د ډیپلوماټ مجلې د رپوټ له مخې، د روان کال له پیل راهیسې، ازبکستان له قطر او متحده عربي اماراتو سره د ترمز-مزار شریف-کابل-پیښور پټلۍ د مالي ملاتړ په اړه څو ځلې خبرې کړې. ازبکستان له دغو هیوادونو غوښتي چې د شاوخوا ۷ میلیارده ډالرو په ارزښت د دغې پروژې په جوړولو کې همکاري وکړي.
دغه پټلۍ د افغانستان له لارې ازبکستان له پاکستان سره نښلوي او تر سوېلي اسیا او منځني ختیخ یې توکو ته بازار پیدا کوي.
د ډیپلوماټ مجلې د راپور له مخې، افغان- ټرانس پروژه د منځنۍ اسیا او افغانستان لپاره سمندر ته د لاسرسي او همدارنګه د هغوی د ترانزیتي امکاناتو او جیوپولیټیک رول د پیاوړتیا په برخه کې خورا مهمه ده، خو د افغان- ټرانس د پټلۍ پلي کول له اوږدې مودې راهیسې په افغانستان کې د بې ثباتۍ له امله ځڼډيلې وه.
د جمهوریت په دوره کې د دغې پروژې د پلي کیدو پر وړاندې لوی ګواښ طالبان وو خو اوس په افغانستان کې د طالبانو رژیم چمتو دی چې د دغې لارې امنیت د تضمین کړي.
د دې پروژې لپاره پاتې بل لوی خنډ د پانګونې موضوع ده او له همدې امله تاشکند د خلیج پر هیوادونو غږ کړی چې په دې برخه کې همکاري وکړي. قزاقستان، روسیې او بیلاروس هم دې پروژې ته لېوالتیا ښودلې ده.
د ټرانس-افغان پروژې په اړه د خبرو په پرمخ وړلو کې د ازبکستان ونډه مهمه ده، خو د ترانسپورت او ترانزیټي موضوعاتو په اړه د طالبانو له رژیم سره د ایران د فعالو اړیکو په پام کې نیولو سره ښايي دغه وضعیت بدل شي.
ایران د هرات- خواف پټلۍ تر واخان غځول غواړي چې پاکستان، تاجکستان او چین سره وصل کړي او هم د مزار پټلۍ تر هرات په یوه لاین سره وتړي.
له بلې خوا د ۲۰۲۳ کال په نومبر میاشت کې، د نړیوال ټرانسپورټ دهلیز (ITC) د جوړولو لپاره چې بیلاروس-روسیه-قزاقستان-اوزبکستان-افغانستان-پاکستان سره نښلوي، د دغو هیوادونو ترمنځ یو یادداشت لاسلیک شو.
د دغې لارې اوږدوالی ۵ زره ۵۳۲ کیلومتره دی او د بار وړلو موده یې ۲۰ ورځې ده. دغه موده د سمندر تر لارې درې چنده چټکه ده.
د دغې لارې کارول د سیمې هیوادونو د او شمالي قدرتونو لپاره سویلي اسیا او منځني ختیځ ته د توکو د صادرولو په برخه کې خورا پراخې اقتصادي ګټې لري.
ډیپلوماټ په خپل راپور کې زیاتوي تاشکند همدا راز په پام کې لري چې د چین – قرغزستان – ازبکستان پټلۍ تر افغانستان وغځوي او ټاکل شوې چې د دغې پروژې عملي چارې ډیر ژر پیل شي.
دغه پروژه به د پیښور پر لور ټرانس- افغان مسیر ته د لا ډیرې کارګو د جذبولو سبب شي.
تاشکند په سویل کې د خپلو ګټو د ساتلو او لا زیاتولو لپاره دې ته اړتیا لري چې د ایران او ترکمنستان سره سیالۍ کې برلاسې اوسي.
د همدې لپاره باید د تعرفو پالیسي تقویه کړي، ګمرکي طرزالعملونه ساده کړي، د سړکونو وضعیت او د ټرانسپورټ خدماتو کیفیت ښه کړي تر څو لا ډیر سوداګر د ټرانس-افغان مسیر کارولو ته مخه کړي.
