو هموي خو روان یې وساتو.
د وطن په هکله زما د خوښې یوه سندره د استاد اولمیر ده چې وايي، "وطن جنت نښان دی ګلان پکې کرمه" د وطن باغ هغه وخت زرغونېدای شي چې ځوانان یې انرژي پر دې مصرف نه کړي چې زه ګلاب کرم، تا ته ولې نرګس ښه ښکاري؟
جګړې زموږ د ټولنېاخلاقي نظام ډېر زیات متضرر کړی دی. زه فکر کوم دا ډول وطن دوستي چې یوازې زه سم یم حتا که وطن دوستي وي هم، اخلاقي وطن دوستي نه ده. په لنډه موده کې یې عیب دا دی چې ټولنه نوره هم وېشي او نفاق ته لمن وهي، په اوږده موده کې هسې له زاڼو کټوري غوښتل او د کعبې په ځای ترکستان ته سفر کول دي.
زموږ د وطن دوستۍ په باورونو کې یو بل عیب فکر کوم دا دی چې له سیاسي قدرت سره یې غوټه کوو. دا فکر څو جنجاله لري. یو دا چې سیاسي قدرت حتا که د هغې ډلې هم وي چې زموږ په طعبه برابره وي، بیا هم د محدودو افرادو د کار ساحه ده.
که سیاسي قدرت او وطن دوستي تل سره یوځای کوو وطن دوستي په لوی لاس د ټولنې په یوه محدوده ساحه کې محدودوو.
بل عیب یې دا دی چې زموږ په معاصر تاریخ کې سیاسي قدرت او واک لېږد همېشه ستونزمن وو. د احمد شاه بابا غوندې د لوی امپراتور زوی هم د دې لپاره چې خپل قدرت وساتي مجبور شو چې پایتخت له کندهاره، کابل ته انتقال کړي. له بابا را وروسته یوازې امیر حبیب الله خان او اعلیحضرت ظاهر شاه پرته له کوم لوی جنجاله له خپلو اسلافو قدرت اخیستی دی، نور نو د ټولو پاچاهانو او له پاچاهي را وروسته نظامونو په وخت کې واک لېږد یوه جنجالي مسله پاتې شوې ده. له دې خبرې مې مطلب دا دی چې د افغانستان سیاسي تاریخ موږ ته وايي چې قدرت ممکن د متخاصمو لوریو په منځ کې انتقال را انتقال شي نو په داسې شرایطو کې چې د سیاسي قدرت انتقال جنجالي دی، ایا فکر نه کوئ چې له سیاسي قدرت سره د وطندوستي تړل به تېروتنه وي؟ یعنې که زما د خوښې ډله په قدرت کې نه وي زه به وطن ته کار نه کوم، یا به وطن ښه نه یادوم؟
د وطن او د وطن دوستۍ مفهوم باید له سیاسته ورها خوا وسیع تعریف کړو. که یې یوازې په سیاست کې محدودوو، د کار د کسانو روحیه ورخرابوو.
د سیاسي واک او وطن دوستۍ د غوټه کولو بل عیب دا دی چې په ټولنه کې د وطن دوستۍ اعلی مثالونه یوازې د قدرت په خاوندانو پورې محدودوي. مثلا، د شاه امان الله خان په لویي کې ښايي ترقي غوښتونکي افغانان شک ونه کړي خو وکیلي پوپلزی چې د امان الله خان د وخت تاریخ یې لیکلی او ډېر نور کارونه یې کړي دي، ښايي ډېر کم خلک وپېژني او خورا لږ کسان یې د هڅو قدرداني وکړي.
څه وخت مخکې د جنید ادبي جایزه اعلان شوه. دا جایزه چې دا یې دوهم کال دی ځوانو شاعرانو او د دې برخې خدمتګارانو ته ورکول کېږي دا جایزه د استاد شاعر، جنید شریف په ابتکار او مالي مرسته پیل شوې ده. زما لپاره د پروفیسر شریف دغه کار د وطن دوستي عالي مثال دی.هرهغه څوک چې یو بل افغان هڅوي او د کار روحیه ورکوي همدغه اصلي وطن دوستي او خدمت دی. د پروفیسر جنید له کاره دا الهام هم اخلو چې که څوک غواړي وطن ته کار وکړي، جغرافيايي او زماني فاصلې یې خنډ کېدای نشي.
