د ایران د بهرنیو چارو وزارت د سوېلي اسیا برخې مشر رسول موسوي د افغان سولې لپاره د امریکا د پخواني استازي خبرو ته غبرګون وښود. زلمي خلیلزاد پرون کانګرس ته وویل: «کوم تخم چې امریکا په افغانستان کې کرلی مېوه به ور کړي.»
ښاغلی موسوي په خپل ټوېټ کې د نوموړي دا خبره د دې غونډې «تر ټولو مهم پیغام» بولي او په غبرګون کې یې لیکي: «باید ووینو چې څه تخم یې کرلی او څه ډول مېوه ترې غواړي.»
د افغانستان لپاره د امریکا پخواني استازي زلمي خلیلزاد پرون د دوحې له موافقې د کانګرس د جمهوري غوښتونکو غړو د سختو نیوکو پر وړاندې د دفاع وکړه.
نوموړي وویل، چې د پخوانی ولسمشر غني او د امنیتي ادارو مشران د دې پر ځای چې دفاع وکړي؛ هوايي ډګر ته لاړل او وطن یې پرېښود.
هغه وویل، چې امریکا په افغانستان کې د پاتې کېدو لپاره هېڅ دلیل نه لاره، ځکه چې د طالبانو پر وړاندې یې د بریا هیله او د افغانستان په «ضعیف او فاسد حکومت» یې باور له لاسه ورکړی و.
کله چې وپوښتل شوخو د افغانستان لپاره به څه راتلونکې ممکنه وي؟
د خلیلزاد ځواب دا و: “د افغانستان وروستی فصل لا نه دی لیکل شوی. د هغه ارزښتونو تخمونه چې موږ کرلي دي د وخت په تېرېدو سره به میوه ورکړي. "
د افغانستان د پخواني حکومت د بهرنیو چارو وزیر د تاوتریخوالي او جبر له لارې د دغه هېواد د سیاسي نظام بدلون ناروا یا نامشروع بللی دی. حنیف اتمر د افغانستان خلکو ته د ملي حاکمیت د بېرته ستنېدو غوښتونکی شو، خو ویې ویل چې دا بدلون باید په سوله ییز ډول او د خبرو اترو له لارې وشي.
ښاغلي اتمر له یو شمېر افغان سیاسي او مدني فعالانو سره په یوه مجازي ناسته کې د بین الافغاني مذاکراتو پر پیل ټینګار وکړ او ویې ویل چې دا خبرې هغه ژمنې وې چې د امریکا حکومت او طالبانو د دوحې د سولې تړون کې پرې ټینګار کړی و.
د بهرنیو چارو پخواني وزیر څرګنده کړه چې بین الافغاني خبرې د افغان لوريو ترمنځ د خبرو معنا لري او د دوحې هوکړې له مخې دا خبرې یوازې د حکومت او طالبانو ترمنځ نه وې، بلکې یوه داسې پروسه وه چې ټول افغان لوری پکې شامل وو.
ښاغلي اتمر وویل چې دا سیاسي لارښوونې لا هم شته او طالبان باید دا خبرې د خپلو "سیاسي مکلفیتونو او دیني مکلفیتونو" له مخې ترسره کړي.
د افغانستان انټرنشنل خبريال د پوښتنې په ځواب کې د بهرنيو چارو پخواني وزير وويل: تر هغه چې خبرې اترې يوې نتيجې ته ورسيږي او افغانان خپل ملي حاکميت ولري، باید د افغانانو بشري حقونه په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو حقونه خوندي شي.
هغه زیاته کړه، له بشري حقونو سرغړونې چې اوس په یوه ناورین بدلې شوې، باید ودرول شي او نړیواله ټولنه په ځانګړې توګه د سیمې هېوادونه مسوولیت لري چې پر وړاندې یې ودرېږي.
ښاغلي اتمر دغه څرګندونې په هغه غونډه کې وکړې، چې د "افغانستان د ملي غورځنګ ایتلاف" په نوم د یوې ډلې له خوا جوړه شوې وه.
دا ایتلاف د افغانستان له پخوانیو ملکي کارکوونکو، دیپلوماتانو، پروفیسورانو، ساینس پوهانو، په بېلابېلو برخو کې متخصصینو، د بشري حقونو فعالانو، د ښځو د حقونو فعالانو او همدارنګه د افغانستان دننه او بهر د ځوانانو له استازو څخه جوړ شوی دی.