له مشهد څخه باوري سرچينو د افغانستان انټرنشنل ته تاييد کړه، چې دغه پېښه د شنبې په ورځ د ١٤٠٢ کال د مرغومي په ٢٥مه وشوه.
زمونږ سرچینې وایی له دغې پیښې وروسته ایراني انځور اخیستونکي د طالبانو له ډیپلوماټ ډاکتر سلیم چې د تاوتریخوالی اصلی عامل و د ایران حکومت ته شکایت وکړ .
د ایران اسلامي جمهوریت بیا دغه طالب دیپلومات د «ناغوښتونکي عنصر» په توګه وپېژاند او د یوه ایراني تبعه د وهلو له امله یې له خپل هېواده واېست. خو د هغه پر ځای یې د طالبانو یو بل دیپلومات ومانه.
سلیم چې د طالبانو غړی و، په مشهد کې د افغانستان د جنرال کونسلګرۍ د لومړي سکرتر په توګه کار کاوه.
اسلامي جمهوري ورځپاڼې نن لیکلي: د طالبانو ډلې په دې وروستیو کې په مشهد کې د افغانستان کونسلګرۍ ته د کونسلي د کارونو لپاره درې ډیپلوماټان استولي، چې د ایران د بهرنیو چارو وزارت له خوا تایید شول، چې یو له دغو ډیپلوماټانو څخه "سلیم" دی. "ویل کیږي چې هغه یو ایراني عکس اخیستونکی په مشهد کې افغان کونسلګرۍ ته یووړ او هلته یې شکنجه یې کړ، چې وروسته له ایران څخه وشړل شو او پر ځای یې د طالبانو بل دیپلومات وټاکل شو."
جمهوري اسلامي ورځپاڼې په خپله مقاله کې لیکلي چې ډاکټر سلیم د طالبانو د حقاني شبکې غړی دی.
د جمهوري اسلامي ورځپاڼې د راپور له مخې، همدغه درې دیپلوماتان څو میاشتې مخکې له ډیپلوماټیک مصونیت او موټر څخه په استفادې د مشهد هوايي ډګر ته تللي وو او د طالبانو پېژندل شوی مخالف قاري عیسا محمدي یې "وتښتاوه".
تر دې مخکې قاري عیسا تېر کال ویلي وو چې د حقاني شبکې د مشر او د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني له خوا ټاکل شوي کسان غواړي چې له ایران څخه یې د یوې دسیسې له مخې وتښتوي.
په همدې حال کې اسلامي جمهوري ورځپاڼې په مشهد کې د افغانستان کونسلګرۍ کې د طالبانو دا اقدام پر ایران برید بللی دی.
ډیپلوماټکو قوانینو کې په ډاکه شوې ده، چې د ډيپلوماټيکو اصولو له مخې د کونسلګرۍ د رييسانو ټاکل او تاسيس بايد د کوربه هېواد په موافقه وي.
ورځپاڼې مشهد کې افغان کونسلګرۍ ته د طالبانو د پلاوي وروستي سفر ته په اشارې سره ویلي، د طالبانو دا نامناسب عمل د یوې ډلې په توګه چې تر اوسه د ایران په ګډون د نړیوالې ټولنې له خوا په رسمیت نه دی پیژندل شوی، د ایران هېواد ته د سپکاوی یوه بیلګه ده."
لیکوال وايي، راپورونه ښيي چې په ایران او روسیه کې د تروریستي پېښو عاملین د طالبانو په واکمنۍ او په جغرافیه کې روزل شوي، نو په مشهد کې د افغان کونسل جنرال ټاکل له قانوني لارو چارو پرته د ایران د بې احترامۍ تر څنګ. "د طالبانو د ناوړه اهدافو نښه ده."
د «جمهوري اسلامي» ورځپاڼه وايي، د طالب ډلې د زړورتيا په اړه د ايران د ډيپلوماتيک نظام چوپتيا د پوښتنې وړ ده.
د افغانستان انټرنېشنل ته د رسېدلو اسنادو له مخې، د سې شنبې په ورځ د غبرګولي په ۱۸مه د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت یو رسمي مکتوب لېږلی او په مشهد کې د افغانستان کونسل عبدالجبار انصاري یې کابل ته بللی دی.
