د افغانستان د اطلاعاتو او فرهنګ پخوانی وزير عبدالکریم خرم وایي، چې کودتاوو، سقوطونو او انقلابونو افغاني فرهنګ زيانمن کړی او بهرني يرغل ته يې زمینه برابره کړې. هغه وايي، افغانستان په ۲۰۲۴ کال کې د مولانا بلخي تلين نمانځلو او د اسلامي تمدن مرکز په توګه د کابل وياړ له لاسه ورکړی.
د افغانستان د اطلاعاتو او فرهنګ پخواني وزير او د پخواني ولسمشر حامد کرزي د دفتر رییس عبدالکریم خرم د چارشنبې په ورځ د ۲۰۲۵ کال د پيل اړوند پر خپله اېکس پاڼه ليکلي، چې کودتاوو، سقوطونو او انقلابونو د افغاني فرهنګ او هنر د غوړېدا فرصت اخیستی او د بهرنيو فرهنګونو د يرغل لپاره زمينه برابره شوې.
نوموړي لیکلي، چې د پاريس په يونسکو غونډه کې یې د افغانستان د مولانا جلال الدین بلخي د ۸۰۰م تلين د نمانځلو په مراسمو کې خاص رول درلود.
د هغه په وینا، له مشهور سندر غاړي رحیم غفاري، چې د مولانا بلخي شعرونه یې ويلي، او د هغه له ګروپ سره یو ځای یې د یونسکو له مشر سره هم ليدلي او د ګډو کلتوري پروګرامونو په اړه یې ورسره خبرې کړې وې.
خرم وايي، په ۲۰۲۴ کال کې په يونسکو کې مولانا جلالدين بلخي د تلین ۸۱۷مه نمانځغونډه کې د افغانستان هيڅ استازي حضور نه درلود.
خرم زياتوي، چې د خپلو همکارانو په زيار يې د طرابلس وزيرانو په غونډه کې په ۲۰۱۳ کال کې غزنی د اسلامي تمدن د مرکز په توګه ثبت کړ او د ۲۰۲۴ کال لپاره یې کابل د اسلامي تمدن او کلتور د مرکز په توګه تایید کړ.
کريم خرم په همدې اړه د ۲۰۲۴ کال اړوند لیکلي: « د اسلام په تاريخ کې د کابل د ځای په اړه د افغانستان او نړۍ خلک خبر شول خو له بدمرغه کال ختم شو او دا کار ونه شو.»
یاده ورځپاڼه وايي، افغانستان او تاجکستان د یو بل پر ټولنه او سیاست اغېز لري، ځکه په افغانستان کې د تاجکانو یوه ستره طبقه ژوند کوي او تاجکستان د افغانستان د طالبانو ضد ملي مقاومت جبهې کور دی، چې مخکې د شمالي ټلوالې په نوم یادېده. ایکانومیک ټایمز وايي چې د پاکستان ای ایس ای هڅه کوي له دې جبهې سره د اړیکو جوړولو لارې چارې ومومي.
تاجکستان د مرکزي اسیا د نورو هېوادونو برعکس له طالبانو سره خپلې اړیکې ډېرې نه دي پراخې کړې، خو له کابل سره یې یو څه کاري اړیکې جوړې کړې دي.
په افغانستان کې د جمیعت انصارالله په نوم یوه وسلهواله ډله حضور لري چې غواړي د رحمان حکومت نسکور کړي.
شنونکي وايي، تاجکستان د طالبانو پر ضد د احتمالي ګامونو په اړه محتاط دی او ښايي د کابل د اوسني حکومت پر ضد د کوم امنیتي اتحاد برخه ونه ګرځي.
تر اوسه دا روښانه نه ده، چې د پاکستان د استخباراتو رییس جنرال عاصم ملک د تاجکستان د سفر پر مهال دمقاومت جبهې له مشرانو سره لیدنه کړې که نه، خو له دې وړاندې ځینو پاکستاني ډیپلوماټانو ویلي و، چې که طالبان د تحریک طالبان پاکستان بریدونه کنټرول نه کړي، پاکستان ښايي له هغو ډلو سره اړیکې جوړې کړي چې د طالبانو مخالفت کوي.
دوشنبې ته د ای ایس ای د رییس سفر
د تاجکستان ولسمشر امام علي رحمان د دوشنبې په ورځ د پاکستان د استخباراتو له رییس جنرال محمد عاصم ملک سره لیدنه وکړه. د دې لیدنې موضوع د سیمې امنیت او د دواړو هېوادونو د امنیتي ادارو ترمنځ د همغږۍ میکانیزمونه ښودل شوي دي.
پاکستان په افغانستان کې د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته د هند او تاجکستان ترمنځ د اړیکو له پراخېدو اندېښمن دی. په داسې حال کې چې دوشنبه غواړي له اسلاماباد سره اقتصادي او ولسي اړیکې پیاوړې کړي، پاکستان له دوشنبې سره په اړیکو کې له نوي ډیلي سره رقابت ته ګوري.
ځینې رپوټونه وايي، چې د پاکستان پوځي چارواکو په اسلاماباد کې د تاجکستان سفیر ته خبرداری ورکړی چې که دوشنبه له هند سره خپلې دفاعي او اقتصادي اړیکې محدودې نه کړي، نو له اسلام اباد سره یې د اړیکو د سړېدو احتمال شته.
د تاجکستان د ولسمشرۍ دفتر د دوشنبې په ورځ اعلان وکړ چې له پاکستاني چارواکو سره خبرې د «سولې، ثبات، او سیمهییز امنیت د ټینګښت» پرموضوع متمرکزې وې.
