د طالبانو د شمېر او اطلاعاتو ادارې ویلي، چې د روان کال په لومړیو شپږو میاشتو کې د افغانستان صادرات ۶۶۷.۳میلیونه ډالره او د وارداتو ارزښت یې ۵میلیارده او ۲۵۰.۵میلیونه ډالره و. دغې ادارې ویلي، چې د افغانستان صادرات د تېر کال د همدې مودې په پرتله ۵۳،۶ میلیونه ډالره کم شوي دي.
دغې ادارې په یوې خبرپاڼه کې لیکلي، چې د تېر کال د لومړيو شپږو مياشتو په پرتله سږ کال د افغانستان د وارداتو ارزښت يو ميليارد او ۲۰۱،۸ ميليون ډالره زيات شوی دی.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې وچه او تازه مېوه د افغانستان د صادراتو لویه برخه اختصاص کړې ده چې ارزښت یې ۱۶۷،۱ میلیونه ډالرو ته رسېږي.
همدارنګه طبي بوټي، معدني مواد او سبزیجات په دویم، درېیم او څلورم مقام کې دي.
د پاکستان د پارلمان پخواني مشر اسد قیصر په اسلام اباد کې د طالبانو سفیر ته د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو سرپرست وزیر خلیل الرحمان حقاني د وژنې په اړه تسلیت وړاندې کړ.
خلیل حقاني تېره چهارشنبه (د ډسمبر ۱۱مه) د ګډوالو چارو په وزارت کې په یو ځانمرګي برید کې ووژل شو.
په اسلام اباد کې د طالبانو سفارت په خپل اېکس کې لیکلي، د طالبانو سفیر سردار احمد شکېب د پاکستان د ولسي جرګې پخواني مشر او د تحریک انصاف ګوند مخکښ غړي اسد قیصر چې د فاتحې لپاره سفارت ته ورغلی وو، په دوه اړخیزو همکاریو یې هم خبرې کړي.
سفارت لیکلي:« په دغه لیدنه کې د دواړو هېوادونو د خلکو ترمنځ تګ راتګ، سوداګري او نورو اړونده موضوعاتو په اړه خبرې اترې وشوې او ټینګار وشو، چې د دواړو هېوادونو د ولسونو د ښه راتلونکي په برخه کې به ټول اړخونه خپلې هر اړخیزې هڅې ګړندۍ کوي.»
تحریک انصاف ګوند چې د خېبر پښتونخوا صوبایي حکومت یې په لاس کې دی وخت ناوخته افغانان شکایت کوي، چې پر وړاندې یې په بېلابېلو برخو او په تېره په سوداګریزو چارو کې ستونزې زیاتېږي.
د طالبانو بیا واکمنېدو سره په تېرو درېيو کلونو کې د پاکستان او افغانستان تر منځ سوداګري له ډېرو لوړو ژورو تېره شوې ده.
د چارو شنونکي په دې بارو دي، چې د دواړو هېوادونو تر منځ سياسي او امنيتي ترينګلی حالت او ځيني نور لاملونه دي، چې له کبله یې د ګاونډیو هېوادونو تر منځ سوداګري اغېزمنه شوې.
په دغه موده کې څو ځله په تورخم، غلام خان او بولدک-چمن لارو کې سوداګريز فعالیتونه له ځنډ او خنډ سره مخ شوي دي
طالبانو د ښځو پر وړاندې د تبعیضي پالیسیو پر دوام د ننګرهار ولایت په ښار او بازار کې د ښځو او نجونو د ځیرک مبایلونو د پلټلو بهیر پیل کړی دی.
په ننګرهار ولایت کې ښځې او نجونې شکایت کوي، چې ورځ تر بلې د طالبانو له زیاتېدونکو محدودیتونو سره مخ کېږي او اوس ان له وېرې خپل ځیرک مبایلونه هم له کوره بهر له ځان سره نه شي ګرځولی.
