په ملګرو ملتونو کې د ماشومان د ملاتړ اداره یونېسف د یک شنبې په ورځ د (سلواغي ۸مه) په خپله ایکس پاڼه لیکلي چې، په افغانستان کې شاوخوا ۹.۵ میلیونه وګړي په داسې سیمو کې ژوند کوي چې روغتیايي اسانتیاو ته لاسرسی نه لري.
یونېسف همدارنګه ویلي چې دغه اداره او همکاران یې ژمن دي چې د هرې کورنۍ، هرې یوې ښځې او هر ماشوم ته لومړني او نور روغتیايي خدمتونه وړاندې کړي.
په ملګرو ملتونو کې د ماشومانو د ملاتړ ادارې یونېسف په افغانستان کې د ماشومانو لپاره د زدهکړو، خوړو او د کورنیو سره د مرستو تر څنګ په بېلابېلو ولایتونو کې ۳۰ زره روغتیايي کارکوونکي په دندو ګمارلي او هره ورځ د میندو د روغتیا او خوړو، د ناروغیو په درملنه او د یوې سالمې ټولنې جوړولو لپاره خدمتونه وړاندې کوي.
د پکتیا مرکز ګردیز ښار کې د دغه ولایت اوسېدونکي په روان ساړه ژمي کې د سون لرګیو له لوړو بیو شکايت او وايي چې د لرګیو بیې تر پخوا لوړې شوې او دوی يې د رانیولو وس نه لري. د دغه ولایت اوسېدونکي وايي د واورې له تازه ورېدو سره په ګردیز کې ساړه نور هم زیات شوي.
د ګردیز ښار د عسکري فاملیو اوسیدونکي سیداجان منګل له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره په خبرو کې وويل چې د وزګارۍ او ګرانۍ له امله یې سږ کال د ژمي لپاره لرګي نه دي اخیستې، هغه وايي: «ساړه دي ډیر ساړه دي، لرګي نه لرو، تر پروسږ کال یې بیې ډیرې لوړې شوې، کارونه نشته چې پیسې هم نه وي نو لرګي په څه واخلو، نو څنګه به ژمی تیریږي، واړه مو ټول سینه بغل دي.»
ګردیز د پکتیا ولایت مرکز دی او ژمی یې تر نورو سیمو ډیر یخ وي، واورې پکې اوري او چټګ سوړ باد پکې لګیږي، د دغه اوسیدونکي د ژمي لپاره ان د مني په موسم کې لرګي ذخیره کوي او بیا په ژمي کې د خپلو کورونو او کارځیو په تودلو کې ترې ګټه اخلي.
حاجي شیر احمد احمدزی هم له په ګردیز کې د سون لرګیو د بیو له لوړوالي شکایت کوي او وايي سږکال د لرګیو بیې لوړې شوې او ډیری خلک یې د اخیستلو وس نه لري، هغه له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره په خبرو کې وويل چې دا مهال ډیرې داسې کورنۍ شته چې د خوړو ډوډئ نه لري نو لرګي به څنګه واخلي: «خلک داسې شوي لکه ژوندي مړي، داسې ساړه دي چې حيوان نه شي ورته ټينګیدای پاتې خو انسان شو، خلک غریبي ځپلي ډوډئ نه لري نو لرګي به څنګه واخلي، یو من لرګي په ۱۲۰ افغانۍ شوي چې د یو وخت لا سم نه کیږي»
ويل کیږي تېر کال د اتیا منه (خروار) لرګیو بیه شپږ زره افغانۍ وه او سږکال دغه بیه له اتو تر نهو زرو افغانیو پورې رسېدلې ده، د ګردیز اوسیدونکي وايي د طالبانو حکومت له غره د لرګیو پر راوړو بندیز لګولی نو ځکه د لرګیو بیې هم لوړې شوې، دوی د طالبانو له حکومته غواړي چې په دې برخه کې د خلکو ستونزو ته پام وکړي.
څو ورځې وړاندې د پکتیا لپاره د طالبانو حکومت مرستیال والي مولوي انعامالله صلاحالدین له رسنیو سره د خپرو پر مهال ویلي و چې د دغو ستونزو د حل لپاره یې د یوه خصوصي شرکت په همکارۍ ۱۰ زره ټنه د ډبرو سکاره مرکز ګردېز ته رالیږدولي دي. چې په دې سره د خلکو ستونزې تر یوه بریده حل شي.
پکتیا د سوېل ختیځ زون یو له هغو ولایتونو څخه دی چې غرونه يې په ګڼو ځنګلونو پوښلي دي، ژمی یې تر نورو سیمو ډیر سوړ دی، د غرونو خلک یې د سون لرګیو په پلور خپلې ورځنۍ چارې پوره کوي، د کابل په ګډون یو شمېر نورو ولایتونو ته هم ترې د سون لرګي وړل کیږي، دا مهال د طالبانو حکومت د غرونو په لرګیو بندیز لګولی چې په دغه ولايت کې د سون لرګیو په بیو کې لوړوالی راغلی.