ولسمشر امام علي رحمان د دواړو هېوادونو ترمنځ له اړیکو خپله خوښي څرګنده کړه او ټینګار یې وکړ چې روانې خبرې اترې او په ځانګړي ډول د امنیت په برخه کې همکارۍ د دواړو هېوادونو لپاره ګټورې دي.
دواړو خواوو له ترهګرۍ، سختدریځۍ او د نشه يي توکو له قاچاق سره د همکاریو پر پیاوړتیا ټینګار دی.
دا جګپوړې ناسته د پاکستان او طالبانو د حکومت ترمنځ د امنیتي ترینګلتیاوو په منځ کې ترسره کیږي.
په وروستیو ورځو کې د افغانستان او پاکستان ترمنځ پر ګډه پوله وسلهوالې نښتې وشوې، چې دواړو خواوو ته یې مرګ ژوبله اړولې ده.
تاجکستان په تېرو دریو کلونو کې په پرلهپسې توګه په افغانستان کې د سختدریځو ډلو د حضور په اړه اندېښنه څرګنده کړې او طالبان یې د دې ګواښونو په مخنیوي کې په ناکامۍ تورن کړي دي. سربېره پر دې، تاجکستان د مقاومت جبهې مشرانو ته پناه ورکړې ده.
د ۲۰۲۱ کال له اګست وروسته، په سیمه کې د اسلامي دولت (داعش) بیا ظهور او د طالبانو حکومت امنیتي وضعیت خراب کړی او تاجکستان ته یې له پاکستاني الاصله یا پاکستان سره تړلو ډلو له اړخه دترهګریزو بریدونو خطر زیات کړی.
د پاکستان پوځي اداره له اوږدې مودې راهیسې په جنوبي او مرکزي اسیا کې پر نورو هېوادونو د فشار لپاره د ترهګرو ډلو کارونې ته ادامه ورکوي.
د خیبر پښتونخوا او ختلان ترمنځ همکاري
د ډسمبر پر ۱۲مه د پاکستان او تاجکستان ترمنځ د ګډ کمیسیون اوومه غونډه د دوه مهمو هوکړه لیکونو او پروتوکولونو په لاسلیکولو پای ته ورسېده.
د غونډې په ترڅ کې دوه مهم هوکړه لیکونه لاسلیک شول، چې یو د خیبر پښتونخوا او د تاجکستان ختلان ولایت ترمنځ همکاري او بله د سپورټ په ځانګړي ډول فوټبال په برخه کې همکاري ده.
د پاکستان د بریښنا فدرالي وزیر اویس لغاري د کاسا زر او ټرانزیټ سوداګرۍ پر وړاندې د خنډونو لرې کولو لپاره د ګډې همغږۍ کمېټې د جوړولو وړاندیز وکړ.
تاجک حکومت څو ځله دکاسا زر پروژې د بشپړېدو پر ځنډ خپل نارضایت څرګند کړی. دغه پروژه چې په ۲۰۰۶ کال کې پیل شوه، هدف یې په اوړي کې د قرغیزستان او تاجکستان اضافي برېښنا افغانستان او پاکستان ته رسول دي. کارپوهان وايي پاکستان د دې پروژې د مرکزي اسیا برخې لپاره د هندي شرکتونو پر ګډون نارضایتي ښودلې ده، چې د نړیوالو داوطلبیو له لارې ټاکل شوي دي.
د واخان دهلېز له لارې د سوداګرۍ هڅې
پاکستان هڅه کړې چې د افغانستان د واخان دهلېز له لارې له تاجکستان سره له ځمکنۍ لارې اړیکې جوړې کړي، خو د سختې غرنۍ جغرافیا، د افغان لوري نه لېوالتیا او د دې لارې د محدودو اقتصادي ګټو له امله دغه پلان نه دی بریالی شوی.
پاکستان د افغانستان له جمهوري حکومتونو نه په مکرر ډول غوښتنه کړې وه، چې د واخان له لارې یوه نرۍ لار ور کړي، خو افغان حکومتونو دا غوښتنه رد کړې ده.
پاکستان هڅه کړې چې د تاجکستان او مرکزي اسیا د امنیتي سیسټم پر جوړښت اغېز وکړي، خو د خپلې ناکامۍ له امله اوس د چین له لارې مرکزي اسیا ته د لاسرسي په هڅه کې دی.
د شنونکو په باور، پاکستان غواړي چین په سیمه کې د ایغور جنګیالیو ګواښ او د هند نفوذ ته متوجه کړي او پر واخان پانګونې ته یې وهڅوي، خو ویل کیږي چین په دې برخه کې تراوسه لېوالتیا نه ده ښودلې.
د رسنیو د رپوټونو له مخې، د تاجکستان په بدخشان سیمه کې د چین د حضور پر ضد پاڅون زیات شوی دی. د ۲۰۲۳کال د نومبر پر۱۸مه د تاجکستان په شمس الدین شاهین ولسوالۍ کې وسلهوالو پر یوه کان برید وکړ، چې په پایله کې یې یو چینایي وګړی ووژل شو او پنځه نور ټپیان شول.
د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف د تېر کال په جولای کې تاجکستان ته سفر وکړ، چې د پاکستان د جغرافیایي موقعیت پر ارزښت ورسره خبرې وکړي او تاجکستان ته قناعت ورکړي چې د پاکستان بندرونه د ټرانزیټ لپاره وکاروي، خو له کلونو خبرو اترو سره سره، په دې برخه کې کوم عملي پرمختګ نه دی شوی.