زلیخا چې شاوخوا دوه میاشتې وړاندې ترې په بازار کې د طالبانو د امر بالمعروف محتسبانو له خوا ځیرک مبایل اخیستل شوی وو، افغانستان انټرنشنل - پښتو ته د دې پېښې کیسه کوي: «بازار ته تللې وم، وړه خور مې هم راسره وه. غوښتل مې د یو جوړ جامو انځور واخلم څو په کور کې مې یې مور ته وښییم، چې سمدستي د امر بالمعروف له کسانو سره مخ شوم. مبایل یې رانه واخیست او راته ویې ویل، چې بازار ته د ښځو له خوا د کېمرې مبایل راوړل منع دي.»
نوموړې وایي، د امر بالمعروف محتسبانو د مبایل په پرده د دې د خویندو د لګېدلي انځور په اړه ترې پوښتنې کولې او په سخته یې قانع کړل، چې مبایل یې ونه پلټي او بېرته یې ورکړي.
زلیخا افغانستان انټرنشنل - پښتو ته زیاتوي: «ما د امر بالمعروف کسانو ته وویل، چې مبایل مې راکړي ځکه زما نه دی، د مور مې دی خو دا چې زما د مبایل په سکرین زما او د خویندو ګډ انځور مې وو، نو نه یې منله او ویل یې دا ستا مبایل دی ځکه د نجونو انځور دې پرې لګولی. خو ما ډېر ټینګار وکړ، چې مبایل مې د مور دی او پرې لګېدلی انځور زما د خور د واده دی.»
د امر بالمعروف محتسبانو نوموړې ته ویلي، چې بیا ښار او بازار ته له ځان سره ځیرک مبایل رانه وړي او د ښځو له خوا د کېمرې لرونکو مبایلونو په کارولو بندیز لګېدلی دی.
زلیخا همداراز وویل: «سره له دې چې په کور کې څوک نه لرو او له مجبورۍ بازار ته مبایل وړم څو مور مې له احواله خبره وي، خو اوس له وېرې مبایل نه شم وړلی او هر وخت مې ملګرو ته هم وایم چې بازار ته د مبایل وړلو سره احتیاط وکړي.»
د طالبانو له خوا د ښځو او نجونو د مبایلونو د پلټلو بهیر په ننګرهار کې ډېری ښځې او نجونې اندېښمنې کړي او ان وایي، چې دې کار یې په روح او روان منفي اغېزې کړي او یو ډول وېره یې اخیستې ده.
د ننګرهار اوسېدونکې مینه افغانستان انټرنشنل - پښتو ته وایي، چې د طالبانو د محتسبانو له خوا د مبایلونو د پلټلو له امله دومره په وېره کې ده، چې ان د شپې خوب یې هم حرام شوی او په خوبونو کې د امر بالمعروف د محتسبانو له خوا ترې د مبایل اخیستو پېښه ګوري او چغې وهي.
نوموړې وایي: «ډېر کله خوبونه ګورم چې د طالبانو د امر بالمعروف کسان مې مبایل رانه اخلي او زه چغې وهم ژاړم، په بېړه له خپل مبایل ټول پروګرامونه پاکوم او طالبانو ته زارۍ کوم چې خوشې مې کړي. زما له دې حالت سره کورنۍ مې هم په تکلیف وي او کله کله د شپې ناوخته زما په چغو او ژړا راسره بې خوبه کېږي.»
په ورته مهال نه یوازې ښځې او نجونې له کوره بهر د مبایل د کارولو په وخت د طالبانو له دې محدودیت تر پوزې راغلي، بلکې ننګرهار کې یو شمېر ریکشه چلوونکي هم وایي چې د دوی ښخینه سورلۍ په لاس کې د مبایل د نیولو له امله د طالبانو له خوا رټل کېږي.
