د حال وش په نامه د بشري حقونو سازمان ویلي، چې ایراني پولیسو په دغه هیواد کې لسګونه افغان کډوال او یو شمېر بلوچان نیولي، چې هلته د اوسیدو اسناد یې نه درلوده. سیمه ییزو سرچینو ویلي، چې د ایران پوځي ځواکونو افغان کډوال یو کمپ ته لېږدولي دي.
د حال وش په نامه د بشري حقونو سازمان د شنبې په ورځ (د وږي ۲۴ مه) خبر ورکړ، چې د ایران پوليسو په ایرانشهر کې د ګزمې پر مهال لسګونه افغان کډوال او بلوچان د پېژندپاڼو د نه لرلو له امبله نيولي او کمپ ته يې ليږلي دي.
دغه سازمان ويلي، چې په تېرو دوو کلونو کې د افغان کډوالو د ایستلو سره سم د ایران د قانون پلي کوونکو ځواکونو لسګونه بلوچان هم د پېژندپاڼو د نه لرلو له امله له ایرانه ايستلي دي.
د حال وش په وینا، له ایرانه ایستل شوي یو شمېر بلوچان دا مهال په افغانستان کې دي او هڅه کوي بیا ایران ته ستانه شي.
حال وش سازمان په داسې حال کې د ایراني پولیسو له خوا د لسګونو افغان کډوالو د نیولو خبر ورکوي، چې ایراني چارواکو په وروستیو میاشتو کې د افغان کډوالو د ایستلو لړۍ ګړندۍ کړې او د خپرو شویو راپورونو له مخې هره ورځ لسګونه افغانان له ایرانه ایستل کېږي.
په ایران کې مېشت یو شمېر افغانان وايي، چې په وروستیو میاشتو کې د افغان کډوالو پر وړاندې د ایران سخت دریځي زیاته شوې ده.
په ایران کې میشت یو افغان کډوال وايي، چې ایران د نورو بندیزونو ترڅنګ په ځینو سیمو کې پر افغانانو د وچې ډوډۍ پر پلور هم بندیز لګولی دی.
تر دې مخکې د کرمان په بردسیر ښار کې پر افغان کډوالو د ډوډۍ خرڅون د منع کیدو په اړه خپور شوي یو پیغام، غبرګونونه راپارولي وو.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت مرستیال رسول موسوی د دغه اعلان په غبرګون کې پر اېکس ټولنیزې شبکې لیکلي و: «څه وشول چې له داسې یوه تاریخ، کولتور، ادب او عرفان سره چې لرو یې، داسې شو؟»
یو افغان کډوال دا هم وویل، چې په وروستیو میاشتو کې د ایران دولت بېلابېلو فشارونو په اچولو سره په ایران کې د افغان کډوالو ژوند ستونزمن کړی دی.
هغه زیاته کړه، چې د ایران امنیتی ماموران ان هغه کډوال شړي، چې له پاسپورټونو او ویزو سره دغه هېواد ته راغلي دي.
په ۱۴۰۰ کال کې په افغانستان کې د طالبانو له واکمنۍ وروسته په لسګونو زره افغانان د اقتصادي فشارونو او امنیتي ګواښونو له امله ایران او پاکستان ته کډوال شول.
د پخواني پوځیانو اېستل
یو شمېر هغه کډوال چې له د ۱۴۰۰ له زمري میاشتې وروسته ایران ته تللي د افغانستان د پخواني حکومت امنیتي ځواکونه دي چې د طالبانو د غچ اخیستو له وېرې یې په دغه هېواد کې پناه اخیستې ده.
د افغانستان د پخواني حکومت یو سرتیري چې په ایران کې ژوند کوي، افغانستان انټرنشنل ته په یوه پیغام کې ویلي، چې د ده او د کورنۍ د ویزو موده یې پای ته رسېدلې ده او ایران له هغوی څخه غوښتي چې خپل هېواد ته ستانه شي.
دغه افغان کډوال وايي، چې نه شي کولای بېرته افغانستان ته ستون شي، ځکه طالبانو ورته د نيولو او شکنجو ګواښ کړی دی. دغه پخواني سرتېري وويل، چې طالبانو يې پلار او ورور نيولي او شکنجه کړي یې دي او افغانستان ته د ده د بېرته ستنېدو غوښتنه یې کړې ده.
دى وايي، چې د طالبانو په زندانونو کې د ده يو شمېر پوځي ملګري د شکنجې له امله وژل شوي او د ځینو نورو تر نيول کېدو وروسته، د هغوی د برخلیک په اړه معلومات نه لري.
دغه افغان کډوال وويل، د ایران دولت دغه ګواښونه له پامه غورځوي او د هغه او کورنۍ ويزې نه تمديد کوي.
