افغانستان انټرنشنل ـ پښتو
د طالبانو سیاسي مشران د امریکا له نوي حکومت سره د خبرو اترو لپاره په سلا مشورو بوخت دي. په دې هڅو کې یوه هم په کندهار کې خپل مشر ملا هبت الله او د هغه پر شاوخوا راټولې مذهبي کړۍ ته قناعت ور کول او د خبرو اترو د یوه نوي کانال پرانېستل دي، چې پخپله د طالبانو مشر پکې ښکیل وي.
ملاهبت الله ویریږي چې ډیپلوماټان یې له واشنګټن سره داسې پرېکړې ونه کړي، چې دده لاسونه ور وتړي. هغه د ډونالډ ټرمپ او ملا عبدالغني برادر ترمنځ له اړیکو هم ډېر ډاډه نه دی.
طالبان له اوږدې مودې راهیسې په قطر کې د خپل دفتر له لارې د متحده ایالاتو او د اروپايي ټولنې له استازو سره په اړیکه کې دي. ټرمپ واک ته له رسېدو وړاندې د حماس او اسراییل ترمنځ جوړجاړي ته هم خپل استازی ولیږه، چې هڅې یې د یوه اوربند پر رامنځته کېدو تمامې شوې.
د ټرمپ له راتګ وړاندې طالبانو په قطر کې خپل پخوانی فعال ډېپلوماټ سهیل شاهین چې له نړیوالې ټولنې سره په اړیکو جوړولو کې موثر تمام شوی، د نوي سفیر په توګه وټاکه.
په دې وروستیو اونیو کې ملاهبت الله څو ځله ددې ډلې ریاست الوزرا ملا محمد حسن اخوند، د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر او د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي کندهار ته غوښتي وو، چې د امریکا له نوي حکومت سره د راتلونکو سیاستونو په اړه د سلا مشورو ترڅنګ ځینې سپارښتنې هم وکړي.
طالبان به د امریکا «محدود استخباراتي حضور» ومني؟
په کندهار کې د طالبانو باخبره سرچینې وايي چې امریکایان د القاعدې او داعش دکنټرول لپاره په افغانستان کې محدود استخباراتي حضور غواړي، خو ددې غوښتنې پر وړاندې د طالبانو مشر او د هغه شاوخوا حلقه مقاومت کوي.
امریکايي جنرالانو او د ټرمپ د ملي امنیت سلاکار مایکل والټز په دې اړه وخت ناوخته څرګندونې کړې دي، خو په رسمي ډول واشنګټن تراوسه دغه غوښتنه نه ده په ډاګه کړې.
طالبانو د امریکا نوي حکومت ته پټ او ښکاره پیغامونه ور کړي، چې دوی په افغانستان کې د امریکا له ښکیلتیا سره کومه ستونزه نه لري خو دا باید په ډاګه شي چې دغهښکیلتیا د طالبانو پر بهرنيو او داخلي سیاستونو کوم تاثیر ونه لري. خو دغه ښکیلتیا ښايي له استخباراتي نفوذه خالي نه وي، ځکه واشنګټن بار بار ویلي، چې په سیمه کې داسې غوږونو او سترګو ته اړتیا لري، چې له دوی سره د سیمې د امنیتي وضعیت په څار او مدیریت کې مرسته وکړای شي.
په ولسي جرګې کې د کندهار پخواني استازي خالد پښتون افغانستان انټرنشنل ته وویل چې امریکا په افغانستان کې د استخباراتي حضور په لټه کې ده او داسې ګنکوسې دي، چې «اوس هم د امریکا استخباراتي ګروپونه په افغانستان کې حضور لري».
خالد پښتون وویل:« زه مطمین یم چې امریکا په افغانستان کې استخباراتي حضور ته لېواله ده».
یو طالب چارواکی وايي، « په دوحه کې په دوه طرفه ناستو کې امریکایانو بار بار په افغانستان کې د استخباراتي حضورغوښتنه کړې ده او د څو ولایتونو نومونه یې مشخص کړي دي».