دغه ایتلاف چې حنیف اتمر یې هم غړی دی، د جمعې په ورځ یوه ویډیويي ناسته وکړه او د دوحې د غونډې په اړه یې چې د ملګرو ملتونو د عمومي منشي په کوربه توب جوړیږي، خپل نظر څرګند کړ.
په دغه ویډیويي ناسته کې د دغه ایتلاف پرانیسته لیک هم ولوستل شو.
دغه ایتلاف په خپل لیک کې ویلي: "موږ باور لرو چې دا ناسته په افغانستان کې د سولې، امنیت، بشري حقونو او د مشروع حکومتولۍ لپاره د سیمه ییزې او نړیوالې اجماع د پراختیا او پیاوړتیا لپاره حیاتي ارزښت لري."
په ورته وخت کې په دغه پرېکړه لیک کې ټینګار شوی چې "بې له شکه د افغان حکومت د مشروعیت او پېژندګلوۍ په اړه د نړیوالې ټولنې متحد دریځ او له نړیوالې ټولنې سره د هغه یو ځای کېدل په دې حیاتي موضوع کې د پرمختګ مانا لري." د حکومت مشروعیت باید د افغانانو د ازادې ارادې او رایو، نارینه او ښځینه دواړو، او د افغانستان د نړیوالو ژمنو پوره رعایت شي.
د افغان سیاسي فعالانو اتحاد د ملګرو ملتونو د امنیت شورا ۲۷۲۱ پریکړه لیک ته په اشارې سره وویل: د طالبانو د حکومت په رسمیت پیژندلو په برخه کې هر ډول انحراف او یو اړخیز اقدام د افغانانو د اساسي حقونو او ازادیو له تضمین پرته د حکومت مشروعیت تضمینوي. او له ترهګرۍ سره په هر ډول مبارزه او د هغې څرګندونه بې له شکه په افغانستان، سیمه او نړۍ کې سوله او ثبات له ګواښ سره مخ کوي.
په ورته وخت کې ایتلاف د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د ځانګړي استازي د ټاکل کېدو هرکلی کړی، چې ټاکل شوې د انتونیو ګوتریش له خوا د خپلواکې ارزونې د وړاندیزونو د پلي کېدو په برخه کې د سیمه ییزې او نړیوالې اجماع د پیاوړتیا په موخه وګمارل شي.
په دغه لیک کې چې د افغانستان د څو سیاسي ګوندونو او جریانونو له خوا لاسلیک شوی، د دوحې د غونډې له ګډونوالو غوښتل شوي چې د طالبانو ظالمانه سیاستونه پای ته ورسوي، د بشري حقونو وضعیت ښه کړي، په ځانګړې توګه د ښځو لپاره او د هېواد د بشري ناورین د هواري لپاره سخاوتمندانه مرستو ته دوام ورکړي. د دوی وړتیاوې او نفوذ اغیزناک کارول.
د وطن فرهنګي او نشراتي ټولنې، د افغانستان ملي مشارکت غورځنګ، د افغانستان د سولې او عدالت غوښتنې غورځنګ، د افغانستان د ملي پیوستون غورځنګ، د افغانستان ملي متحد ګوند، د ملي محور ګوند، د افغانستان د همپالنې بهیر او د افغانستان د خلکو د همغږۍ شورا لاسلیک کړی دی.
د پخواني افغان حکومت د سولې د مرکچي پلاوي غړی نادر نادري وايي، د افغانانو او طالبانو ترمنځ د خبرو د هدفونو په اړه شفافیت ته اړتیا ده. ښاغلي نادري وویل چې په جلاوطنۍ کې سیاسي مشران د واک شریکول غواړي، خو په دې اړه د نړیوالې ټولنې دریځ څرګند نه دی.
ښاغلی نادري چې په دوحه کې له طالبانو سره د خبرو تجربه لري، وايي چې د لسیزو تجربو پر بنسټ دا تمه بې ځایه ده چې طالبان به د بدیلې حکومتوالۍ د موډلونو په اړه په معناداره خبرو کې برخه واخلي.
دغه افغان سیاستوال ویلي، چې د دوحې غونډه باید د خبرو موارد او اهداف مشخص کړي.
د هغه په وينا، د دوحې غونډه چې د ملګرو ملتونو د سرمنشي په کوربتوب د سلواغې د مياشتې په وروستيو کې جوړېږي، بايد له څرګندو پړاوونو سره يو پړاويز چلند غوره کړي او په پاى کې د يوه ټول شموله او نماينده حکومت د رامنځته کېدو لامل شي.
