د افغانستان لپاره د ایران د پټلۍ پراختیا کنسرسیوم مشر وايي، د دغه هېواد د پټلۍ روزنګ تمځی د هرات- خواف پر لار د سپرلۍ لېږدولو ته تیار دی. تر دې مخکې د ایران د لارې او ښارسازۍ چارواکي تېر اکټوبر وویل، د دواړو هېوادونو ترمنځ پر باري اورګاډي سربېره د سپرلۍ اورګاډی هم پیلوي.
تازه د افغانستان لپاره د ایران د پټلۍ پراختیا کنسرسیوم اجرايي مشر مصطفا رضايي ویلي چې د ایران له شمتیغ پولې په ۶۲ کیلومترۍ کې د افغانستان روزنګ تمځی د هرات خواف پر پټلۍ د مسافرو لېږدولو لپاره ګټې اخیستو ته تیار دی.
ښاغلی رضايي له ایرنا سره په خبرو کې زیاتوي چې د سپرلۍ اورګاډي د چالو کولو لپاره بیا د پاسپورټ پولیس او نورې اړتیاوې پورې شي او د پلان له مخې دا لار باید د راتلونکي لمریز کال تر نیمايي مسافرو لېږدولو ته تیاره شي.
هرات- خواف پټلۍ چې ۲۲۰ کیلومتره کېږي، په څلورو برخو وېشلې، چې دوه برخې یې له خواف تر شمتیغ په ایران کې ۷۶ کیلومتره او د ریمه برخه یې له شمتیغ تر روزنک ۶۲ کیلومتره د افغانستان خاوره کې ده، څلورمه برخه یې هم له روزنک تر هرات ۸۰کیلومتره ده.
مصطفا رضايي دا هم وايي چې د هرات خواف پر لار اونۍ کې له دوو تر څلورو باري اورګاډي چلېږي.
د طالبانو واکمنېدو سره ایران له افغانستان سره د پټلۍ جوړولو چارې چټکې کړې او له دې پسرلي راهیسې د ا فغانستان اورګاډی د ایران له لارې ترکیې ته هم توکي لېږدوي.
طالبان غواړي له چابهار سره هم د پټلۍ له لارې افغانستان ونښلوي او همدارنګه ایران غواړي چې له افغانستان سره پر باري اورګاډو سربېره د سپرلۍ اورګاډي هم پیل کړي.
د تېر کال د اکټوبر په وروستیو کې د افغانستان په چارو کې د ایران د لارې او ښارسازۍ د وزیر ځانګړي استازيوویل، د دواړو هېوادونو ترمنځ پر سوداګریزو توکو سربېره د سپرلۍ لېږدولو اورګاډی هم پیلوي.
د حسن میر شفیع په خبره، په اول پړاو کې به دا اورګاډی د ایران د مشهد او د افغانستان د هرات ترمنځ چلېږي.
د طالبانو تر واک لاندې افغاني سرې میاشتې ټولنې نن دوشنبې «د مرغومی ۲۴مه» په اېکسپاڼه کې لیکلي هغه کس ته چې څو ورځې وړاندې یې د ډېر غربت له امله خپله ګرده پلورله او ویډيو یې په ټولنیزو رسنیو کې لاس په لاس کېده؛ د نغدي مرستې ترڅنګ خوراکي او غیرې خوراکي توکو مرسته هم وکړه.
د طالبانو د سرې میاشتې ټولنې په اېکسپاڼه کې لیکلي:«د یادونې وړ ده، چې یاد کس د افغاني سرې میاشتې د سرپرست عمومي رییس له لوري د لوګر ولایت په نمایندګۍ کې د ساتونکي په توګه هم وګمارل شو، څو وکولی شي راتلونکي کې د خپلې کورنۍ اړتیاوې په خپله پوره کړي.»
د طالبانو د سرې میاشتې ټولنې ددې کس انځور خپور کړی دی خو ددې کس نوم یې نه دی په ډاکه کړی.
تېره ورځ یو کس چې تازه له پاکستانه هېواد ته راکډه شوی او د بې روزګارۍ له امله یې په کور کې هېڅ ډول خوراکي توکي نه شته نو په خبره یې، مجبور دی چې خپل پښتورګی وپلوري.
د پښتورګي د دغه پلورونکي کس په وینا؛ دوه ودونه یې کړي پنځه اولادونه لري چې اوس له سختې لوږې سره مخ دي او د ژمي په دې سړه هوا کې مناسبه سرپناه هم نه لري.
دغه غربت وهلي کس ویلي چې په کور کې یې د خوراکي توکو د نشت او لوږې له امله ماشومان ورته ژاړي ؛خو دی توان نه لري چې روزګار پسې ګاونډیو هېوادونو ته مساپر شي.
د طالبانو په واکمنۍ کې پر هېواد د غربت خورا بده څپه راغلې چې له امله یې په بېلابېلو ولایتونو کې خلک مجبور شوي چې د بدن غړي وپلوري او یا هم د خپلو اولادونو پلور ته مخه کړي.
د پخواني جمهوري نظام له نسکوریدو سره هم مهاله د طالبانو له خوا د ښځینه کارکوونکو باندې د محدودیتونو له امله یو شمېر نړیوالو مرستندویه ادارو په هېواد کې خپل دفترونه وتړل او له دې سره د بشري مرستو کچه خورا راکمه شوه.