د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې ویلي، افغانستان د انرژۍ له ستر بحران سره مخامخ دی. د دغه سازمان د معلوماتو له مخې، یوازې ۴۰ سلنه کورنۍ برېښنا ته لاس رسی لري او افغانستان د خپلې اړتیا وړ ۷۵ سلنه برېښنا له ګاونډیو هېوادونو او په ځانګړې ډول له منځنۍ اسیا څخه واردوي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې UNDP د جمعې په ورځ - د سلواغۍ ۷مه - په خپور کړي راپور کې د افغانستان په بېلابېلو برخو کې د انرژۍ بحران او په ځانګړې توګه د برېښنا کمښت او د هغې پر پایلو کتنه کړې ده.
په دغه راپور کې راغلي، چې د بریښنا کمښت پر اړینو خدماتو لکه روغتیایي اسانتیاوې، ښوونې او روزنې، بشري مرستو او اقتصادي پراختیا باندې بد اغېز لري .
ملګرو ملتونو همدا شان د انرژۍ د تقاضا او عرضې تر منځ نا انډولتوب د افغانستان له بنسټیزو ستونزو څخه ګڼلی دی.
بریښنايي انرژۍ ته د محدود لاسرسۍ له امله، افغانستان په تیلو او جنراتورونو ډیر تکیه کوي او د خپلې انرژۍ اړتیاوو د پوره کولو لپاره د ګاونډیو هیوادونو لکه منځنۍ آسیا او ایران بریښنا ته سخته اړتیا لري.
ملګرو ملتونو ویلي، افغانستان د ۷۵ سلنه برېښنا په واردولو سره، یوازې خپله ۴۰ سلنه اړتیا پوره کوي، چې دې کار پر روغتیايي اسانتیاوو او ښوونځیو هم منفي اغېز کړی دی.
د دغه سازمان په وینا، د ولایتونو په روغتونونو کې هم د ورځې له ۵ تر ۶ ساعتونو برېښنا نه وي او ځینې ورځې په ځانګړي ډول په ژمي کې د برېښنا نه شتون تر ۱۲ ساعتونو هم غځیدای شي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي اداره وايي، په افغانستان کې د انرژۍ د ننګونو د یوې برخې د حل لپاره یې د لمریزې انرژۍ له پروژې څخه کار اخېستی، چې موخه یې انرژۍ ته د خلکو دوامداره لاسرسي او د هغوی د ژوند ښه کیدل دي.
د دغې طرحې پر بنسټ، د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې په ۲۰۲۳ کال کې په کابل او کاپیسا ولایتونو کې د ۳۰ روغتیايي مرکزونو او ۱۵ښوونځیو لپاره د لمریزې انرژۍ سیسټمونه فعال کړي دي.
د ملګرو ملتونو په وینا، لمریزه انرژي د هوا ککړتیا او ګران بیه جنراتورونو کارولو کچه کموي او د کاربن د تولید مخه نیسي. دغه بنسټ وايي، تر دې دمه یې څه باندې ۶۶۰ کورنیو ته چې د برېښنا له شبکې سره نه دي تړلي، د لمریزې انرژۍ سیسټمونه وېشلي دي.
د ملګرو ملتونو د پراختیايي پروګرام د معلوماتو له مخې، دغې پروژې د افغانستان په مرکزي سیمو کې څه باندې ۱۷۲ زره کسانو ته پاکه او ډاډمنه برېښنا برابره کړې ده.
د طالبانو د سترې محکمې د شنبې په ورځ په یوه اعلامیه کې ویلي چې د دغې ډلې د سترې محکمې د مرکزي تمیز د عامه امنیت دېوان مشر جلال الدین حقاني په غزني ولایت کې په یوه ترافیکي پېښه کې وژل شوی دی.
په اعلامیه کې راغلي چې هغه د کابل او کندهار پر لویه لاره د سفر پر مهال په رامنځ ته شوې ترافیکي پیښه کې وژل شوی دی.
د طالبانو د سترې محکمې په خبرپاڼه کې راغلي چې ښاغلي حقاني په تېرو شلو کلونو کې په بیلابیلو برخو کې د طالبانو لپاره نه ستړي کېدونکي “جهادي خدمتونه” کړي دي.
د طالبانو د سترې محکمې په اعلامیه کې د دغه طالب چارواکي په اړه نور معلومات نه دی ورکړل شوی.