هغه دا هم وویل، چې په ایران کې د ملګرو ملتونو دفتر ، د هغه غوښتنو ته ځواب نه دی ویلی او "هېچا ته اجازه نه ورکوي چې د دوی دفتر ته ننوځي."
هغه وايي، چې د يوه شفټ معاش په بدل کې د ورځې شاوخوا درې شفټونه کار کوي، خو له همدې شرايطو هم راضي دى، خو ایران بايد د ده د اېستلو پرېکړه ونکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې له ايران څخه تر شړلو وروسته د افغان حکومت د پخوانيو پوځيانو د نيولو او شکنجه کېدو په اړه ډېر راپورونه خپاره شوي دي.
په وروستیو میاشتو کې د ایران حکومت د افغان کډوالو اېستل او په ورته وخت کې په ایران کې دننه پر هغوی بندیزونه زیات کړي دي.
یو بل کډوال چې په دې وروستیو کې له ایران څخه افغانستان ته راغلی وايي، چې په ایران کې د افغانانو پاسپورت او ویزه هېڅ اهمیت نه لري.
هغه وايي، چې له لسو ورځو وروسته له خپل پاسپورت او ویزې سره له ایران څخه راستون شو.
د طالبانو تر کنټرول لاندې د ټرانسپورټ او هوایي چلند وزارت د هوا پېژندنې ادارې د هېواد په ۱۲ ولایتونو کې د تېز باران، بادونو او سېلابونو اټکل کړی دی. د دغې ادارې له خوا په یوې خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې په بېلابېلو سیمو کې د باران کچه ( له ۱۵ تر ۳۵) ملي مترو پورې اټکل شوې ده.
دغه وزارت ويلي، چې د دوی د اټکل له مخې، د یکشنبې په ورځ (د وږي ۲۵ مه) به د سالنګونو په ګډون په بدخشان، تخار، نورستان، کونړ، لغمان، کاپیسا، پنجشیر، بغلان، پروان، ننګرهار، پکتیا او خوست ولایتونو کې شدید ورښتونو او سېلابونه رامنځ ته شي.
د دوی د معلوماتو له مخي، چې په بېلابيلو سېمو کې به د باد د سرعت کچه په ساعت کې له (۵۰ څخه تر ۷۰) کيلومتره وي.
دا په داسې حال کې ده، چې په افغانستان کې د اقلیم په بدلون سره په دې وروستیو کې ډېریو ولایتونو کې سخت سېلابونه راوتلي، چې ډېر شمېر افغانانو ته یې ځاني او مالي تاوانونه رسولي دي.
طالبانو بیا دغو زیانونو ته په کتو سره د اقلیمي بدلون پر وړاندې د چمتووالي په موخه لس کلن پلان نږدې بشپړ کړی دی.
دا پلان په داسې حال کې جوړېږي، چې افغانستان په نړۍواله کچه د اقلیمي بدلون له امله شپږم زیانمن هېواد بلل شوی دی.
یادې ډلې له نړۍوالو په وار - وار غوښتي، چې د اقلیمي بدلون سره د مبارزې په برخه کې دې ورسره سیاسي چلند نه کوي.
د بریتانوۍ ورځپاڼې مېرر د راپور له مخې، د اسامه بن لادن زوی حمزه بن لادن، چې ګومان کېده د امریکا په برید کې وژل شوی وي، ژوندی دی او په افغانستان کې د القاعدې مشري کوي. د رپوټونو له مخې، دغه ډله پر لوېدیځو اهدافو بریدونه پلانوي.
د امریکا پخواني ولسمشر ډونالډ ټرمپ د ۲۰۱۹ کال په سپټمبر کې تایید کړې وه، چې حمزه بن لادن د افغانستان او پاکستان ترمنځ سیمه کې د امریکا د ترهګرۍ ضد عملیاتو کې وژل شوی دی.
اوس بریتانوۍ ورځپاڼې مېرر د پنجشنبې په ورځ د ځینو تحلیلي او استخباراتي راپورونو په حواله خبر ورکړی، چې حمزه بن لادن د امریکا د سي ای اې له لخوا د هغه د وژلو له هڅو ژوندی پاتې شوی دی.
د راپور له مخې، د طالبانو د کورنیو چارو اوسنی وزیر او د حقاني شبکې مشر سراج الدین حقاني له پټېدو وروسته له حمزه بن لادن سره مرسته کړې وه. په راپور کې ویل شوي، چې د حمزه بن لادن له څلورو میرمنو څخه یوه یې د حقاني د کورنۍ غړې ده.
راپور وايي، چې حمزه بن لادن له خپل ورور عبدالله بن لادن سره په پټه د القاعدې قومانده کوي.
د راپور له مخې، القاعدې د حمزه بن لادن تر قوماندې لاندې په افغانستان کې شاوخوا لس روزنیز کمپونه جوړ کړي او له نورو لویدیځ ضد ترهګرو ډلو سره یې اړیکې ټینګې کړي دي.
