د افغانستان د ملي مقاومت په نوم د طالبانو مخالفې وسلوالې جبهې ویلي، چې د شنبې په شپه یې د نورستان ولایت د نورګرام ولسوالۍ په ګندلبوک سیمه کې د طالبانو پر یوې پوستې برید کړی؛ دوه طالبان یې وژلي او اووه نور ټپیان دي.
د افغانستان د ملي مقاومت جبهې د یکشنبې په ورځ (د سلواغې لومړۍ نېټه) یوه خبرپاڼه خپره کړې او ویلي یې دي، چې د طالبانو له ډلې د درېیو ټپي شویو کسانو روغتیايي وضعیت نازک ښودل شوی دی.
په خبر پاڼه کې راغلي، چې جګړه د شپې ۱۱:۳۰ بجې د مقاومت د جبهې د ځواکونو او طالبانو ترمنځ پیل شوه او دوه ساعته یې دوام وکړ.
د دوی د څرګندونو له مخې؛ په دغو عملياتو کې د مقاومت ځواکونو ته زيان نه دى اوښتى.
د افغانستان د مقاومت د جبهې دغې ادعا ته تر اوسه طالب چارواکو غبرګون نه دی ښودلی.
په دې وروستیو کې د ملي مقاومت جبهې خپل شپږ میاشتنی راپور خپور کړ او ادعا یې وکړه، چې په دې موده کې یې پر طالبانو ۹۰ ځله بریدونه کړي او د دغې ډلې ۱۲۸ غړي یې وژلي دي.
د ترکیې د حرفوي روغتیا او خوندیتوب شورا راپور ورکړی، چې په ۲۰۲۳ کې ۱۸ افغان کارګران د حرفوي پېښو له امله خپل ژوند له لاسه ورکړی دی. د دغه سازمان په راپور کې ویل شوي، چې په همدې کال کې په ترکیه کې د کار پر مهال د کارګرانو د مړینې ټولټال شمېر ۱۹۳۲ ته رسېږي.
د دغه راپور له مخې؛ په ۲۰۲۳ کال کې له افغانستان، سوریې، ترکمنستان، عراق، ایران، بلغاریا، اذربایجان، قرغزستان، مصر، ازبکستان، اوکراین، فلیپین، جاپان، کولمبیا، مالداوي، نایجیریا، رومانیا، روسیې، سوډان او تاجکستان څخه ۱۰۶ بهرني کارګرو په تركيه كې د حرفوي پېښو پر مهال خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.
په همدې کال کې ۲۲ ماشومان چې عمرونه یې له ۱۴ کلونو کم او ۳۲ ماشومان چې عمرونه یې د ۱۵ او ۱۷ کلونو ترمنځ وو هم خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.
دغه راز ۳۹۶ کارګران چې عمرونه یې د ۱۸ او ۲۹ کلونو ترمنځ وو، ۷۷۰ کارګران چې عمرونه یې د ۳۰ او ۴۹ کلونو ترمنځ وو او ۹۵کارګران چې عمرونه یې له ۶۵ کلنۍ څخه پورته وو د کار پر مهال مړه شوي دي.
دا معلومه نه ده، چې د نورو ۱۶۳ کارګرانو عمر څومره وو.
په راپور کې ویل شوي، چې په دې موده کې ۱۴۷ ښځینه کارکوونکو هم د کار په جریان کې خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.
خدماتي او ترافيکي پېښې، تر خاورو لاندې کېدل، له لوړ ځای څخه لوېدل، د برېښنا نيول، په کارځای کې تاوتریخوالی، چاودنې، سوځول، مسموم کېدل، په اوبو کې غرقېدل او ځان وژنه د کارګرانو د مړینې اصلي لاملونه بلل شوي دي.
ډېری وژل شوي کسان د ساختماني، کرنې، ترانسپورت، سوداګريزو، اداري او تعليمي، ښاروالۍ، د خوراکي توکو، روغتيا او ټولنیزو خدمتونو او کانونو کارکوونکي وو.
تسنیم خبري اژانس، چې د سپاه پاسداران اړوند دی، په يوه راپور کې په تهران کې د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان په سفارت کې په ګڼه ګوڼه او ګډوډۍ نیوکه کړې ده. تسنيم د مراجعينو له قوله ليکلي، چې په سفارت کې ګڼه ګوڼه د افغان کډوالو «ډېر بد او ناخوښ» انځور وړاندې کوي.
په تهران کې د پاکستان په نوم سړک کې هره ورځ سلګونه افغانان د افغانستان سفارت ته ورځي.
د تسنیم خبري اژانس د راپور له مخې؛ ګڼه ګوڼه او د غوښتنو په پروسس کې ځنډ په دغه سفارت کې له عمده ستونزو څخه بلل کېږي.
