د افغانستان سوېلي ولایت کندهار حوزوي روغتون کار کوونکي وايي، د عامي روغتیا له لوري د نامعلوم دلیل له امله له تېرو دوو میاشتو راهیسې معاشونه نه دي ورکړل شوي. د دغه روغتون ځينې ډاکټران وايي، د دې تر څنګ په روغتون کې د روغتیايي توکو کمښت يوه بله لویه ننګونه ده چې دوی ورسره مخ دي.
میرویس حوزوي روغتون په سویلي حوزه کې یو له لویو روغتونو څخه دی.
په یاد روغتون کې هره ورځ د سلګونو ناروغانو درملنه تر سره کیږي.
د کندهار میرویس حوزي روغتون څخه سرچینې وايي، په تېر یوه کال کې د کندهار لپاره د طالبانو د عامي روغتیا ریاست له لوري د یاد روغتون یو شمیر اداري کار کوونکي له دندو ګوښه شوي او پر ځای یې غیرې مسلکي کسان په دندو ګمارل شوي دي.
میرویس حوزوي روغتون ته د کندهار ترڅنګ له هلمند، ارزګان، زابل او نیمروز ولایتونو څخه هم لسګوه ناروغان د درملنې په موخه ورځي.
د کندهار یو شمېر اوسیدونکي وايي، د پخوا پرتله د یاد روغتون خدمتونه کم شوي.
د سمیع الله په نوم د کندهار ښار یو اوسیدونکی وايي:«لویه ستونزه داده چې په روغتون کې یواځې د ناروغ معاینات تر سره کیږي دوا نه ورکول کیږي. ډیر خلک د روغتون د خدمتونو څخه په شکایت دي. خو دلته داسې څوک نشته چې غږ مو واوري.»
تردې مهاله په کندهار د طالبانو د عامي روغتیا مسولینو د میرویس حوزوي روغتون د کارکوونکو د معاشونو د ورکړي په اړه څه نه دي ویلي.
دا په داسې حال کې ده چې، کابو درې میاشتې وړاندې د سره صلیب نړیوالې کمیټې چې یاد روغتون ته یې د درملو د ورکړې مسولیت په غاړه درلود، دغه روغتون ته خپلې مرستې کمې کړې دي.
د پاکستان حکومت شاوخوا یوه میاشت وړاندې پرېکړه وکړه چې څه باندې ۱.۷ میلیونه کډوال به چې د اوسېدو قانوني اسناد نه لري، له دغه هیواده وباسي.
که څه هم د ملګرو ملتونو لوړ پوړو ادارو او چارواکو او همدارنګه ځینو لوېدیځو هیوادونو پاکستان ته سپارښتنه کړې چې خپله دا پرېکړه بدله کړي، خو د پاکستاني چارواکو په خبره، دا پرېکړه یې وروستۍ ده او په ټاکلي وخت به عملي شي.
اوس هغې نیټې ته ایله دوه ورځې پاتې دي، ډیر شمیر افغانان په ځانګړي توګه هغه کسان چې په افغانستان کې له جدي امنیتي ستونزو سره مخ و، په پاکستان کې له ویرې او ناهیلۍ سره شپې او ورځې سبا کوي.
په پاکستان کې د مېشتو افغان کډوالو لویه برخه هغه کسان جوړوي چې په امریکا او یا اروپايي هیوادونو کې د خپلې کډوالۍ قضیو ته په تمه دي.
یو شمیر کډوال وایي، «موږ په قانوني ویزو پاکستان ته راغلي یو، خو د ویزو له ختمېدو وروسته مو د څو ځلو هڅو او آن د پیسو په ورکولو سره ونه شو کړای خپلې ویزې نوې کړو.»
دوی د پاکستان له حکومته غواړي چې د افغان کډوالو د اېستلو بهیر دې یا ودروي او یا دې هم ددوی د اېستلو پلان وځنډوي.
له دې سره، پاکستانۍ ډان ورځپاڼې هم په خپل تازه راپور کې لیکلي چې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمېشنرۍ له اسلام آباده غوښتي، چې د بشري ناورین له رامنځته کیدو مخکې دې د افغان کډوالو د ایستلو پلان وځنډوي.