د استاد جنید او نورو وطن دوستو کیسې که لیکو، ستایو یې، په خپلو ویناوو کې یې یادوو او د وطن د خدمت د مثال په توګه یې ذکر کوو، ګومان کوم دوه مثبت پیغامونه شریکوو.
اول دا چې هر څوک دې د خپل وس تر حدهپه خپله ساحه کې د بهترۍ لپاره هڅه وکړي. لازمه نه ده چې موږ هر یو دې دا وس ولرو چې ټوله کوټه روښانه کړو خو که په ډیوه یو کونج هم روښانه کېږي، ډېوه باید بله شي.
دوهم دا چې نظامونه به تل زموږ په خوښه نه وي خو وطن مو تل خپل دی او خپل وطن او خلکو ته د کار لپاره باید د یوې سیاسي ډلې د فرمان انتظار ونه باسو.
زه پوهېږم نن سبا د هغو لپاره چې په وطن کې د ثبات، پرمختګ اوعدالت فکرونه ورسره دي، اسانه شپې ورځې نه دي، مخصوصا د افغان ښځو لپاره چې له ابتدايي انساني اسلامي حقونو محرومې ساتل کېږي. تیارې باید یادې کړو، تیارې باید وغندو خو د شلمې پېړۍ د نامتو مبارز مارتین لوترګینګ خبره هم د هېرېدو نه ده چې تیاره نه بلکې یوازې رڼا تیاره ختمولی شي او نفرت نه بلکې یوازې مینه نفرت ختمولی شي. هو، خلک باید په رڼا بې باوره نه کړو.
د شاعر قول دی:
تل به نه وي بدمرغي پر موږ حاکمه
زموږ بخت به همایون شي زه پوهېږم
د تیارو په غندلو کې باید دومره زیاتی ونه کړو چې د یوه ملت هیلې ترې واخلو.
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر دی او د افغانستان انټرنشنل پښتو سیاست نه منعکسوي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د ملګرو ملتونو له ځانګړي همغږي کوونکي سینیرلي اوغلو سره په لیدنه کې ویلي، چې نړۍوالې ټولنې له دوی څخه همېشه یوه طرفه غوښتنې کړې دي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهار بلخي پر خپلې اېکس پاڼې لیکلي، چې دغه لیدنه نن یکشنبه (د لړم ۷مه) په ترکیې کې شوې ده.
نوموړي زیاته کړې، چې په دې غونډه کې امیر خان متقي ویلي؛ نړۍواله ټولنه د دې پر ځای چې د طالبانو د ښو کړنو ستاینه وکړي، همېشه یې یو طرفه غوښتنې کړي دي.
متقي ویلي، چې نړۍوالې ټولنې په یو شمېر شعاري مسایلو د افغانستان شتمني کنګل کړې او بندیزونه یې پرې لګولې، چې دا چاره د رغنده تعامل خنډ ګرځي.
هغه پر نړۍوالې ټولنې یو ځل بیا غږ کړی، چې له دوی سره دې تعامل وکړي.
د بهرنیو چارو وزارت ویاند لیکي، چې سینیرلي اوغلو د افغانستان او نړۍ تر منځ د اړیکو پر پراختیا ټینګار کړی؛ خو تر اوسه ښاغلي اوغلو د دغې لیدنې او دا ډول خبرو په باب څه نه دي ویلي.
پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو را وروسته دغې ډلې پر ښځو بېلابېل بندیزونه ولګول، د ښوونځیو او پوهنتونونو په ګډون یې مېرمنې له کاره منع کړې او د یو شمېر بشري سازمانونو د راپورونو له مخې؛ د دغې ډلې په واک ته رسېدو سره په افغانستان کې له بشري حقونو سرغړونې زیاتې شوې دي.
په ورته وخت کې د ملګرو ملتونو د راپور له مخې؛ دغې ډلې د افغانستان د پخواني حکومت یو شمېر کارکوونکي نیولي، شکنجه کړي او حتا وژلي یې دي.
نړۍوالې ټولنې پر طالبانو بار – بار د ټولګډونه حکومت د جوړېدو او ښځو ته د هغوی د حقونو د ورکړې غږ کړی؛ خو طالبانو بیا دا چاره خپله داخلي مساله ګڼلې ده.
د پاکستان پلازمېنه اسلام اباد کې لسګونو افغان مېرمنو د یکشنبې په ورځ په یوه اعتراض کې بیا د دغه هېواد له حکومت وغوښتل چې په زور د کډوالو له اېستلو ډډه وکړي. دغو ښځو ویل، چې په افغانستان کې نه د زدکړو او نه د کار حق لري، ځکه دلته راغلې دي.