تسنیم لیکلي: «د افغانستان له سقوط مخکې د دغه هېواد په سفارت کې دومره ګڼه ګوڼه نه وه؛ خو په دې ورځو کې د سفارت مرکزي او شاوخوا کوڅې د تهران په یو له بدو ښاري منظرو او د ګڼې ګوڼې په ځایونو بدلې شوې دي.»
دغې رسنۍ لیکلي: «په دغه سفارت کې بې نظمي او د پلان نشتوالی یوه جدي ستونزه بلل شوې او د دغه بهیر دوام ښايي په راتلونکي کې پراخې ستونزې رامنځته کړي.»
د تسنيم خبري اژانس خبريال د خپلو سترګو په لیدلي حال کې ليکلي، چې د سفارت په شاوخوا کې ګڼه ګوڼه او ککړ چاپيريال د سيمې خلک او هغه کډوال چې سفارت ته د اسنادو د ترلاسه کولو او يا د ستونزو د حل لپاره ځي له دغه حالت زوريږي.
له دې وړاندې هم په ايران کې مېشتو افغان کډوالو څو - څو ځله افغانستان انټرنشنل ته ويډيوګانې ليږلي او ويلي يې دي، چې دغه سفارت د مراجعينو د زيات شمېر له کبله د مناسب پلان او مديريت د نشتوالي له کبله ایراني اتباع له ستونزو سره مخ کړي دي.
د پاکستان د سند په مرکز کراچۍ کې د طالبانو کونسل وايي، له څه باندې یو کال په ډېره موده کې یې د دغې صوبې له زندانونو تر درې زرو دو سوو افغان بندیان خوشي کړي دي. عبدالجبار تخاری زیاتوي، پرون یې هم د ۱۱ ماشومانو په ګډون ۵۸ افغان بندیان خوشي او د چمن له لارې یې ا فغانستان ته ولېږل.
نوموړی د کونسلګرۍ اېکس کې لیکی، له تېر کال راهیسې په سند صوبه کې د ښځو او ماشومانو په ګډون دا خوشي شوي کسان د دوی په لګښت تر افغانستان لېږل شوي دي.
طالبان وايي، لا هم تر ۲۲۱ ډېر افغان بندیان په دغه صوبه کې شته او دوی یې د ازادولو هڅه کوي.
د طالبانو په واکمنېدو او له افغانستان د کډوالۍ د بلې څپې پیلېدو سره په پاکستان او ایران کې د افغان کډوالو ځورول هم زیات شول.
د پاکستان تر نورو ښارونو په کراچۍ کې پر بې اسناده کډوالو سربېره قانوني کډوال او ویزه لرونکي هم جېلونو ته واچول شول.
تېر کال د سند په مختلفو جېلونو کې څلور افغان بندیان مړه شول.
په اسلام اباد کې د طالبانو سفیر وايي، یو شمېر چینايي پانګوالو په افغانستان کې د ۵۰۰ میلیونو ډالرو په ارزښت، د لمري برېښنا د تولید په برخه کې پانګونې ته لېوالتیا ښودلې ده. دغو پانګوالو پرون له سردار احمد شکیب سره لیدلي دي.
د سفارت په اېکس کې د ښاغلي شکیب له قوله ویل شوي چې دوی «اقتصاد محوره پالیسۍ تعقیبوي او هر هغه پانګونې ته ښه راغلاست وايي چې شفافه او د عامو افغانانو په ګټه وي.»
د افغانستان نږدې اویا سلنه اوبه ګاونډیو هېوادونو ته ځي، خو د اړتیا وړ برېښنا له نورو هېوادنو په تېره، ازبکستان تاجکستان او ایران واردوي.
موږ د پرمختګ له مفهوم سره په وروستیو کې بلد شوو. د علمي، صنعتي انقلاب د پلوشو تر خپرېدو له مخه مو د دود او رواج په پیروي کې خیرونه لیدل او تمه مو نه وه چې د ټولنې سبا دې ترنن بهتر شي.
طبعا دنیا همېشه په تغییر کې وه خو تغییر وېرولو او لکه څوک چې په مات پاڼ ولاړ وي، اینده ناخوندي راښکارېده.
رحمان بابا د دنیا په اړه وایي:
نه یې مخ شته نه یې څټ شته
لکه لوټه د صحرا
په یوه ګړۍ یې مخ وي
په یوه ګړۍ یې شا...
په ساعت کې یې بقا وي
په ساعت کې یې فنا...