د ټولو افغانانو په تېره بیا د ښځو حقونه او ازادۍ تضمینوي او د زیان منونکو ډلو ضمانت وکړي.
نادر نادري چې په ۲۰۰۱ کال کې د بن د غونډې له ګډونوالو څخه و، یوه مقاله خپره کړه او د دوحې د غونډې په اړه یې خپل وړاندیزونه د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوتریش ته وړاندې کړل.
د افغانستان په اړه د دوحې دویمه ناسته چې د ښاغلي ګوتیریس په کوربه توب د یکشنبې او دوشنبې په ورځ د سلواغې په ۲۹مه او ۳۰مه ترسره کېږي.
په دې غونډه کې به د افغانستان په چارو کې د بېلابېلو هېوادونو ځانګړي استازي ګډون وکړي.
د افغانستان په اړه د ملګرو ملتونو لومړۍ غونډه د ثور په یوولسمه او دولسمه په دوحه کې د انتونیو ګوتیریس په کوربه توب جوړه شوه.
په دوحه کې د دویمې ناستې په څنډه کې نادر نادري د طالبانو اداره یو "دیکتاتور" رژیم وباله.
د ښاغلي نادري په مقاله کې راغلي چې طالبانو خپله واکمني د یوه "جبر دیکتاتورۍ" په توګه پیاوړې کړې ده چې بېوزلي په سلو کې ۹۰ ته رسېدلې ده.
ښاغلي نادري چې کابل ته د طالبانو تر ننوتلو مخکې د اداري اصلاحاتو د خپلواک کمیسیون مشري په غاړه درلوده، وړاندیز وکړ چې د ملګرو ملتونو عمومي منشي باید د طالبانو د اعتراضونو په پام کې نیولو سره سمدستي یو ځانګړی استازی وټاکي.
د هغه په وينا، د بشري حقونو کړکېچ ته په پام سره دا ډېره مهمه ده چې سفير د بشري حقونو د ساتنې په برخه کې ثابت رېکارډ ولري.
ښاغلي نادري زیاته کړه: "که طالبان له دغه استازي سره له تماس څخه ډډه وکړي، دغه استازی کولای شي په افغانستان کې دننه او بهر د ښځو د حقونو له فعالانو سره همکاري وکړي."
د یوې نړیوالې تماس ډلې جوړول، د طالبانو او نورو افغان ډلو ترمنځ په شفافیت سره پر خبرو ټینګار او له طالبانو سره د نړیوالې ټولنې همغږي هغه نور څه دي چې ښاغلي نادري ټینګار وکړ.
د ملګرو ملتونو د ترهګرۍ ضد مبارزې دفتر مشر په یوه راپور کې وویل، چې طالبانو په افغانستان کې د داعش ډلې د بریدونو وړتیا اغېزمنه کړې. په همدې حال کې ولادیمیر ورونکوف وویل، داعش لا هم د نړیوالې سولې او امنیت لپاره ګواښ دی، په ځانګړې توګه په هغو سمیو کې چې له جګړې سره مخ دي.
ښاغلي ورونکوف په افغانستان کې د داعش د فعالیتونو په اړه وویل: "د راپورونو له مخې د طالبانو هڅو د داعش د خراسان څانګې دا وړتیا اغېزمنه کړې چې په افغانستان کې بریدونه پیل کړي." خو د ملګرو ملتونو کارپوهانو ویلي چې طالبان لا هم له القاعدې سره اړیکې لري.
دا په داسې حال کې ده چې په افغانستان کې د داعش ډلې بریدونه دوام لري او په وروستیو څو میاشتو کې په کابل، پلازمېنه او هرات کې ګڼ شمېر افغانان په ځانګړې توګه هزاره ګان ووژل.
ښاغلي ورونکوف د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته وویل، په لویدیځه افریقا او سهیل سیمه کې د داعش ګواښ مخ په زیاتیدو دی او دې ډلې په عراق او سوریه کې په خپلو پخوانیو اډو خپلو بریدونو ته زور ورکړی دی.
د ملګرو ملتونو د ترهګرۍ پر وړاندې د مبارزې د کمېټې اجرایوي مشرې ناتالیا ژرمن، هم ویلي، چې په منځني ختیځ، لوېدیځ او منځنۍ اسیا کې روانو ننګونو داعش هڅولی چې په دغو سیمو کې یو ځل بیا پراختیا ومومي.
