د ایران د بهرنیو چارو وزارت ویاند اعلان وکړ چې تهران "حیران او ناخوښه" دی چې د طالبانو "ځینو چارواکو" د ایراني پوله ساتو له خوا پر افغان کډوالو د ډزو خبرونه جدي نیولي. اسماعیل بقايي یو ځل بیا د ایران پر پوله پر افغانانو ډزې «بې بنسټه» خبرونه وبلل.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت دغه چارواکي د دوشنبې په ورځ د لړم پر ۱۴ مه په یوه خبري غونډه کې اعلان وکړ:« افغان چارواکو په دې اړه یوه اعلامیه خپره کړې ده. "موږ حیران او ناخوښه یو چې یوه بې بنسټه مساله راپورته شوه او ځینو افغان چارواکو دا بې بنسټه خبرونه جدي ونیول."»
د بشري حقونو یوه سازمان حال وش چې د سیستان او بلوچستان په تړاو رپوټونه خپروي، د لومړي ځل لپاره د تلې پر ۲۲ مه د کلګان سراوان په سیمه کې پر افغان کډوالو د ډزو خبر خپور کړ. دغه خبر نړیوال غبرګونونه راوپارول.
د دغه سازمان په وینا، د ایران سرحدي ځواکونو په سراوان کې د هغو ۳۰۰ افغان کډوالو پر یوه ډله ډزې وکړې چې غوښتل یې ایران ته ننوځي، چې په پایله کې یې لسګونه کسان مړه او ټپیان شول.
د دغو راپورونو له خپرېدو دوه اوونۍ وروسته طالبانو هم پېښه تاييد کړه او اعلان يې وکړ چې د ايران پر پوله د ډزو او ماين چاودنې له امله دوه تنه وژل شوي او ٣٤ نور ټپيان او عیني شاهدان افغانستان ته لېږدول شوي دي.
طالبانو دا هم ویلي چې د دې پېښې یو شمېر نور قربانیان په ایران او پاکستان کې دي او دا ډله هڅه کوي افغانستان ته یې انتقال کړي.
د دوشنبې په ورځ د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت وویل، چې د ۱۴۰۳ کال په اوږدو کې يې د انرژۍ، زېربنا او ترانسپورټ په برخو کې ۱۶ لويې او وړې پروژې پرانيستې او په ترڅ کې يې زرګونو کسانو ته د کار زمينه برابره شوې ده.
خو د طالبانو د لویو پروژو، په ځانګړي ډول د عینک د مسو کان سپړنې ته په غبرګون کې د پخواني جمهوري نظام لومړی مرستیال امرالله صالح وايي، چې د طالبانو په شتون کې د مس عینک کان کيندنه تش خوب دی.
په لوګر کې د عینک د مسو کان تړون په ۲۰۰۸ کال کې د حامدکرزي د واکمنۍ پر مهال د «ایم سي سي» په نوم له یوې چنایي کمپنۍ سره لاسلیک شو.
ټاکل شوې وه چې دغه چينایي کمپنۍ به پر دغه لوی کان شاوخوا درې ميلیارد ډالره پانګونه وکړي، خو د بېلابيلو تخنيکي او امنیتي ستونزو له امله د کان کيندنې او استخراج چارې وځنډېدلې.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته دې ډلې پر ګڼو کانونو چارې پيل کړې او په همدې ترڅ کې څو ځله د عینک د مسو کان قرارداد ګټونکې چینایي کمپنۍ له طالبانو سره ليدنې تر سره کړې.
ظاهرا دغه چينایی شرکت ټينګار کوی، چې په سيمه کې د تاريخي اثارو له خوندي ايستلو وروسته د پروژې عملي چارې پیلوي، خو په دې پروژه کې ځنډ د کان د استخراج په تړاو ژمنې تر سیوري لاندې راوستې دي.
د روان کال د زمري پر درېیمه نېټه ايم سي سي چينایي کمپنۍ له يوې نيمې لسيزيځنډ وروسته په لوګر کې د دغه کان په لومړنيو کارونو کې کان ته د تلونکي سړک د جوړولو چارې پيل کړې.
طالبانو د عینک کان د لومړنيو چارو د پيل په مراسمو کې ټينګار کړی و، چې د کان چارې به د افغانستان د ګټو او چینايي شرکت له پخوانيو ژمنو سره سمې پر مخ ځي.
د پخواني ولسمشر لومړی مرستیال امرالله صالح وايي، د طالبانو او چينايي چارواکو تر منځ یې د کانونو پروژې او تړونونه څارلې او د ده د موندنو له مخي به د طالبانو په شتون کې د میس عینک کان چارې پيل نه شي.
صالح نن دوشنبه پر خپله اېکس پاڼه د عینک د مسو کان اړوند ولیکل چې « طالبانو نن سباد مس عینک پروژې د پیل په اړه تبلیغات او اعلانات پیل کړي او یوازې د خلکو رواني حالت مغشوشوي، خو د طالبانو درواغو خپل اغیز له لاسه ورکړی .»
امرالله صالح وايي، چې اړوند چينایي شرکت تر اوسه عینک کان ته د غځېدلي اته کیلومتره سړک د پخولو چارې هم نه دي پیل کړې.
د طالبانو د کانونو وزارت وايي، چې اوس يې د مس عینک کان اړوند ټول خنډونه له منځه وړي او د لرغونو اثارو د خونديتابه لپاره یې یوه بدیله خوندي لاره هم غوره کړې.
د طالبانو په وینا،د مسو کیندنه به تر ځمکې لاندې تونلونو له لارې کيږي او لرغونې اثار به هم خوندي ځای ته لېږدول کيږی.