ریکشه چلوونکی احمد(مستعار نوم) افغانستان انټرنشنل ته وایي، چې له داسې څو پېښو سره مخ شوی، چې ښځينه سورلۍ یې په ریکشه کې د مبایل کارولو له امله په چېک پواینټ کې د طالبانو له خوا رټل شوي او سپکې سپورې ورته ویل شوي دي.
احمد په خپلو خبرو کې وړاندې زیاتوي: «یوه ورځ مې یو څو نجونې چېرته وړلې، مبایل یې لاس کې وو او په ریکشه کې یې کارولو، چې د طالبانو په چېک پواینټ ور برابر شوو او ډېرې سپکې سپورې یې ورته وویلې او بیا یې ورته وویل چې د ښځو له خوا د غټ مبایل کارول منع دي. اوس چې هر کله ښخې یا نجونې چېرته وړم او مبایل را واخلي نو ورته د احتیاط لپاره وایم چې په ریکشه کې مبایل ونه کاروي.»
د طالبانو د امر بالمعروف محتسبانو له خوا د افغانستان په یو شمېر ولایتونو کې د ښځو او نجونو د ځیرک مبایلونو د پلټلو بهیر د ټولنیزو فعالانو له سختو غبرګونونو سره مخ دی او وایي، طالبان پر افغان ښځو داسې ظلمونه کوي، چې په نړۍ کې هېڅ ډلې نه دي کړي.
د ښځو د حقونو فعاله ازیتا نظیمي وایي: «طالبان د افغانستان پر خلکو په ځانګړې توګه پر ښځو داسې ظلمونه کوي، چې تراوسه هېڅ ډلې د نړۍ په هېڅ څنډه کې نه دي کړي. د طالبانو اصلي موخه دا ده، چې افغان ښځې او نجونې ړندې، کڼې او ګونګې اوسي او د کور په څلورو دېوالونو کې بندیانې او یوازې د جنسي غلامې په توګه ترې ګټه واخلي.»
په تېرو شلو کلونو کې د افغان ښځو پرمختګ او لاسته راوړنو ته په پام سره، ډېری په دې باور دي، چې افغان ښځې نه شا ته کېدونکې دي، ځکه دوی اوس هغه څوک نه دي چې لسیزې پخوا وې.
لکه څنګه چې اغلې نظمیمي هم افغانستان انټرنشنل - پښتو ته په خبرو کې زیاتوي: «افغان ښځې او نجونې به هېڅکله د ښځو ضد دغې ډلې(طالبانو) ناوړه ارادې ته تسلیم نه شي او پر وړاندې به یې ودرېږي، ځکه افغان ښځې او نجونې د دېرش کاله وړاندې ښځې نه دي، دوی کولی شي چې د ښو او بدو توپیر وکړي. انشاءالله د ترهګرې ډلې طالبانو عمر کم پاتې دی او افغان ښځې به یې له ظلم څخه خلاصې شي، ځکه دا ډله د خدای او پیغمبر د ظلم خلاف عمل کوي.»
دا په داسې حال کې ده، چې تر دې وړاندې هم د هېواد په ګوټ ګوټ کې د طالبانو له خوا د ښځو او نجونو د ځیرک مبایلونو د پلټلو ورته خبرونه راپورته شوي وو.
د ۲۰۲۱ز کال په اګسټ کې د طالبانو له واک ته رسېدو راهیسې دغې ډلې لسګونه داسې محدودوونکي فرمانونه صادر کړي، چې له مخې یې د افغان ښځو او نجونو بنسټیز حقونه او ازادي ترې اخیستل شوې او لا هم د دغو فرمانونه درنه بیه پرې کوي.
د طالبانو رییس الوزرا ملا محمد حسن اخوند وایي، چې رسنۍ په اوسني عصر کې د خبر رسولو، ابلاغ، عامه پوهاوي او دعوت تر ټولو مهمه وسیله ګڼل کېږي.