د اسلامي دولت ډله چې څه باندې یوه لسیزه مخکې له القاعدې جلا شوه، په ټوله نړۍ کې یې ګڼ ملاتړي پيدا کړل.
تېره میاشت د ملګرو ملتونو کارپوهانو ویلي وو، چې په ۲۰۱۷ کال کې په عراق او دوه کاله وروسته سوریه کې د داعش له ماتې سره بیا هم داعش په دغو دوو هېوادونو کې له ۳۰۰۰ څخه تر ۵۰۰۰ پورې وسلوال لري.
په عراق کې د دغې ډلې بریدونه په کم شدت سره ترسره کیږي، خو له نومبر میاشتې راهیسې په سوریه کې د داعش بریدونه زیات شوي دي.
خو د ملګرو ملتونو د ترهګرۍ پر وړاندې د مبارزې د دفتر مشر وايي، په اندونیزیا، مالیزیا، مصر او موزمبیق کې د داعش حضور کم شوی دی.
هغه دغه راز د داعش له مالي جريان سره د هېوادونو د مبارزې په اړه وويل چې دغو هڅو د دغې ډلې مالي زېرمې له لسو څخه تر ٢٥ ميليونو ډالرو پورې کړې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې څو کاله وړاندې د دغې ډلې شتمنۍ سلګونو میلیونو ډالرو ته رسېدلې وې.
ملګري ملتونه راتلونکې شنبه او یکشنبه په قطر کې نړیوال کانفرانس جوړوي، خو په دې کانفرنس کې د ګډون او نه ګډون په اړه د طالبانو دریځ لا څرګند نه دی. طالبانو کې د کندهار او کابل تر منځ د خپل نظام خلاف د نړیوالو د رسمیت نه پیژندنې اختلافونه ورو، ورو را بربنډیږي.
د طالبانو ګڼ وزیران او مهم چارواکي د ښځو د تعلیم اوله دنیا سره د تاوده تعامل غوښتونکي دي.
ځینې طالب مشران، ډيپلوماټیکې سرچینې او د ملګرو ملتونو هغه چارواکي چې په مسلسل ډول له طالبانو سره په ارتباط کې دي وایي، چې د طالبانو د کابینې اکثریت غړي، والیان، نظامي قومندانان او مطرح دیني ملایان غواړي، د ښځو د تعلیم معما ژر تر ژره حل او د نوي تعلیمي کال په پیلیدو نجونو ته د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې پرانیستل شي.
په اسلام اباد کې لویدیز ډيپلوماټان وايي، چې پر مولوي یعقوب، سراج الدین حقاني، د رییس الوزرا مرستیالان ملا برادر، مولوي عبدالکبیر او ملاحنفي سربیره اوس خپله د رییس الوزرا ملاحسن دریځ هم دا دی چې د شریعت په چوکاټ کې دې ښځو ته د زدکړو زمینه برابره شي.
د رییس الوزرا له خولې دا هم ویل شوي چې د ښځو د تعلیم مسله په داخلي او خارجي لحاظ د دوی نظام ته د یوه ګواښ اوجدي خطر په توګه مخې ته راغلې، طالب مشران، کابینه او ملایان یې سره ویشلي او باید یو حل را منځ ته شي چې په دې توګه ملت او طالبان له انزوا را ووځي .
یو شمیر طالبان او خارجیان هم له دغه موقع نه ګټه اخلي نو باید یوحل ورته را وویستلی شی
له بل اړخه د ښځو د تعلیم مخالف وزیران لکه شیخ عبدالحکیم ، شیخ خالد حقاني ، نورمحمد ثاقب، مولوي محمود فرید ، شیخ ندامحمد او سردار محمد اوس هم کوشش کوي چې د تعلیم موضوع بل کال ته هم شاته وغورځول شي.
کوم نمایشي کمیسون چې د ښځو د تعلیم نصاب جوړیدو ته ټاکل شوی اوهمدغه مخالف ملایان پکې غړیتوب لري دوی د غونډو په جوړیدو کې په لوی لاس وخت اړوي او باور لري چې د دوی دغه مخالفت د مشر شیخ هبة الله دموقف پیروي ده اوکه دوی د هغه له موقف څخه دفاع ونه کړي نو ممکن وزارتونه ور څخه واخلي
ترلاسه سوي معلومات داهم په ډاګه کوي چې د ښځو د تعلیم دغه مخالف بانډ ته د طالبانو زیاتره مشران وایی چې د دوی کړنو او ریاکارانه فتواوو تیره واکمني هم له منځه یووړ داسې نه چې یوځل بیا د دغو افراطي نظرونو له وجې راغلي نظام ته جدي ګواښونه پیښ شي.