ورځپاڼې د دې کمېشنرۍ د ویاندې راوینا شمداساني له خولې لیکلي چې له پاکستاني چارواکو یې غوښتي چې له اړو کسانو خپل ملاتړ ته دوام ورکړي او دا مسئله دې یقیني کړي چې په راتلونکې کې د دوی هر ډول ستنېدل به خوندي، باعزته، په خپله خوښه او له نړیوال قانون سره سم ترسره شي.
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا د شمیرو له مخې، اوسمهال په پاکستان کې شاوخوا دوه میلیونه افغان کډوال له اسنادو پرته ژوند کوي چې له دې ډلې شپږ لکه یې په ۲۰۲۱ کال کې پر افغانستان د طالبانو له واکمنیدو وروسته پاکستان ته کډه شوي دي.
له پاکستانه د ناقانونه کډوالو د اېستلو پرېکړه تر هغه وروسته وشوه چې په دې هیواد کې څو لویې امنیتي پیښې رامنځته شوې او پاکستاني چارواکي افغانان هم پکې ښکېل بلل.
د نوي قانون له مخې د نومبر له لومړۍ نیټې څخه به د پولې د دواړو غاړو اوسیدونکو ته له پاسپورټ او ویزې پرته د پولې څخه د تېریدو اجازه نه ورکول کیږي.
له دې سره، د پاکستان د تحقیقاتو فدرالي ادارې هم اعلان کړی چې، د تورخم په پوله یې د ویزې د کنټرول سیستم لګولی چې له مخې به یې پاسپورتونه، ویزې او جعلي سفري اسناد له اصلي اسنادو جلا شي او له پولې د ناقانونه تګ راتګ مخه ونیول شي.
د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان مرکزي بانک په ټول ولایتونو کې د زړو بانکنوټونو د ټولولو او د نویو هغو د وېشلو خبر ورکړی. دغه بانک د یکشنبې په ورځ (د لړم ۷مه) په اېکس پاڼه لیکلي چې، د پنځه سوه او زرګون بانکنوټونه راټولوي او پر ځای یې نوي نوټونه بازار ته وړاندې کوي.
د دغې خبرپاڼې له مخې، د پنځه سوه او زرګون د بانکنوټونو د وېش پر بهیر سربېره د لس، شل، پنځوس او سلګون بانکنوټونو د بدلولو بهیر هم روان دی.
خبرپاڼه زیاتوي، اشخاص او شرکتونه کولای شي د افغانستان مرکزي بانک څانګو ته په ورتګ سره خپلې زړې پیسې له نویو بانکنوټونو سره تبادله کړي.
دا په داسې حال کې ده چې، یو شمېر هیوادوال په بازارونو کې د زړو افغانیو له ډېرېدو شکایت لري.
د یادولو ده چې د روانې میاشتې په دویمه نیټه د افغانستان بانک چارواکو د ۱۸۰ میلیونو ۴۰۱ زره زړو او سولېدلي افغاني بانکنوټونه د سوځولو خبر هم ورکړی و.
دغه بانک د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي و چې د افغانستان بانک د قانون د ۳۹ او ۴۲ مادو پر بنسټ ۱۸۰ میلیونه او ۴۰۱ زره زاړه او سولېدل شوي افغاني بانکنوټونه د ټاکل شوي پلاوي په شتون کې تر کره شمېرنې وروسته د سوېلي زون په کندهار کې سوځولي دي.
د افغانستان بانک د چارواکو په خبره، د بانکنوټونو سمه ساتنه د ټولو افغانانو ملي مسولیت دی.
د هرات له زلزلې څخه د درېو اونیو په تېرېدو سره د طالبانو د دفاع وزارت د یکشنبې په ورځ د هرات له زلزله ځپلو سره د ۳۶ میلیونه او ۵۷۴ زره افغانیو د مرستې خبر ورکړ. یاد وزارت وايي، دغه نغدي مرسته د هرات د زلزله ځپلو کورنيو لپاره د استوګنې د کورونو جوړولو په موخه په پام کې نیول شوې.
د طالبانو د ملي دفاع وزارت په اېکس پاڼه کې لیکلي چې، تر دې وړاندې یې هم له زلزله ځپلو سره د لس میلیونه افغانیو مرسته کړې وه.
د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر د شمېرو له مخې، د تلې په پنځلسمه او نولسمه په دوو زلزلو کې ١۰٨٠ کسان مړه شوي او ١٩٥٠ نور ټپيان شوي دي.
له دې سره، ملګرو ملتونو د یکشنبې په ورځ وویل چې لا هم د زلزله ځپلو لپاره بیړنیو مرستو ته اړتیا ده چې د زیانمنو جدي او حساسو اړتیاوو ته رسېدنه وشي.
