دا خبره باید ومنو چې د عمر په تېرېدو سره د هر انسان په مغزو کې بدلون راځي او ذهني دندې هم بدلېږي. د عمر په تېرېدو سره، ذهن په تخریب پیل کوي او دا کولی شي په زاړه عمر کې د الزایمر او ډیمنشیا په څیر ناروغیو لامل شي.
د څېړنیزو راپورونو له مخې، د ذهن فعالیت د عمر سره ورو کیږي پداسې حال کې چې د ذهن ځینې برخې کمیږي.
مګر ځینې عادتونه ذهني عمر ګړندی کوي، د ډیمنشیا خطر زیاتوي، په حیرانتیا سره، دا عادتونه خورا عام دي او ډېری خلک یې بې ضرر ګڼي.
د زړه پروا نه کول
د زړه روغتیا مستقیم د رواني روغتیا سره تړاو لري، سالم زړه د مغز لپاره هم ګټور دی او که زړه تر فشار لاندې وي، دماغو ته د وینې رسول اغیزمن کیږي.
همدا ډول، د وینې لوړ فشار لرونکي خلکو کې د ډیمنشیا خطر ډیریږي.
په ناسته ډېر وخت تېرول
په ناسته ډېر وخت تېرول د ذهن په هغه برخه کې د بدلون لامل کیږي چې فکر کیږي د حافظې لپاره خورا مهم دی.
څېړنې ښیي، چې ډېر وخت په ناستو کې تېرېدل د میډیل (temporal lobe)، د ذهن هغه برخه چې د حافظې سره مرسته کوي، د نري کیدو لامل کیږي.
نو ساده حل دا دی چې هڅه وکړئ چې بدن مو څومره هم امکان ولري حرکت وکړئ.
د ورزش څخه لرېوالی
ډېر وخت په ناستې تېرول د ډیمنشیا خطر زیاتوي، او حتی په هر ساعت کې لږ مزل کول هم خطر نه کموي.
که غواړې چې خپل مغز مو وساتۍ، نو ورزش مو عادت وګرځوئ.
یوې تازه څېړنې موندلې، هغه خلک چې په اونۍ کې څلور ځله د ۳۰ دقیقو لپاره ګړندی تګ کوي په څو میاشتو کې د دوی ذهن فعالیت ښه کیږي.
ورزش د ذهن نیورون ته وده ورکوي، کوم چې حافظه ښه کوي. ورزش د ذهن په ځوان ساتلو کې مرسته کوي او د بدن نورې برخې هم سالمې ساتي.
مطالعه نه کول
د نیورولوژي په ژورنال کې خپره شوې څېړنه کې راغلي چې په مکرر ډول لوستل د ذهن د تخریب پروسې مخه نیسي او ممکن د الزایمر یا ډیمنشیا په څېر ناروغیو څخه ساتنه وکړي.
د امریکا د کالیفورنیا پوهنتون په دې څېړنه کې شاوخوا ۸۰۰ کسان شامل وو، چې ددغه کسانو اوسط عمر ۷۶ کاله ښودل شوی.
د دغو کسانو د ذهن سکینونه او د حافظې ازموینې هم ترسره شوې.
له دغو کسانو وپوښتل شول، چې ایا دوی تېر کال په ۳ ډوله فعالیتونو کې برخه اخیستې وه که نه.
په دې فعالیتونو کې (د ورځپاڼو، مجلو یا کتابونو لوستل)، لوبې کول او د ټولنې ټولګي شامل وو.
څېړنې موندلې چې ذهني عمر په اوسط ډول د هر ذهني فعالیت سره ۱۳ کاله کم شوی، مګر د نارینه وو لپاره ۱۷ کاله او د ښځو لپاره ۱۰ کاله توپیر درلود.
ذهني تمرین نه کول
د نوي مهارت، ژبې یا موضوع زده کول د ذهن ډېرو حجرو ته ګټه رسوي.
د دې لپاره تاسو کولی شئ یو هنر خپل کړئ لکه د موسیفۍ د یوې وسیلې غږول چې په منځني عمر کې د ښه فکر کولو کې مرسته کوي.
هر نوی کار په سر کې ستونزمن وي، مګر له لاسه یې مه ورکوئ، څومره چې کار سخت وي هغومره د ذهن لپاره ښه وي.
سګرټ څکول یا د تمباکو استعمال
تمباکو یو شمېر کیمیاوي مواد لري، چې ذهن ته زیان رسوي او همدا لامل دی چې سګرټ څکول د ذهن انحطاط او ډیمنشیا خطر زیاتوي.
د ټولنیز تعامل څخه ډډه کول
د کورنۍ او ملګرو څخه واټن په رواني روغتیا منفي اغیزه لري. یوې څېړنې موندلې چې د ملګرو یا خپلوانو لیدل د ډیمنشیا خطر ۴۷ سلنه کموي.
د خلکو سره اړیکه فشار کموي، د یوازیتوب احساس کموي، دا دواړه د ذهن عمر ګړندی کوي.
د خوب نشتوالی
کله چې تاسو د خوب له کمښت سره مخ شئ، حتی یو عادي کار د ذهن لپاره خورا ستونزمن کیږي.
د خوب له کمښت سره مخ کېدل د تمرکز کولو لپاره خورا ستونزمن وي پداسې حال کې چې په حافظه منفي اغیزه کوي.
نو د ښه ذهني روغتیا لپاره هره ورځ له ۷ تر ۸ ساعتونو خوب اړین دی.
خواړو ته نه پاملرنه
په خوړو کې د زیات غوړ او بورې استعمال د دماغ فعالیت ته زیان رسوي. برعکس، ځینې خواړه لکه میوه، سبزيجات، دال، کب او زیتون غوړ د ذهن لپاره غوره دي. هره ورځ یوه پیاله چای یا کافي څښل هم ذهن ته ګټه رسوي.