له بغلان څخه سرچينو افغانستان انټرنشنل ته ويلي، چې راز محمد د بي بي عايشې زوى، چې په "قوماندان کفترې" مشهوره ده، د طالبانو په بريد کې ټپي شوى دى. سرچينو زياته کړې، چې راز محمد له ايرانه تر اېستل کېدو وروسته په خپل کلي کې په کرنیزو چارو بوخت و.
د بغلان ولايت له نهرين ولسوالۍ څخه باخبرو سرچينو افغانستان انټرنشنل ته وويل، چې طالبانو راز محمد درې مرمۍ ويشتلی، چې دوه مرمۍ يې په پښه او يوه مرمۍ يې په لاس لګېدلې دي.
د سرچينې د معلوماتو له مخې، راز محمد دا مهال په روغتون کې بستري دى او روغتيايي حالت يې د اندېښنې وړ دى.
سرچینې زیاتوي، چې راز محمد د افغانستان د پخواني حکومت پر مهال د بغلان ولایت په نهرین ولسوالۍ کې د ولسي پاڅون کوونکو له قوماندانانو څخه و. د راز محمد مور بي بي عایشه، چې په قوماندان کفترې مشهوره ده، د طالبانو په لومړې دوره کې د دغې ډله پر وړاندې جنګیده.
ګارډین ورځپاڼې په یو راپور کې لیکلي، چې په افغانستان کې د طبیعي پېښو د رامنځته کېدو له اړخه وضعیت خراب شوی او لامل یې یوازې د اقلیم بدلون نه دی. دغې ورځپاڼې لیکلي چې په افغانستان کې وسله والې نښتې، د بمونو کارول او د ځنګلونو پرې کول په دغه هېواد کې طبیعي پېښې ډېرې کړې دي.
ګارډین ورځپاڼې د شنبې په ورځ (د وږي ۲۴ مه) په یو راپور کې لیکلي، چې افغانستان د ۱۹۸۰ او ۲۰۱۵ کلونو ترمنځ د طبیعي پېښو د تلفاتو له پلوه د ټیټ عاید لرونکو هېوادونو په کتار کې دویم ځای لري.
د دغه راپور پر بنسټ، دا مهال په افغانستان کې د ناڅاپي سېلابونو شمېر او شدت مخ په ډېرېدو دی.
په تېرو میاشتو کې د افغانستان یو شمېر ولایتونه د سختو سېلابونو شاهد وو، چې یوازې په بغلان ولایت کې یې لږ تر لږه ۳۱۵ کسان مړه او ۱۶۰۰ نور ټپیان کړل. سختو سیلابونو د غور او ننګرهار په ګډون یو شمېر نور ولایتونه هم ځپلي دي.
په جرمني کې مېشت د چاپېريال او اوبو د سرچينو کارپوه نجيب الله سدید له ګارډين سره په مرکه کې ويلي، چې د جګړې له امله د چاپېريال د زيانونو په اړه په افغانستان کې ښکېلې خواوې بايد ځواب ووايي. ښاغلي سدید وویل، چې د زهرجنو کیمیاوي وسلو پاتې شوني اکثره وخت پاتې کیږي او چاپیریال ته زیان رسوي.
هغه زیاته کړه چې چاودیدونکي توکي کولی شي اکوسیسټمونه ویجاړ کړي، د ژوند کولو رنګینتوب ګډوډ کړي، د خاورې جوړښت ضعیف او د ځمکې لاندې اوبو سرچینو زیانمنې کړي.
ګارډین د پروګراسیف مجلې د راپور په حواله لیکلي، چې امریکا له ۲۰۰۱ څخه تر ۲۰۲۱ کال پورې پر افغانستان تر ۸۵ زرو ډېر بمونه غورځولي دي.
په راپور کې راغلي چې د ننګرهار ولایت په هغو سیمو کې چې د "بمونو مور" په څیر بمونه کارول شوي، ساینس پوهانو موندلي چې د زهرجنو موادو د خپریدو له امله د نباتاتو وده نیمایي ته راټیټه شوې. د راپور له مخې دغه زهرجن مواد د اوبو او باد له لارې نورو سیمو ته لېږدول کېدای شي.
د دې سربیره، په ماینونو د افغانستان د ځمکې ککړتیا هم په افغانستان کې د طبیعي پیښو د زیاتیدو یو لامل بلل شوی دی. د راپور له مخې، تر ۲۰۲۱ کال پورې د افغانستان له ۳۴ ولایتونو څخه یوازې یو یې له ماین څخع پاک شوی او په پاتې نورو ولایتونو کې لا هم چاودېدونکي توکي شته وو.
په راپور کې راغلي، په افغانستان کې د ماین پاکۍ بودجه په ۲۰۱۱ کال کې له ۱۱۳ میلیونو ډالرو څخه په ۲۰۲۰ کال کې ۳۳ میلیونو ډالرو ته راټیټه شوې وه او اوس مهال د طالبانو واک ته راتګ مالي سرچینې له لا ګواښ سره مخ کړي دي، ځکه ډېری مرستندویان له دې ډلې سره له اړیکو ډډه کوي.