دغه طالب چارواکي د چهارشنبې په ورځ په کابل کې د «اسلامي نظام په پیاوړتیا کې د رسنیو رول» سیمینار ته په استول شوي پیغام کې همداراز ویلي: «رسنۍ د دوښمن د تبلیغاتي او رواني جنګ څخه د ولس د ژغورلو لپاره ارزښت لري.»
طالب چارواکو تل په ورته غونډو کې له رسنیو څخه د (دوښمن) پر تبلیغاتي استفادې اندېښنه څرګنده کړې ده، خو یادې ډلې هېڅکله مشخص کړې نه ده، چې موخه یې له دوښمن څخه څوک یا کوم هېوادونه دي.
د طالبانو رییس الوزرا یادې غونډې ته په خپل استول شوي پیغام کې ویلي، چې رسنۍ د حکومتولۍ یوه قوه ده او په دې برخه کې یې ارزښت روښانه دی.
ملا محمد حسن اخوند دغه راز زیاتوي، چې رسنۍ په اوسني وخت کې د فرهنګي او رواني جنګ وسیلې دي او د نظام د استحکام لپاره مهم عامل ګڼل کېږي.
د هغه په خبره: «رسنۍ باید په اسلامي معیارونو برابرې وکارول شي.»
که څه هم طالبان دا مني، چې رسنۍ په ټولنه کې لوړ ارزښت لري، خو یادې ډلې په تېرو څه باندې درېیو کلونو کې تر ټولو ډېر محدودیتونه په رسنیو وضع کړي دي او ان په یو شمېر ولایتونو کې یې فعالیتونه بند کړي دي.
طالبان هغو رسنیو ته د دوښمن په سترګه ګوري، چې د دوی د خوښې وړ نشرات نه کوي او یا هم له هېواد څخه بهر فعالیتونه کوي.
دا په داسې حال کې ده، چې په دې غونډه کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال شېرمحمد عباس ستانکزي پر رسنیو قیودات زیامنوونکي ګڼلي دي او د طالبانو له حکومت یې غوښتني چې رسنیو ته د ازاد کار اجازه ورکړي.
یاد طالب چارواکي په داسې حال کې د رسنیو پر ازادۍ او ارزښت خبرې کوي، چې د دغې ډلې د امربالمعروف وزارت د هبت الله په امر او فرمانونو سره د رسنیو د ټولو ازادو فعالیتونو مخه نیولې او ان خپرونو ته یې هم د دوی د خوښې وړ کسان وربلل کېږي.
بلخوا، یاد وزارت په یو شمېر ولایتونو کې د ټلویزیوني نشراتو مخه هم نیولې ده.
د طالبانو د امربالمعروف وزارت تر دې وړاندې ویلي و، چې په رسنیو کې د ساکښو انځورونو د خپرولو د منع قانون به په تدریجي ډول په ټول افغانستان کې پلی شي.
د تصويري رسنیو په برخه کې دغه محدودیت له کندهار ولایت څخه پیل شو، چې وروسته بیا په تخار، ننګرهار او نورو ولایتونو ته وغځول شو
د طالبانو د عامي روغتيا وزارت د ملاريا او غير ساري ناروغۍ د کلني فعالیتونو په کنفرانس کې ويلي، چې په افغانستان کې د ملاريا او غير ساري ناروغۍ له جدي ستونزو څخه دي. دغه وزارت ويلي، په تېر کال کې د ملاريا ۳۶، د ډينګي تبې ۷ او د لشمانيا ۶ موارد ثبت کړي.
د طالبانو د عامي روغتيا وزارت د خدمتونو وړاندي کولو مرستيال عبدالولي حقاني د چهارشنبې په ورځ د ملاريا او غير ساري ناروغۍ د کلني فعاليتونو په کنفرانس کې وویل، چې هڅه کوي په خپلو امکاناتو د دې ناروغيو مخنیوی وکړي.