خدای څوک پېښ مه کړه رحمانه
په دا هسې رنګ بلا
خو نوي تمدن چې په طبیعت باندې یې د بشر غلبه زیاته او په ټولنه کې یې وګړو ته د انساني حقونو د ورکړې مفکوره پیاوړې کړه، د تغییر د وېرې ځای د تحول هیلې ته وسپاره او زموږ په ادبیاتو کې په شلمه پېړۍ کې له تغییر څخه د مثبت تغییر او پرمختګ معنا واخیستل شوه. د شلمې پېړۍ د منځ په کلونو کې د استاد بېنوا دا شعر چې بدلېدا پکې مثبته معنا لرله، د افغانستان د روڼاندو په کړیو کې په خوند خوند ولوستل شو:
نسیم ووې د ګل غوږ کې
بدل شو د یارانې رنګ
غلی شانته انقلاب دی، بدلوي د زمانې رنګ
په دې کې شک نشته چې نوي تمدن د دنیا تغییرات ډېر چټک کړل او اکثره تغییرات د پرمختګ سبب شول خو په دې کې هم شک نشته چې دغه تمدن زموږ نه دی، دا یو پردی تمدن دی چې راخپلول یې پوهه او توضیح دواړه غواړي، یعنې داسې کسان باید په کافي اندازه ولرو چې د نوي تمدن له علم، فکر او تکنالوژي سره بلد وي او خلکو ته هغه تغییرات توضیح او توجیه کړای شي چېنوی تمدن یې له ځان سره راوړي.
د یوویشتمې پېړۍ په سر کې افغانستان ته موبایل راغی او مخالفت ورسره ونه شو، د شلمې پېړۍ په سر کې د موټر له راتلو سره هم مخالفت نه و شوی. دلته یوازې د دغو وسیلو زدکړه کافي وه چې استفاده ورنه وکړو مګر عصري ښوونځي مو دومره په اسانه ونه منل، له ځینو عصري لوبو سره هم کله کله مخالفت وشو. یخچال مو په خوشحالۍ ومانه خو فیلم ته لا تر اوسه په نه زړه ګورو.
د نوي تمدن د کورتیو په اغوستلو کې ډېر دوه زړي نه شوو، خو په پتلون کې یې لا دوه زړي یو. په هوټل کې واده کولو یا روغتون ته د ماشوم د زوکړې لپاره د ښځې استولو رانه وخت واخیست، د میکروریان په څېر اپارتماني کورونو ته مو درې څلور کاله په شک وکتل، د جغرافیا مضمون راته څه موده په ګناه لړلی ښکاره شو، په عصري صابونونو پسې مو یو څو کاله اوازه واچوله چې د خوګ له وازدې جوړ شوي دي او د فابریکو په غوړیو پسې مو وویل چې د زېړوغوړیو قوت پکې نشته.
مخالفتونه بېل بېل ډولونه لري. یوه نوې ښکارنده بې فایدې بلل، یا منفي اوازه پسې خپرول یا مسخرې ورپورې کول به هغومره توند غبرګون نه وي لکه له نوې ښکارندې خلک په زور راګرځول، مګر نرم مخالفتونه هم د تحول په بهیر باندې منفي اثر غورځوي.
دا د ټولنې د روڼاندانو، نخبه ګانو او مخکښانو دنده ده چې د نویو مثبتو ښکارندو په اړه خلکو ته توضیح ورکړي او په فکرونو باندې اثر پرېباسي.
زموږ لوستي کسان او نخبه ګان په دغه توضیح کې په کافي اندازه کامیاب نه وو. وجه یې دا وه چې توضیح زحمت غواړي. زموږ لوستو د ځانونو لپاره ځینې داسې فکري کلیشې جوړې کړې دي چې هم د نخبه او روڼاندي مقام له لاسه ورنه کړي او هم د سمې توضیح له زحمته ځان وژغوري. دوی چې د تمدن له یوې مثبتې ښکارندې سره په ټولنه کې مخالفت وویني، معمولا درې دلیلونه راوړي:
الف، زموږ په وروسته پاته وضعیت کې د پردیو لاس دی. پردي نه غواړي په پښو ودرېږو.
ب، زموږ په بې خبري کې د حکومت لاس دی. حکومت نه غواړي چې خلک پوه شي، ځکه که پوه شي بیا له حکومت سره حساب کوي.
ج، مونږ له اصله لا بېکاره خلک یو.
زه په دې خبرې نه کوم چې دغه دلایل تر کومه حده سم دي یا ناسم، بلکې دا وایم چې دا دلیلونه د ټولنې د ستونزو کومه غوټه نه پرانیزي بلکې د لوستو له اوږو د مسوولیت د اخیستلو لپاره پکارېږي.