ښاغلي سدید ویلي دي، چې په افغانستان کې په ځانګړي ډول په بغلان کې د ناڅاپه سیلابونو وروستي زیاتوالی په مستقیم ډول د ماینونو له ککړتیا سره تړاو لري.
د دې ترڅنګ ګارډین لیکي، چې په افغانستان کې د جګړو له امله د ځنګلونو پرې کولو هم د سیلابونو پېښې زیاتې کړي دي. د دغه راپور له مخې، په ۱۹۷۰ کال کې افغانستان ۲،۸ میلیونه هکتاره ځنګلونه درلودل چې د هېواد ۴،۵ سلنه ځمکه یې پوښلې وه.
د راپور له مخې، په ۲۰۱۶ کال کې د ځنګلونو احاطه ۱.۵ سلنې ته راټیټه شوې ده.
د طالبانو تر واک لاندې ستره محکمه وایي، چې دغې ډلې په زابل ولایت کې یو کس د «غلا» په تور په عام محضر کې په دورو وهلی دی. د طالبانو سترې محمکې د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې دغه تورن کس په ۲۰ دورو او شپږ میاشتې تنفيذي بند محکوم شوی دی.
دا په داسې حال کې ده، چې په خبرپاڼه کې بیا د تورن کس د هویت په اړه څه نه دي ویل شوي.
که څه هم پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ څخه درې کاله تېریږي، خو یادې ډلې له تېرو دوو کلونو راهیسې لسګونه کسان ته په عام محضر کې سزا ورکړې ده.
د راپورونو له مخې، طالبانو یوازې په تېرو شپږو میاشتو کې د ښځو په ګډون شاوخوا ۲۰۰ کسان په عام محضر کې په دورو وهلي دي.
سره له دې چې د طالبانو دغه ډول سزاګانې له پراخو کورنیو او بهرنیو نیوکو سره هم مخ شوې دي، خو دغه ډله وایي، چې دوی پر تورنو کسانو شرعي حکمونه پلي کوي.
د یادولو ده، چې په هېواد کې ناوړه اقتصادي وضعیت، د وزګارۍ د کچې زیاتېدل، د بېلابېلو ستونزو له امله د ډېر شمېر لویو او کوچنیو فابریکو بندېدل، د بهرنیو مرستو کمېدل او په دولتي ادارو کې د طالبانو له خوا د لوستو او تجربه لرونکو کسانو پر ځای د خپلو کسانو ګومارلو په هېواد کې د غلا او جنایي جرمنو د زیاتېدو لامل شوي دي.
د هېواد پخوانی ولسمشر وایي، چې افراطیت او تاوتریخوالی دواړه د افغانستان او پاکستان په زیان دي. حامد کرزي په افغانستان کې د پاکستان له سفیر عبیدالرحمن نظاماني سره په کتنه کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د متقابل احترام پر اساس د ښو اړیکو هیله څرګنده کړې ده.
ښاغلي کرزي پر اېکس خپور کړي پیغام لیکلي: «افراطیت او تاوتریخوالی د دواړو هیوادونو په زیان دی.»
نوموړي د شنبې په ورځ (د وږي ۲۴مه) د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ او دواړو هېوادونو ته د تګ و راتګ د اسانتیاوو په رامنځته کولو ټینګار وکړ.
کرزی په داسې حال کې د افغانستان او پاکستان ترمنځ د اړیکو په ښه کولو ټينګار کوي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ وروسته د دواړو هېوادونو ترمنځ اړیکې ترینګلې شوې دي.
پاکستان ادعا کوي، چې افغان طالبانو په افغانستان کې د تحریک طالبان پاکستان غړو ته خوندي ځایونه ورکړي، خو طالبانو تل دا تورونه رد کړي دي.
اخوا، په وار - وار د طالبانو او پاکستاني ځواکونو ترمنځ د ډیورنډ پر کرښه وسله والې نښتې شوي، چې له امله یې لسګونو کسانو ته مرګژوبله اوښتې ده.
له دې سره، یو شمېر افغان سیاستوال بیا وایي، سره له دې چې په افغانستان کې افراطیت په بې سارې توګه زیات شوی دی، خو ځینې رسنۍ او بهرمیشتي د طالبانو افراطیت او سیاسي استبداد د عادي وضعیت په توګه تعریفوي.
د یادولو ده، چې طالبانو له تېرو درېیو کلونو راهیسې د شریعت په نامه د نجونو د زده کړو په ګډون په خلکو لسګونه بندیزونه لګولي او د افغانستان خلک په ځانګړې توګه افغان مېرمنې یې له لومړنیو حقونو بې برخې کړي دي.
د طالبانو د کورنيو چارو وزير د دغه ډلې د هوایي مدافعې پوهنتون د محصلينو يوې غونډې ته ويلي، «په تېر کې افغانستان په لوی لاس د هوایي ځواک په برخه کې نورو ته محتاج ساتل شوی و.» سراج الدين حقاني زياته کړه، چې اوس دوی په دې برخه کې د افغانستان ځان بسياينې لپاره هڅې کوي.