په دې کنفرانس کې د طالب مسولينو ترڅنګ د روغتيا نړۍوال سازمان استازو هم برخه اخيستې وه.
حقاني ويلي، چې په تېر کال کې يې د ملاريا ناروغۍ د مخنيوي په موخه یې په ۱۰ زره کورونو کې دوا شیندلې او د پوهاوي د یوه کمپاين له لارې يې ۴۰ زره ماشومانو او ۱۷۸ زره ۹۹۳ امینداورو ميندو ته ماشلومې (پشه خانې) وېشلي دي.
طالبانو په وار - وار د روغتیا له نړۍوالو موسساتو او سازمانونو څخه د همکارۍ غوښتنې کړي.
د روغتيا نړۍوال سازمان د طالبانو تر واک لاندي افغانستان کې په تېرو درېيو کلنو کې روغتیايي حالت ناسم بللی او په لرو پرتو سیمو کې يې روغتیايي اسانتیاو ته د خلکو پر نه لاس رسي اندېښنې ښودلي.
د همدې لېندۍ مياشتي په ۱۶ مه نېټه بې پولې ډاکټرانو سازمان ويلي و، چې د روغتیايي کارکوونکو کموالی په افغانستان کې روغتیايي خدمتونو ته د لاسرسي په برخه کې په ځانګړې توګه روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو په برخه کې د نارینه او ښځینه روغتونونو پر جلاوالي هم منفي اغېزې کړې دي.
د یاد سازمان په خبره د طالبانو نوي بندیز بیا کیفیت لرونکو روغتیایی خدمتونو ته لاسرسی نور هم محدود کړی دی.
د بریټانیا دفاع وزیر جان هېلي وايي، چې په تېرو ۱۲ میاشتو کې له زروډېرو افغان مستحقو کورنیو ته بریتانیا کې هرکلی ویل شوی، خو زیاتوي چې دا پروسه "بې پایه" نه شي پاتې کېدای.
جان هېلي دغه راز وویل چې له پسرلي به د دایمي کور تر موندلو بریتانیا ته ورتلونکي کسان په لنډمهالو استوګنځایونو لکه هوټلونو کې تر ۹ میاشتو پورې وخت تېروي.
هېلي د چارشنبې په ورځ د بریټانیا پارلمان ته په لیکلي ډول وویل، « په تېرو ۱۲ میاشتو کې موږ په میاشت کې شاوخوا ۹۰ مستحقې کورنۍ منلې دي او تمه لرو چې دا شمېر دوام وکړي».
هغه زیاته کړه، چې « په پای کې حکومت غواړي د بریتانیا د افغانانو د بیا مېشتېدو پروګرامونه بند کړي. موږ به په دې اړه پارلمان ته نور جزئیات وړاندې کړو. موږ د دې مهم پروګرام په پلیتابه کې د حکومتي ادارو د همکارۍ منندوی یو او په نوي کال کې به په دې تړاو نور معلومات شریک کړو».
سټنډرډ رسنۍ وايي، له ۲۰۲۱ کال راهیسې چې طالبان پر افغانستان واکمن شوي، زرګونه افغانان د دې پروګرامونو له لارې بریتانیا ته تللي دي.
د افغان وګړو د بیا مېشتونې پلان (ACRS) په رسمي ډول د ۲۰۲۲ کال په جنوري کې پرانېستل شو. د هغه مهال محافظهکار حکومت ژمنه وکړه چې په راتلونکو کلونو کې به تر ۲۰ زرو پورې کسان ځای پر ځای کړي.
بل جلا پروګرام، چې د افغانانو د ځای پر ځای کولو او مرستې پالیسۍ (Arap) نومیږي، هغو افغانانو او د هغوی کورنیو ته ځانګړی شوی و چې د طالبانو له واکمنۍ وړاندې یې د بریتانیا له حکومت سره کار کړی و.