دوی له نړیوالې ټولنې او ملګرو ملتونو هم وغوښتل چې پر پاکستان فشار واچوي او له دې پرېکړې یې وګرځوي.
دوی دا هم ویل چې بې قانونه کډوالو ته د وتلو لپاره د وروستۍ نېټې له ور کولو وروسته له کرايي کورونو هم اېستل کېږي.
پاکستان د روانې میاشتې لومړیو کې بې قانونه کډوالو ته د اکتوبر تر وروستۍ نېټې د وتلو لپاره وخت ور کړی دی، خو په ورته مهال د دغه هېواد ځواکونو د کډوالو نیول او له هغوی سره ناوړه چلن هم ډېر کړی دی.
د ملګرو ملتونو او بښنې نړیوال سازمان په ګډون مختلفو ادارو بیا بیا پر پاکستان غږ کړی چې په دې برخه کې له خپلې پرېکړې تېر شي، خو پاکستان کوم شاتګ نه دی کړی.
د طالبانو د رییس الوزرا مرستیال له ازبک پلاوي سره لیدنه کې هیله وکړه، چې د شپږ اړخیز دهلېز اړوند خبرې نتیجې ته ورسېږي. ملا برادر وايي، دا دهلیز له بیلاروس پیلېږي، له روسیې، قزاقستان، ازبکستان او افغانستان په تېرېدو سره پاکستان ته رسېږي او د سیمې هېوادونه له نوې لارې سره نښلوي.
ملا برادر د نن په کابل کې د ازبک چارواکو په ویاړ جوړه شوې غونډه کې وویل: «د افغانستان طرف هیله من دی چې دغه مذاکرات یوې پایلې ته ورسېږي او زموږ او ستاسې مشترکه منطقه د نوي دهلېز له لارې سره وصل شي.»
د هغه په خبره، دې دهلیز سره به د سوداګریزو مالونو په لېږد کې ډېرې اسانتیاوې برابرې شي.
ملا برادر له ازبک چارواکو وغوښتل چې د افغانستان پر سوداګریزو توکو ګمرکي تعرفه کمه کړي او همداراز افغان سوداګرو ته د ویزو ور کړې خنډونه لري کړي.
د ازبکستان د لومړي وزیر له مرستیال جمشید خوجاوف نن د دغه هېواد د کرنې، انرژۍ، اوبو، کانونو او
ترانسپورت وزیرانو په ملتیا کابل ته رسېدلی دی.
د ملا برادر د دفتر په یوه خبرپاڼه کې وايي، د ازبکستان د لومړي وزیر مرستیال هم د دغه هېواد په ترمز ښار کې افغان سوداګرو ته د یوه لوی سوداګریز مرکز د سپارلو اعلان کړی دی.
په دې کتنه کې جمشید خواجوف وویل، هېواد یې داسې پلان لري چې له مخې به یې ازبکستان ته د افغانستان صادرات زیات شي.
د ازبکستان د لومړي وزیر مرستیال ویلي دي چې د دغه پروګرام پر بنسټ به د افغانستان او ازبکستان ترمنځ د سوداګرۍ کچه درې میلیارد ډالرو ته ورسېږي.
د ملا برادر دفتر همداراز لیکلي چې ازبک پلاوی به د افغان سوداګرو او موټر چلوونکو لپاره د ویزې ورکول اسانه کړي.
د دغه دفتر د خبرپاڼې پر بنسټ، ازبک پلاوي په نږدې راتلونکي کې په تاشکند کې د افغان صنعت کارانو د تولیداتو د نندارې لپاره د نړیوال نندارتون د جوړېدو اعلان هم وکړ.
په دې ناسته کې د اورګاډي پټلۍ، ترانسپورت، په افغانستان کې د کانونو تخنیکي استخراج، د اوبو مدیریت، د کرنې پراختیا او د پوهنې د زمینې برابرول هغه نور موضوعات دي چې په دې غونډه کې تر بحث لاندې ونیول شول.
که څه هم د طالبانو په اعلامیه کې پر امو سیند د کوش تېپې کانال په هکله څه نه دي ویل شوي، خو تاشکند د دې کانال د جوړېدو په هکله اندېښنه لري.
تېره اونۍ ازبک رسنیو د دغه هېواد د چارواکو له قوله وویل، چې په دې هکله د خبرو لپاره به یو پلاوي کابل ته واستوي.