دغه سازمان ویلي، چې له زلزله ځپلو سره د مرستې لپاره شاوخوا ۹۳ میلیونه ډالرو ته اړتیا ده چې له دغه شمیر څخه ۲۴ میلیونه ډالره ورکړل شوي او یا یې د ورکړې ژمنه شوې ده.
د پاکستان د کورنیو چارو وزیر د یکشنبې په ورځ وویل چې، په لومړي پړاو کې به ټول هغه کډوال چې معتبره قانوني اسناد نه لري، له دغه هیواد څخه و اېستل شي.
سرفراز بګټي زیاته کړه چې، په راتلونکو پړاونو کې به په ملګرو ملتونو کې ثبت شوي کډوال او بیا د پاکستان حکومت د نوم لیکنې سند (پي او آر) کارټ لرونکي کسان هم له دغه هېواده و اېستل شي.
دا په داسې حال کې ده چې څه موده وړاندې یو شمېر رسنیو د پاکستان د کورنیو چارو وزارت په حواله ویلي وو، هغه کډوال چې د نوم لیکنې سند (پي او آر) کارټونه ولري له پاکستانه نه اېستل کېږي.
سرفراز بګټي له پاکستانه د کډوالو په ځانګړې توګه بیا د افغان کډوالو د اېستلو د وروستۍ نیټې په نېږدې کیدو سره جیو نیوز ته ویلي چې د کډوالو د اېستلو بهیر به په څو پړاوونو کې وشي.
نوموړي وويل، هغه کډوال چې د اوسېدو او سفر اسناد نه لري او په جعلي هويت سره پاکستان ته راغلي، په لومړي ګام کې به له دې هېواده و اېستل شي.
د پاکستان د کورنیو چارو وزیر وايي، د "ناقانونه" کډوالو د پېژندلو پلان بشپړ شوی او د نومبر له لومړۍ نېټې به د پاکستان په ټولو سیمو کې د کډوالو د پېژندلو او نیولو لپاره د پولیسو عملیات پیل شي.
هغه له پاکستانه له ۱۵ د ۲۰ زرو تر منځ د کډوالو "داوطلبانه" ستنېدو ته په اشارې سره زیاته کړه: «ټول ناقانونه بهرنیان باید بیرته ستانه شي.»
ښاغلي بګټي په ملګرو ملتونو کې د ثبت شویو او د دغه هیواد د نوم لیکنې کارټ لرونکو په ګډون د کډوالو شمیر له ۳ میلیونو څخه زیات بللی دی.
په ۱۳۹۵ کال او لږ راوروسته موده کې چې له پاکستان نه د افغان مهاجرو راتګ ډېر شوی و، د کابل په یوه واده کې له یوې ځوانې سره مخامخ شوم چې تر کابل یې د پاکستان د مهاجرو د یوه کمپ ژوند ښه یاداوه.
ما ورته وویل، "حُب الوطن من الایمان". دې راته وویل چې دا ضعیف حدیث دی. ما ورته کړل، کابل به دې بدله کړي بیا به خبرې کوو.
هغه شپه چې له هوتل نه کور ته راتلم پر خپل بحث پښیمانه غوندې وم. احساس مې کاوه چې نجلۍ مې خپه کړې ده.
اوس چې پر هغه خاطره کلونه تېر دي او فکر پرې کوم، وایم ما ولې ځان ته حق ورکاوه چې د خلکو د وطن دوستۍ بڼه او اندازه وټاکم؟
موږ افغانان وطن دوست خلک یو. د شاعرې شفیقې خپلواک دا خبره چې وايي، "وطن یو، بدیل یې نشته بې جوړې دی" د ډېرو افغانانو د زړه خبره ده.
تاریخ بیا بیا دا کیسه کوي چې افغانان د وطن د ګټلو لپارهله سر او ماله تېر شوي دي، حتا د ګټې او تاوان محاسبه یې نه ده کړې خو د یرغلګرو په وړاندې درېدلي دي.