په ۱۷۸۹ میلادي کال کې د فرانسې انقلاب خلکو ته د سیاسي او مدني حقونو د ورکړې له نظره د بشر د تاریخ ډېره ستره پېښه ګڼل کېږي. د دغه ستر تحول په راوستلو کې د فرانسې د هغو نخبه ګانو د فکري هڅې لویه برخه وهچې تر انقلاب له مخه یې د معلوماتو د یوې عظیمې ټولګې د برابرولو کوښښ وکړ. دغه نخبه ګان دې نتیجې ته رسېدلي وو چې له جهل څخه د ټولنې د راایستلو لپاره ضرور ده چې د یو داسې دایرة المعارف په جوړولو باندې کار وکړي چې مختلف علوم پکې د عقل او تجربې په بنیاد بیان شوي وي. دوی په کلونو کلونو خواري وکړه او د ټولنې د فکر په بدلانه کې یې محسوسه برخه واخیسته.
نن سبا په دنیا کې د هوا د ککړتیا او اقلیمي تغییراتو بحثونه ډېر تاوده دي. د فابریکو او کاروبارونو ګڼو مالکانو ته دغو بحثونو خوند نه ورکاوه خو د پرمختللې دنیا نخبه ګانو او روڼاندانو دا مساله دومره وشاربله چې اوس زموږ په کابل کې هم د بلاکونو له مالکانو غوښتنه کېږي چې د سکرو لوګیو ته دې فلتر ولګوي.
طب وایي چې یوه نجلۍ که په پنځلس کلنۍ کې حامله شي، د ماشومد زوکړې په وخت یې تر هغې مور د مړینې خطر څو چنده زیات دی چې په څو ویشت کلنۍ کې اولاد پیدا کوي. اوس که دا وایو چې میندې او پلرونه د اولاد د مرګ پروا نه لري، طبعا غلطه خبره کوو. نو ولې بیا هم ګڼې نجلۍ په کم عمر ودېږي؟ یو لوی علت دا دی چې زموږ رسنیو او هغو کسانو چې روغتیايي کلتور ته باید کار وکړي، خپل کار سم نه دی کړی.
موږ د ډېرو نیمګړتیاوو مسوولیت د حکومتونو غاړې ته اچوو خو حکومتونه د ژوند په مختلفو ساحو کې معمولا د ټولنې رسېدلي قشر او لوستو کسانو ته چارې سپاري. که د مکتب ښوونکی د درس ورکولو حوصله نه لري او په ازموینه کې د نقل کولو مخه نه نیسي یا د پوهنتون یو استاد دې ته تیار نه دی چې د خپل تخصص په ساحه کې نوې څېړنې وکړي، دلته اصلي ګناه د ټولنې د رسېدلي قشر ده.
د داوود خان مرحوم په جمهوریت کې افغانستان د ادبیاتو یوازې یو پوهنځی درلود چې یوازې د لیسانس د دورې زدکړې پکې کېدلې. د شل کلن جمهوریت په دوران کې په اکثرو ولایتونو کې ادبپوهنځي جوړ شول او کابل پوهنتون د ادبیاتو د دوکتورا دوره پیل کړه. په رسمي او سرکاري لحاظ خو د ادبپوهنې لپاره په لسګونو برابره ډېره زمینه مساعده شوه مګر موږ اوس هم د داوود خان د وخت د ابپوهنځي د وږمې او ادب مجلو ارمان کوو او وایو چې د هغو کیفیت ښه و. دا مثال راښیي چې که لوستی قشر خپل مسوولیت ونه پیژني، د تمدن له کاروان سره یو ځای کېدل او د نویو فکرونو خپلول، تولیدول او خپرول ډېر مشکل دي.
د جمهوریت له سقوطه وروسته په زرګونو متخصصان له وطنه ووتل. دوی طبعا د پردېسۍ له ستونزو سره مخ دي خو ایا که په میاشت کې یوه ورځ هم د هېوادوالو د پوهې، معلوماتو او مهارت د سویې زیاتولو ته ورکړي، له مثبت تغییر سره به مرسته ونه شي؟
د نوي او زاړه تمدن تر منځ کشمکش زموږ د تېر یوسلو څو کلن ژوند تر ټولو لوی کشمکش دی چې د نظامونو په نسکورېدو کې، په جګړو کې او په تباهیو کې یې لویه برخه وه. نوی تمدن د پرله پسې تغییراتو بې پایه بهیر دی چې په هره ساحه او هره شېبه کې زدکړه غواړي، ورزدکړه غواړي، توضیح غواړي او له زړو ارزښتونو سره سمون غواړي.
د اوسنۍ زمانې لوستی او منور قشر که کوم تاریخي مسوولیت لري هغه به همدا وي چې د نن او پرون تر منځ انسجام راولي او ټولنه له ذکر شوي تباه کوونکي کشمکشه راوباسي.