بل لوری نړیوال مرستندویه سازمانونه هم په افغانستان کې د سختې لوږې او بشري کړکېچ څخه د اندېښنې په څرګندولو سره له هېوادونو غوښتي چې په دې کړکېچ وضعیت کې د افغانانو لاسنېوی وکړي.
دې قومي مشرانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، جمهوریت کې د «چنار انو» کان بې قانونه کېندل هغه مهال پیل شول چې طالبانو پر دې سیمه ولکه وکړه.
دوی همدراز وايي د طالبانو واکمنېدو سره د چپې درې ولسوالۍ د دغه کان بې قانونه کېندل لا چټک شول.
د ځایي اوسېدونکو په وینا د ولسوالۍ ځايي طالب مسوولینو پر سیمه ییزو خلکو سربېره هر چا ته اجازه ورکړې چې په دغو کانونو کې بې قانونه کندنې وکړي.
افغانستان انټرنشنل ته رسېدلو ویډیوګانو کې لېدل کېږي، چې ډله ډله خلکو د غرونو په لمنو کې خیمې وهلې دي او د شپې ورځې کار کوي.
په کان کې د چاودنو لپاره باروت طالبان ور کوي
د کونړ چپې درې ځینې قومي مشرانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، د دې ولسوالۍ لپاره د طالبانو ولسوال مولوي زبیر او امنیتي مدیر یې قاري بهار ه د دې کان د غیر قانوني او نامسلکي کندلو اجازه یې ورکړې ده.
د ځايي اوسېدونکو په وینا د کان د کندلو لپاره چاودنې کېږي او دغه چاودېدونکي مواد هم محمد زبیر او د استخباراتو مدیر مسعود حقیار پلوري.
ځايي قومي مشر:« د مرغومي په ۱۹مه شاوخوا ۵۰ مېلیونه افغانۍ بېروج خرڅ شوي دي او په دې کې ۵ مېلیونه د طالبانو ځايي مسوولینو ته ورسېدې.»
افغانستان اتټرنشنل ته څو ځايي سرچینو هم ویلي، د چپې درې ولسوالۍ د قعله کلي د «چنار انو» د بېرجو کان په رسمي ډول طالبانو په کوم قرارداد نه دی ورکړی.
دوی وايي له دې کان تر لاسه شوې پیسې د ولسوالۍ او د کونړ کانونو ریاست کې ځايي مسوولین په خپلو منځونو کې وېشي.
قومي مشران هم وايي، چې په دې غیرقانوني کندنو کې د کونړ ولایت د کانونو ریاست دوه مسوولین عبیدالله او حزب الله هم د کانونو د ریاست په استازیتوب دغه کان ته ورځي او له سوداګرو سره د خپلې برخې حساب کوي.
د بېروجو زیاتره سوداګر د کونړ چپې درې ولسوالۍ قعله کلي اوسېدونکي دي او له کلونو راهسې په دغو بې قانونه او نامسلکي کندنو کې لاس لري.
ځايي اوسېدونکی:« د ګران بیه ډبرو سوداګر او قاچاقبر کېندونکو ته د ورځې مزدوري او ډوډۍ او نورې اسانیاوې هم برابروی.»
ځايي اوسېدونکو وایی چې زیاتره دا سوداګر په پاکستان کې اوسېږي او دغه کسان چې پاکستاني شناختي کارتونه لري په ډېره اسانه بېروج پاکستان ته د خرڅلاو لپاره انتقالوي.
ځايي اوسېدونکي:« مونږ وینو په رڼا ورځ کندنې روانې دي څوک یې مخه نه نیسي ځکه چې د ولایت په کچه طالب چارواکو ته پیسې رسیږي او ځانونه یې پرې غلي کړي دي.»
د معلوماتو له مخې د افغانستان د معدنی زیرمو ارزښت نږدې یو ټریلیون ډالره اټکل شوی دی.
په جمهوریت کې د ناامنۍ له امله په حکومتي کچه ډېر کم د دې کانونو سپړل روان و، خو د طالبانو د ناامنۍ له امله بې قانونه کندل کېدل.
د ۲۰۲۱ کال په اګسټ کې د طالبانو واکمنېدو او نړیوالو بندیزونو سره دې ډلې د خپلو عوایدو لپاره په هر ولایت کې د کانونو سپړلو ته مخه کړه.
خو دا کندل او پلورل د تېر افغان حکومت د چارواکو له سختو نیوکو سره مخ دي او وايي، چې د طالبانو له لوري د کانونو کندنه مشروع نه ده او معلومه نه ده چې عواید یې چیرته ځي.
د کونړ پر بېرجو کان سربېره د افغانستان نورو ولایتونو کې هم د کانونو په تړاو خپلواکو رسنیو او ادارو هم بیا بیا د رپوټونو کولو سره اندېښنې ښودلې.
له دې سره طالبانو نن د کونړ مرکز اسعد اباد کې د ۲۳ میلیون افغانیو په ارزښت د ګرانبیه ډبرو او ځايي سوداګرۍ د پیاوړتیا لپاره یو مارکېټ پرانیستی دی.
دوی وايي، دا مارکېټ په یو کال کې جوړ شوی او په ۵ پوړونو کې ۴۰ دوکانونه لري چې پکې مختلفې اسانتیاوې شته.