د طالبانو ګڼ مشران دا خبره هم کوي چې دغه افراطي ډله که نه اصلاح کیږي باید په وړاندې یې جدي تصمیم ونیولی شي اوله صحني وویستل شي.
د حقانی د ډلې یو مشر راته وویل حقاني، ملا یعقوب، عباس ستانکزي څو څو ځلې په زغرده په کراتو کراتو د مکاتبو د خلاصون غوښتنه وکړه، که دغه خلک د نظام برخه ګنل کیږې نو باید چې غوښتنه په کندهار ګې واوریدل شي، کنه نور مونږه له ملت او نړیوالو سره په میرمنو باندی د جذباتی او غیر سنجیده بندیزونو لامله د سترګې جنګولو توان له لاسه ورکړی دی.
د دې مشر په خبره، د نظام له مهمو غړو سره له مشورې پرته د کابل میشتو مشرانو مشورو باندی د مشرتابه هییت د بطلان کرښې راکښل مطلقه دیکتاوري رامنځ ته کړې، چې که حل ته ونه رسیږې ممکن ډیر مشران نور د مصلحت او نزاکت له دایرې ووځي چې دغه حالت به بیا د طالبانو لپاره یو نه جبرانیدونکی حالت را منځ ته کوي.
ملګري ملتونه او خارجي ديپلوماتان ان د کابل میشتو اکثریت طالبانو د میرمنو د کار او بندیزونو په اړه وایي، چې څنکه مونږه د بیچارګي احساس کوي، کابل میشتي طالبان هم د بې وسي ورته احساس کوی .
ملګري ملتونه یو مطرح نماینده راته وول ملګری ملتونه ورو ورو مجبوریږې چې سخت پر دریځو طالبانو لکه شیخ هبت الله، شیخ حکیم ، شیخ ندا محمد، خالد حقانی، مولوی زعفراني باندی اقدامات وکړې او پدغه اقداماتو کې کې سختی پریکړې هم شاملې دي.
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر دی او د افغانستان انټرنشنل - پښتو سیاست نه منعکسوي.
د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین اعلان وکړ، چې له افغانستانه د شوروي د وتلو ورځ د روسیې په تاریخ کې پرتمینه او ارزښتناکه ورځ ده. ښاغلي پوتین په همدې حال کې ویلي، چې د شوروي پخواني سرتېري نن سبا د اوکراین سره په جګړه کې برخه لري.
د ښاغلي پوتین په خبره، دغه پخواني سرتېري د خپلو هغو ملګرو له کورنیو ملاتړ کوي چې وژل شوي او ځوانانو ته زیاته پاملرنه کوي.
کرېملېن ویب پاڼې د پنجشنبې په ورځ د (سلواغې په ۲۶ مه) له افغانستانه د شوروي ځواکونو د ۳۵مې کلیزې په اړه د ښاغلي پوتین پیغام خپور کړی دی.
د روسیې ولسمشر دا رنګه د پخواني شوروي ځواکونه «نه ماتېدونکي» ځواکونه یاد کړی دي.
ښاغلی پوتین وایي، شوروي ځواکونو په ډېرو سختو شرایطو کې دندې ترسره کړې او روسیه «تل د خپلو وژل شویو اتلانو یاد ژوندی ساتي چې د افغانستان په خاوره کې د خپل هېواد په ننګه جنګېدلي دي.»
د پنجشنبې ورځ د سلواغې ۲۶مه (د فبرورۍ ۱۵مه) له افغانستانه د شوروي پوځونو له وتلو سره برابره ده. په کال ۱۹۸۹ کې پر همدې ورځ له افغانستانه د شوروي وروستي ځواکونه ووتل.
د روسیې د دولتي رسنیو د شمېرو له مخې، ۶۲۰ زره روسي پوځیانو په افغانستان کې دندې ترسره کړې او ۱۵ زره او ۵۱ تنه یې وژل شوي دي.
دا رنګه ویل شوي، چې شوروي ځواکونو په افغانستان کې له ۱۹۷۹ کاله تر ۱۹۸۹ کاله پورې۴۱۶ ستر پوځي عملیاتونه ترسره کړي دي.