تاریخ پوهان د افغانانو د شدیدو ملي احساساتو یو علت زموږ جغرافیه ګڼي. افغانستان په غرونو کې ایسار وطن دی. دغو دنګو غرونو که له یوې خوا د پردیو په مقابل کې د مورچل حیثیت راته لرلی دی، له بلې خوا یې له نورو لرې ساتلي یو. د افغانستان په هکله دا خبره ډېره مشهوره او کلیشه شوې ده چې افغانستان د امپراتوریو هدېره ده. موږ چې په وچه کې ایسار ملت یو، د هند او ایران د لویو تمدنونو په منځ کې د خپل هویت په ساتلو کې تقریبا تل حساس پاتې شوي یو.
زموږ جغرافیایی جوړښت موږ د پردیو په مقابل کې حساس کړي یو او همدغه حساسیت د تاریخ په اوږدو کې زموږ د وطن دوستۍ یوه اساسي برخه پاتې شوې ده.
کله چې د افغان - شوروي جګړه وه د باچا خان دا خبره په ډېرو وطن دوستو افغانانو بده لګېده چې ویل یې دا د امریکا او روس جګړه ده، تاسو ولې ځان پکې خرابوئ. اوس چې پر هغه جګړه لسیزې تیرې دي او احساسات یو څه کابو شوي دي ډېرو افغانانو ته شاید سوال پیدا شي چې شوروي خو اخر ماتېده خو موږ ولې ځان پکې خراب کړ؟ موږ په دې ویاړو چې شورویان مو وشړل خو د هغې جګړې په پایلو او قیمت نه هغه وخت او نه اوس چندانې حاضر یو چې فکر وکړو.
چاپېریال او حالات د احساساتو تعریف او بڼه بدلوي. د لسیزو لسیزو جګړو زموږ په وطن دوستۍ کې ځینې منفي اړخونه هم پیدا کړي دي.
متواتر خشونت او جنګونه د ډېرو نورو عیبونو تر څنګ زموږ په ټولنه کې د ضد، شک او بدګمانۍ روحیه ډېره کړې ده. د دغې روحیې له عیبونو یو لوی عیب دا دی چې ممکنیوازې ځان سم وګڼو. فکر او استدالال مو یوازې تر ځان او خپلې ډلې محدود شي. ممکن فکر وکړو یوازې هغه کسان چې سل په سلو کې ما غوندې فکر کوي همهغه وطن دوست دي او بس. حال دا چې هېڅ داسې پرمختللی یا وروسته پاتی هېواد نشته چې وګړي یې ټول یو ډول فکر کوي. د وطن ابادي ښايي د ډېرو وطن دوستو افغانانو ګډه موخه وي خو لازمه نه ده چې ټول دې دغه هدف ته د رسېدلو لپاره په ورته لارو سفر وکړو. مهمه دا ده چې د پرمختګ کاروان که ورو هموي خو روان یې وساتو.
د وطن په هکله زما د خوښې یوه سندره د استاد اولمیر ده چې وايي، "وطن جنت نښان دی ګلان پکې کرمه" د وطن باغ هغه وخت زرغونېدای شي چې ځوانان یې انرژي پر دې مصرف نه کړي چې زه ګلاب کرم، تا ته ولې نرګس ښه ښکاري؟
جګړې زموږ د ټولنېاخلاقي نظام ډېر زیات متضرر کړی دی. زه فکر کوم دا ډول وطن دوستي چې یوازې زه سم یم حتا که وطن دوستي وي هم، اخلاقي وطن دوستي نه ده. په لنډه موده کې یې عیب دا دی چې ټولنه نوره هم وېشي او نفاق ته لمن وهي، په اوږده موده کې هسې له زاڼو کټوري غوښتل او د کعبې په ځای ترکستان ته سفر کول دي.
زموږ د وطن دوستۍ په باورونو کې یو بل عیب فکر کوم دا دی چې له سیاسي قدرت سره یې غوټه کوو. دا فکر څو جنجاله لري. یو دا چې سیاسي قدرت حتا که د هغې ډلې هم وي چې زموږ په طعبه برابره وي، بیا هم د محدودو افرادو د کار ساحه ده.
که سیاسي قدرت او وطن دوستي تل سره یوځای کوو وطن دوستي په لوی لاس د ټولنې په یوه محدوده ساحه کې محدودوو.