راپور وايي، چې ۳۴ کلن حمزه بن لادن خپل ډېر وخت د ننګرهار ولایت په جلال اباد ښار کې د ترهګرو په یوه اډه کې تېروي.
د راپور له مخې، طالب مشران د حمزه بن لادن له هڅو ښه خبر دي، چې د القاعدې د بیا راژوندي کولو لپاره هڅې کوي. د راپورونو له مخې د طالبانو مشران په منظم ډول د بن لادن له زوی سره په تماس کې دي او غونډې کوي.
مېرر لیکلي، چې طالب ځواکونه د حمزه بن لادن او د هغه د کورنۍ امنیت برابروي.
په داسې حال کې چې ګمان کیږي سیف العدل په کابل کې د القاعدې د پخواني مشر ایمن الظواهري له وژل کېدو وروسته د دې ډلې مشري په غاړه اخیستې ده، مېرر راپور ورکړی چې حمزه بن لادن تر ټولو پیاوړی مشر دی او دغې ډلې د بیا راژوندي کېدو لپاره هڅې کوي.
په راپور کې ویل شوي، چې د حمزه بن لادن په مشرۍ القاعدې په لوېدیځو اهدافو د بریدونو لپاره تقویه شوې او چمتووالی یې نیولی دی. د راپور له مخې، حمزه بن لادن د خپل پلار میراث ته د دوام ورکولو لپاره "قوي هوډ" لري، کوم چې د هغه کړنو ته سمبولیک او ستراتیژیک وزن ورکړی دی.
د دغه راپور له مخې، د اسامه بن لادن بل زوی عبدالله بن لادن هم د خپل ورور تر څنګ د القاعدې په بیا احیا کې مهم رول لوبوي.
مېرر لیکي چې القاعده په افغانستان کې په خپلو کمپونو کې جنګیالیو او ځانمرګو بریدګرو ته روزنې ورکوي، چې څنګه له افغانستانه ووځي او پر لوېدیځو اهدافو بریدونو ته چمتو شي.
په راپور کې ویل شوي، چې په افغانستان کې له ۲۱ زیاتې ترهګرې ډلې فعالیت لري، چې دغه هېواد یې د ترهګرۍ په مرکز بدل کړی دی. راپور وايي، چې له داعش سره د القاعدې همکاري د لوېديځ پر وړاندې د سپټمبر د يوولسمې نېټې د بريد په څېر د برید د بیا ترسره کېدو په اړه اندېښنې ډېرې کړي دي.
مېرر د یو بل استخباراتي سند پر بنسټ لیکلي، چې د روان وضعیت او د سپټمبر د یوولسمې د بریدونو د طرحې تر منځ ورته والي په اړه خبرداری ورکړی. راپور وايي، په افغانستان کې د مشروع حکومت نشتوالی او له ترهګرو ډلو سره د طالبانو ایډیالوژیک تړون افغانستان د افراطیت په مرکز بدل کړی دی.
د راپور له مخې، ترهګر له بهر څخه افغانستان ته د روزنې لپاره ورځي. راپور وايي، په افغانستان کې د داعش خراسان څانګې او القاعدې نه یوازې ګډ ژوند ته دوام ورکوي، بلکې همکاري کوي او په ډله ییزه توګه ودونه هم کوي.
راپور وايي، چې طالبانو له ترهګرو ډلو سره د اړیکو پرې کولو ژمنې سربیره، له القاعدې او نورو ترهګرو ډلو سره اړیکې ساتلي او د بیارغونې او روزنې لپاره یې خوندي ځایونه برابر کړي دي.
له بغلان څخه سرچينو افغانستان انټرنشنل ته ويلي، چې راز محمد د بي بي عايشې زوى، چې په "قوماندان کفترې" مشهوره ده، د طالبانو په بريد کې ټپي شوى دى. سرچينو زياته کړې، چې راز محمد له ايرانه تر اېستل کېدو وروسته په خپل کلي کې په کرنیزو چارو بوخت و.
د بغلان ولايت له نهرين ولسوالۍ څخه باخبرو سرچينو افغانستان انټرنشنل ته وويل، چې طالبانو راز محمد درې مرمۍ ويشتلی، چې دوه مرمۍ يې په پښه او يوه مرمۍ يې په لاس لګېدلې دي.
د سرچينې د معلوماتو له مخې، راز محمد دا مهال په روغتون کې بستري دى او روغتيايي حالت يې د اندېښنې وړ دى.
سرچینې زیاتوي، چې راز محمد د افغانستان د پخواني حکومت پر مهال د بغلان ولایت په نهرین ولسوالۍ کې د ولسي پاڅون کوونکو له قوماندانانو څخه و. د راز محمد مور بي بي عایشه، چې په قوماندان کفترې مشهوره ده، د طالبانو په لومړې دوره کې د دغې ډله پر وړاندې جنګیده.