په ۲۰۱۴ کال کې له افغانستانه د بهرنيو ځواکونو تر وتلو وورسته کله، چې وسله والو طالبانو خپلو بریدونو ته زور ورکړ، افغان امنيتي ځواک پر خپل هوايي ځواک تکيه وکړه او د خپلو لوېديځو متحدانو په مرسته یې د پيلوټانو روزنه چټکه کړه.
د پيلوټانو د روزني ترڅنګ ناټو هڅه کوله، چې افغان هوايي ځواک پياوړی او همږغی کړي.
که څه هم د جمهوريت پرمهال په هوایي ځواک کې د افغان ځوانانو د شاملېدو غوښتنې زياتي وې؛ خو نړيوالو به ډېر کم ځوانان په دې برخه کې روزل.
اوس د طالبانو د کورنیو چارو وزير سراج الدين حقاني د شنبې په ورځ د هوايي مدافعې پوهنتون د دريو پيلوټانو په فراغت غونډه کې ويلي: «د ویاړ ځای دی، چې نن د افغان روزنکو له لوري د روزل شویو مسلکي پيلوټانو د فراغت شاهدان دي.»
نوموړي ويلي، ډاډه دی، چې په کم وخت کې به په دې برخه کې مسلکي ځواک وروزي.
حقاني ویلي، چې دوی په هيڅ ډول اشغال او لاسپوڅي حکومتونه نه مني.
هغه که څه هم د کوم هېواد یا ډلې نوم وا نه خیست زياته يې کړه: «هغوی، چې د افغانستان په بې عزتۍ کې به يې خپل عزت او د افغانستان په ناامنۍ کې خپل امنيت لټاوو نور بايد په دې پوه شي، چې افغانان په هر قېمت خپلواکي غواړي.»
په دې مراسېمو کې د طالبانو د سرحدونو، قومونو او قبايلو وزير نورالله نوري ويلي: «دوښمن ۴۷ کاله د افغانانو د ویشلو او د هېواد د تجزیې هڅې» وکړې.
د ده په خبره، دوی د دوښمن دغه هڅې شندې کړې.
د هغه په خبره اوس په لومړي ځل د «مدرسې يو طالب او یو مجاهد» توانيدلی، چې چورلکه هوا ته پورته کړي.
تر دې مخکې د طالبانو حکومت د دفاع وزارت لوژستیک مشر عبدالبصیر صابري د روسیې له خبري اژانس ټاس سره په مرکه کې ویلي و، چې د طالبانو حکومت پلان لري له روسیې څخه د هوايي دفاع تجهیزات واخلي.
ور سره د دې ډلې لوی درستیز نن په خپلو خبرو کې ویلي چې د اردو جوړوي، خو د بشپړېدو لپاره یې وخت ته اړتيا لري
د پښتونخوا سر وزیر علي امین ګنډاپور پېښور کې د طالبانو سرکونسل محب الله شکي سره د سولې خبرو لپاره ولیدل. تر دې مخکې ښاغلي ګنډاپور له افغان طالبانو سره د سولې خبرو لپاره له اسلام اباد اجازه غوښتې وه، خو د پاکستان دفاع وزیر ویلي و چې صوبايي چارواکي دا واک نه لري.
نوموړي تېره پنجشنبه له اسلام اباد وغوښتل چې په پښتونخوا کې د امن لپاره له افغان طالبانو سره د خبرو لپاره اجازه ور کړي.
پاکستانۍ رسنۍ وايي، ښاغلي ګنډاپور له محب الله شکي سره په لیدنه کې په پښتونخوا کې د سولې لپاره د جدي هڅو لپاره خپل هوډ ښودلی دی.
نوموړي په دغه صوبه کې د امنیتي ستونزو د حل لپاره د قومي جرګې پر اهمیت هم ټینګار کړی دی.
د پښتونخوا سروزیر د پاکستان او افغانستان ترمنځ د سوداګریزو ستونزو پر حل هم زور اچولی او ډاډ یې ور کړی چې د اسنادو لرونکو افغانان کډوالو سره اړینه همکاري کوي.
علي امین ګنډاپور تر دې مخکې ویلي و که د پاکستان مرکزي حکومت له افغان طالبانو سره د خبرو اجازه ور نه کړي، نو د سروزیر په توګه به قومي مشرانو ته طالبانو سره د سولې خبرو لارښوونه وکړي.
هغه د قبایلو او د ګوندونو له مشرانو سره په خبرو کې وویل، چې په دغه صوبه کې سوله په سوله ییز افغانستان پورې تړلې ده.
خو د پاکستان دفاع وزیر خواجخ اصف د ښاغلي ګنډاپور په خبرو پسې وویل، چې یوه صوبه هم له بل هېواد سره د خبرو واک نه لري.
نوموړي ګنډاپور تورن کړ چې د پاکستان امنیت ګواښمنوي.
له دې سره د پاکستان بندي پخواني لومړي وزیر عمران خان له طالبانو سره د خبرو لپاره د خپل ګوندي غړي علی امین ګنډاپور د پلان ملاتړ کړی دی.