بل عیب یې دا دی چې زموږ په معاصر تاریخ کې سیاسي قدرت او واک لېږد همېشه ستونزمن وو. د احمد شاه بابا غوندې د لوی امپراتور زوی هم د دې لپاره چې خپل قدرت وساتي مجبور شو چې پایتخت له کندهاره، کابل ته انتقال کړي. له بابا را وروسته یوازې امیر حبیب الله خان او اعلیحضرت ظاهر شاه پرته له کوم لوی جنجاله له خپلو اسلافو قدرت اخیستی دی، نور نو د ټولو پاچاهانو او له پاچاهي را وروسته نظامونو په وخت کې واک لېږد یوه جنجالي مسله پاتې شوې ده. له دې خبرې مې مطلب دا دی چې د افغانستان سیاسي تاریخ موږ ته وايي چې قدرت ممکن د متخاصمو لوریو په منځ کې انتقال را انتقال شي نو په داسې شرایطو کې چې د سیاسي قدرت انتقال جنجالي دی، ایا فکر نه کوئ چې له سیاسي قدرت سره د وطندوستي تړل به تېروتنه وي؟ یعنې که زما د خوښې ډله په قدرت کې نه وي زه به وطن ته کار نه کوم، یا به وطن ښه نه یادوم؟
د وطن او د وطن دوستۍ مفهوم باید له سیاسته ورها خوا وسیع تعریف کړو. که یې یوازې په سیاست کې محدودوو، د کار د کسانو روحیه ورخرابوو.
د سیاسي واک او وطن دوستۍ د غوټه کولو بل عیب دا دی چې په ټولنه کې د وطن دوستۍ اعلی مثالونه یوازې د قدرت په خاوندانو پورې محدودوي. مثلا، د شاه امان الله خان په لویي کې ښايي ترقي غوښتونکي افغانان شک ونه کړي خو وکیلي پوپلزی چې د امان الله خان د وخت تاریخ یې لیکلی او ډېر نور کارونه یې کړي دي، ښايي ډېر کم خلک وپېژني او خورا لږ کسان یې د هڅو قدرداني وکړي.
څه وخت مخکې د جنید ادبي جایزه اعلان شوه. دا جایزه چې دا یې دوهم کال دی ځوانو شاعرانو او د دې برخې خدمتګارانو ته ورکول کېږي دا جایزه د استاد شاعر، جنید شریف په ابتکار او مالي مرسته پیل شوې ده. زما لپاره د پروفیسر شریف دغه کار د وطن دوستي عالي مثال دی.هرهغه څوک چې یو بل افغان هڅوي او د کار روحیه ورکوي همدغه اصلي وطن دوستي او خدمت دی. د پروفیسر جنید له کاره دا الهام هم اخلو چې که څوک غواړي وطن ته کار وکړي، جغرافيايي او زماني فاصلې یې خنډ کېدای نشي.
د استاد جنید او نورو وطن دوستو کیسې که لیکو، ستایو یې، په خپلو ویناوو کې یې یادوو او د وطن د خدمت د مثال په توګه یې ذکر کوو، ګومان کوم دوه مثبت پیغامونه شریکوو.
اول دا چې هر څوک دې د خپل وس تر حدهپه خپله ساحه کې د بهترۍ لپاره هڅه وکړي. لازمه نه ده چې موږ هر یو دې دا وس ولرو چې ټوله کوټه روښانه کړو خو که په ډیوه یو کونج هم روښانه کېږي، ډېوه باید بله شي.
دوهم دا چې نظامونه به تل زموږ په خوښه نه وي خو وطن مو تل خپل دی او خپل وطن او خلکو ته د کار لپاره باید د یوې سیاسي ډلې د فرمان انتظار ونه باسو.
زه پوهېږم نن سبا د هغو لپاره چې په وطن کې د ثبات، پرمختګ اوعدالت فکرونه ورسره دي، اسانه شپې ورځې نه دي، مخصوصا د افغان ښځو لپاره چې له ابتدايي انساني اسلامي حقونو محرومې ساتل کېږي. تیارې باید یادې کړو، تیارې باید وغندو خو د شلمې پېړۍ د نامتو مبارز مارتین لوترګینګ خبره هم د هېرېدو نه ده چې تیاره نه بلکې یوازې رڼا تیاره ختمولی شي او نفرت نه بلکې یوازې مینه نفرت ختمولی شي. هو، خلک باید په رڼا بې باوره نه کړو.
د شاعر قول دی:
تل به نه وي بدمرغي پر موږ حاکمه
زموږ بخت به همایون شي زه پوهېږم
د تیارو په غندلو کې باید دومره زیاتی ونه کړو چې د یوه ملت هیلې ترې واخلو.
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر دی او د افغانستان انټرنشنل پښتو سیاست نه منعکسوي.