په تیرو میاشتو کې، په جوزجان ولایت کې د نشه یي توکو د دریو شریکانو تر منځ د یوې لانجې وروسته، د طالبانو سترې محکمې له دغو دریو تنو یو پر دې محکوم کړ چې دوو نورو شریکانو ته "۳۲۰ کیلو ګرامه پاخه تریاک" ورکړي.
د طالبانو د سترې محکمې یو جګپوړی چارواکی جلال الدین حقاني دغه پریکړه لاسلیک کړې وه.
تر اوسه د کابل او کندهار پر لویه لاره په ترافیکي پیښو کې څو تنه طالب چارواکو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت وايي، په تېرو دوو کلونو کې یې شاوخوا ۴۰ زره پوځي موټر او ۸ زره بېلابېلې وسلې ترمیم کړي دي. د طالبانو کورنیو چارو وزارت د ملاتړ د مرکز قوماندانۍ مرستیال وايي، دغه ډله هره اونۍ شاوخوا زر موټر ترمیموي.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د ملاتړ قوماندانۍ تخنیکي مرکز، د دغه مرکز د ترمیم له څانګې یوه ویډیو خپره کړی او پکې لیدل کیږي چې د پولیسو یو شمېر رینجر موټر او بېلابېلې وسلي تر ترمیم لاندې دي.
د دغه مرکز د وسلو د ترمیم د برخې مشر نایب خان په دې ویډیويي کې وايي، چې د مرکز کارکوونکي هر ډول درنې او سپکې وسلې ترمیموي. هغه ویلي، چې دوى د دغو وسلو د پرزو يوه زياته برخه پخپله جوړې کړي.
د دغه مرکز مرستیال عبدالستار سعادت هم په دغه ویډیویي کې چې د کورنیو چارو وزارت له خوا خپره شوې ویلي، د دوی همکارانو په لویه کچه غیر فعاله ورکشاپونه بیرته فعال کړي دي.
ښاغلي سعادت زیاته کړه، په تېرو دوو کلونو کې ټولټال ۳۸ زره ۲۵۳ موټر ترمیم شوي او هره اوونۍ لا هم شاوخوا ۱۰۰۰ موټرې ترمیمېږي.
د تېر حکومت له نسکورېدو وروسته د پخوانيو امنيتي ځواکونو د پوځي وسايطو یوه برخه له کاره لویدلې او د طالبانو لاس ته ورغلې وه. ډیری دغه وسایط د طالبانو په بریدونو او جګړو کې زیانمن شوي وو.
د افغانستان د اسلامي ګوند مشر ګلبدين حکمتيار د فلسطين د خلګو په اړه د هاګ د نړيوالې محکمې د پرېکړې هرکلی کړی او دايې د غزې د خلګو لپاره یوه معنوي بريا بللې ده. د هاګ محکمې اسرايیل ته امر کړی، چې په غزه کې د ټول وژنې د مخنیوي لپاره ټول اړین ګامونه پورته کړي.
د اسلامي ګوند مشر ګلبدين حکميتار د شنبې په ورځ پر اېکس خواله رسنۍ یو پیغام کې لیکي، چې د هاګ نړيوالې محکمې پرېکړه د فلسطين لپاره يوه معنوي لاسته راوړڼه ده.
نوموړي دغه پرېکړه د اسراييلو د انزوا په مانا بللې.
هغه زياته کړه: « په غزه کې د مظلومو فلسطينانو د وژنې په اړه د هاګ نړيوالې محکمې د پرېکړې هرکلی کوم، دا پرېکړه د غزې د مقاومتي مجاهدينو لپاره يوه معنوي بريا ده.»
حکمتيار ليکلي، چې په غزه کې دې د نسل وژنې مخنيوي وشي او غوښتنه یې کړې، چې په دې برخه کې دې عملي ګامونه واخيستل شي.
هغه ویلي: «په غزه کې د صهيونیسټانو د وحشيانه نسل وژنې د بندولو لپاره لا زياتو، ګټورو او عملي اقداماتو ته اړتيا ده.»
د هاګ نړۍوالې محکمې په پرېکړه کې اسراييلو ته امر شوی، چې په غزه کې دې د ټول وژنې د مخنيوي لپاره اړین اقدامات ترسره کړي؛ خو په پرېکړه کې د اوربند یادونه نده شوې.
د محکمې ټولو قاضيانو دا پرېکړه کړې او ويلي يې دي، چې د فلسطينيانو د وژل کېدو مخه بايد ونيول شي تر څو فلسطينان له فزيکي او رواني زيان وژغورل شي
د فلسطین بهرنیو چارو وزیر هم د هاګ نړیوالې محکمې له لوري اسراییل ته د موقتو اقداماتو د امر هرکلی کړی دی.