ګارډین ورځپاڼې په یو راپور کې لیکلي، چې په افغانستان کې د طبیعي پېښو د رامنځته کېدو له اړخه وضعیت خراب شوی او لامل یې یوازې د اقلیم بدلون نه دی. دغې ورځپاڼې لیکلي چې په افغانستان کې وسله والې نښتې، د بمونو کارول او د ځنګلونو پرې کول په دغه هېواد کې طبیعي پېښې ډېرې کړې دي.
ګارډین ورځپاڼې د شنبې په ورځ (د وږي ۲۴ مه) په یو راپور کې لیکلي، چې افغانستان د ۱۹۸۰ او ۲۰۱۵ کلونو ترمنځ د طبیعي پېښو د تلفاتو له پلوه د ټیټ عاید لرونکو هېوادونو په کتار کې دویم ځای لري.
د دغه راپور پر بنسټ، دا مهال په افغانستان کې د ناڅاپي سېلابونو شمېر او شدت مخ په ډېرېدو دی.
په تېرو میاشتو کې د افغانستان یو شمېر ولایتونه د سختو سېلابونو شاهد وو، چې یوازې په بغلان ولایت کې یې لږ تر لږه ۳۱۵ کسان مړه او ۱۶۰۰ نور ټپیان کړل. سختو سیلابونو د غور او ننګرهار په ګډون یو شمېر نور ولایتونه هم ځپلي دي.
په جرمني کې مېشت د چاپېريال او اوبو د سرچينو کارپوه نجيب الله سدید له ګارډين سره په مرکه کې ويلي، چې د جګړې له امله د چاپېريال د زيانونو په اړه په افغانستان کې ښکېلې خواوې بايد ځواب ووايي. ښاغلي سدید وویل، چې د زهرجنو کیمیاوي وسلو پاتې شوني اکثره وخت پاتې کیږي او چاپیریال ته زیان رسوي.
هغه زیاته کړه چې چاودیدونکي توکي کولی شي اکوسیسټمونه ویجاړ کړي، د ژوند کولو رنګینتوب ګډوډ کړي، د خاورې جوړښت ضعیف او د ځمکې لاندې اوبو سرچینو زیانمنې کړي.
ګارډین د پروګراسیف مجلې د راپور په حواله لیکلي، چې امریکا له ۲۰۰۱ څخه تر ۲۰۲۱ کال پورې پر افغانستان تر ۸۵ زرو ډېر بمونه غورځولي دي.
په راپور کې راغلي چې د ننګرهار ولایت په هغو سیمو کې چې د "بمونو مور" په څیر بمونه کارول شوي، ساینس پوهانو موندلي چې د زهرجنو موادو د خپریدو له امله د نباتاتو وده نیمایي ته راټیټه شوې. د راپور له مخې دغه زهرجن مواد د اوبو او باد له لارې نورو سیمو ته لېږدول کېدای شي.
د دې سربیره، په ماینونو د افغانستان د ځمکې ککړتیا هم په افغانستان کې د طبیعي پیښو د زیاتیدو یو لامل بلل شوی دی. د راپور له مخې، تر ۲۰۲۱ کال پورې د افغانستان له ۳۴ ولایتونو څخه یوازې یو یې له ماین څخع پاک شوی او په پاتې نورو ولایتونو کې لا هم چاودېدونکي توکي شته وو.
په راپور کې راغلي، په افغانستان کې د ماین پاکۍ بودجه په ۲۰۱۱ کال کې له ۱۱۳ میلیونو ډالرو څخه په ۲۰۲۰ کال کې ۳۳ میلیونو ډالرو ته راټیټه شوې وه او اوس مهال د طالبانو واک ته راتګ مالي سرچینې له لا ګواښ سره مخ کړي دي، ځکه ډېری مرستندویان له دې ډلې سره له اړیکو ډډه کوي.
ښاغلي سدید ویلي دي، چې په افغانستان کې په ځانګړي ډول په بغلان کې د ناڅاپه سیلابونو وروستي زیاتوالی په مستقیم ډول د ماینونو له ککړتیا سره تړاو لري.
د دې ترڅنګ ګارډین لیکي، چې په افغانستان کې د جګړو له امله د ځنګلونو پرې کولو هم د سیلابونو پېښې زیاتې کړي دي. د دغه راپور له مخې، په ۱۹۷۰ کال کې افغانستان ۲،۸ میلیونه هکتاره ځنګلونه درلودل چې د هېواد ۴،۵ سلنه ځمکه یې پوښلې وه.
د راپور له مخې، په ۲۰۱۶ کال کې د ځنګلونو احاطه ۱.۵ سلنې ته راټیټه شوې ده.