خو د پخواني ولسمشر لومړی مرستیال وایي، چې د مس عینک کان د استخراج او ټرانزيت موضوع چې د پاکستان له لارې د تېرېدو حق لري هم د څو دلایلو له مخې د طالبانو له کنټرول وتلې خبره ده.
صالح زیاتوي، چې افغانستان دامهال مشروع او قانوني حکومت نه لري او د افغانستان او پاکستان ترمنځ اوپټا (OPTA) ترانزيټي تړون لغو شوی او اسلام اباد دامهال له طالبانو سره د قانون له مخې نه بلکي د شخصي اړيکو پر بنسټ چلند کوي.
صالح د عینک د مسو کان د چارو نه پيلیدو یو لامل د مسو ټيټه بیه او د چینایانو غير عملي ژمنې ګڼي. هغه وايي، « د برېښنا فابريکې جوړول او ورته نورې ژمنې د لومړنيو خبرو لپارهخيالي هڅونې دي. تر څو چې د لویو کانونو ګټې د طالبانو شخصي جیبونو ته ځي، هيڅ معتبره اداره به په افغانستان کې پانګونه ونه کړي.»
د عینک د مسو کان د لوګر په شمال ختيځ او د کابل په جنوب کې پروت دی، چې د نړۍ د مسو په سترو کانونو کې شمېرل کیږي.
په کابل کې د طالبانو سرچینو نن د دوشبنې په ورځ (د لړم۱۵مه) افغانستان انټرنشنل ته وویل چې د طالبانو د کابینې ټول غړي نن کندهار ته رسېدلي دي.
د سرچینې په وینا، د طالبانو د مشر ملا هبت الله او دده د کابینې په ناسته کې به د بحث یوه مهمه موضوع په ټول هېواد کې ددې ډلې د امر بالمعروف د وروستي قانون پلی کېدل او په دې تړاو وزیرانو ته د سپارښتنو ابلاغ کول وي.
ملاهبت الله به په دې ناسته کې کابینه له انځور او ویډیو اخیستلو منع کړي.
د امربالمعروف قانون په تړاو جدي خبرداری
په کندهار کې طالبانو ته نږدې سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل چې ملاهبت الله د امربالمعروف د نوي قانون په پلي کېدو کې جدي دی او نوموړي ددغه قانون د پلیتابه لپاره د خپلې کابینې ځینو غړو ته، چې په پټه د فرمانونو مخالفت کوي، جدي خبرداری ورکړی.
ملاهبت الله خپل فرمانونه لومړی په کندهار کې پلي کړي او اوس ددغه ولایت هېڅ رسنۍ د ساکښو موجوداتو انځورونه نه شي خپرولی او نه هم د کندهار ځايي طالب مسوولان د خپلو فعالیتونو انځورونه او ویډیوګانې خپروي.
د یکشنبې پر ورځ پر ټولنیزو رسنیو د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني ځینې ویډیوګانې خپرې شوې، چې په پکتیکا ولایت او د غزني په ګیرو ولسوالۍ کې یې له یوې مدرسې او یوه مذهبي مخور سره لیده کاته کړي دي.
د حقاني په اړه ویل کیږي چې د ملا هبت الله اخوندزاده له یو شمېر فرمانونو سره همغږی نه دی او خپلو پلویانو ته یې د تصویرونو او انځورونو په خپرولو کې خلاص مټ ور کړی.
کندهار د هېواد له هغو اوو ولایتونو دی چې د طالبانو د امربالمعروف نوی قانون پکې څه نا څه پلی شوی، خو د پلازمېنې کابل په ګډون ګڼ داسې ولایتونه دي، چې چارواکي یې تراوسه د خپل مشر د فرمان ډېره پروا نه ساتي.
د طالبانو سرچینې وایي، چې ملاهبت الله په ځینو ولایتونو کې د امربالمعروف قانون نه پلي کیدو غوسه کړی او د یاد وزارت وزیر یې مکلف کړی، چې پخپله په ولایتونو وګرځي او محلي ادارې د قانون پلیتابه ته اړې باسي.
د طالبانو خپلمنځي نارضایتۍ
طالبانو ته نږدې سرچینې وايي، چې له امریکايي ورځپاڼې نیویارک ټایمز سره د طالبانو د کورنیو چارو وزیر او د حقاني شبکې مشر سراج الدین حقاني وروستۍ مرکې هم د طالبانو تر منځ بحثونه پارولي دي.
ملا هبت الله اخوندزاده د سراج الدین حقاني پر وروستۍ مرکې او څرګندونو ناراضه دی او په دې باور دی چې په دې مرکه کې د طالبانو ترمنځ اختلافاتو ته لمن وهل شوې ده.
نیویارک ټایمز په یوه مقاله کې سراج الدین حقاني له ملاهبت الله سره د سیالې څیرې په توګه یاد کړی او لیکلي یې دي، چې حقاني د توندلاري ملا هبت الله په پرتله نرم دریځ لري.
سرچینې وايی، چې د طالبانو ترمنځ د نجونو پرمخ د ښوونځیو او پوهنتونونو د پرانیستو په تړاو بحثونه پای ته رسېدلي او ملاهبت الله غواړي د ساکښو انځورونو په مخنیوي سره دې مسالې ته هم د پای ټکی کېږدي.
ټاکل شوې چې ملاهبت الله په کندهار عینو مینه کې له خپلې کابینې سره ناسته ولري.
د طالبانو مشر د کندهار په عینو مینه کې د تېر حکومت د کندهار امنیه قوماندان جنرال رازق اڅکزي په «اتل قصر» کې ناستې ولاړې کوي.