امریکايي اړخ ددوحې د خبرو اترو په بهیر کې هم د افغانستان په یو شمېر سیمو کې د پوځي اډو درلودل، پر بګرام هوايي اډه کنټرول او دغه راز په خپل سفارت کې د یو شمېر پوځیانو حضورغوښتی و، خو له دې غوښتنو سره طالبانو مقاومت کړی و. د امریکا نوي ولسمشر هم په خپلو ویناوو کې څوځله بګرام ته د ستنېدو یادونه کړې ده.
طالبانو ته د نږدې سرچینو په باور، د ملاهبت الله یو مهم شرط دادی، چې په تېرو درې نیمو کلونو کې ددې ډلې له خوا پر افغانانو د لګېدلو محدودیتونو او فرمانونو پر وړاندې به د امریکاپه شمول هېڅ بهرنی هېواد مداخله نه کوي. د هغه طبیعت او دریځ ته په پام، په افغانستان کې د امریکا استخباراتي حضور ته اجازه ورکول به اسانه پرېکړه نه وي.
د طالبانو له بیا ځلي واک ته رسېدو سره دغه ډله له داعش خراسان سره لاس او ګرېوان ده او ملاهبت الله ته د خپلو مشاورینو له خوا ویل شوي چې د امریکا له استخباراتي مرستې پرته د داعش خراسان کنټرولول به دې ډلې ته ستونزمن وي.
خو ددغو مرستو څرنګتیا د ملاهبت الله لپاره تر ټولو ستره پوښتنه ده. ظاهرا هغه له دا ډول همکارۍ سره مخالف دی، خو د استخباراتي معلوماتو د تبادلې او استخباراتو-استخباراتو ترمنځ همکاریو په تړاو ښايي ستونزه ونه ویني. د ایمن الظواهري مرګ او په کابل او اماراتو کې د امریکايي او طالب استخباراتي چارواکو لیدنو ته په کتو، دا ډول همکارۍ په تېرو درې نیمو کلونو کې هم موجودې وې.
یو کابل میشتی افغان سیاستوال د یوه طالب چارواکي له خولې وايي، « موږ له امریکا سره پر استخباراتي حضور کومه ستونزه نه لرو خو دا حضور باید یوازې د امنیتي مسایلو لپاره وي».
د ترلاسه شویو معلوماتو پر بنسټ، د داعش خراسان وروستیو خونړیو هدفي بریدونو د طالبانو مشر ملا هبت الله په ګډون د هغه نژدې حلقه تر زیات فشار لاندې راوستې ده.
دمګړۍ چې طالبان د داعش پر وړاندې کوم عملیات کوي په دې برخه کې د امریکا استخبارات په مستقیم ډول له طالبانو سره اطلاعات شریکوي او له دې ډلې سره د مقابلې او تبلیغاتو لپاره ځانګړې بودجه ور کوي.
د مستقیمو اړیکونوی کانال
په کابل کې د طالبانو ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر، دفاع وزیر ملایعقوب مجاهد او د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د نجونو زده کړو او له امریکا سره د اړیکو په تړاوانعطافانه دریځ لري.
د کندهار له ناستو درز شوي معلومات ښيي، چې کابل میشتو طالبانو له ملاهبت الله غوښتي چې د ټرمپ په مشرۍ د امریکا له نوي حکومت سره د ښو اړیکو لپاره خپلې یو لړ پرېکړې نرمې کړي، نو لومړی باید د نجونو او مېرمنو پر زده کړو او کار کولو بندیزونو ته د حل لاره ولټول شي؛ څو د افغانانو او لویدیزو هېوادونو غوښتونو ته مثبت ځواب وویل شي.
په قطر کې د طالبانو سفیرسهیل شاهین د امریکا په ټاکنو کې د ټرمپ بریا ته په اشارې سره ویلي و، چې دغه ډله له نړۍ په ځانګړې توګه له امریکا سره مثبت تعامل غواړي. نوموړي له یوې جاپانۍ رسنۍ سره په مرکه کې وویل چې طالبان هیله لريله واشنګټن سره ښې اړیکې ولري.
شاهین د ډونالډ ټرمپ د ولسمشرۍ د لومړۍ دورې پر مهال په دوحه کې د سولې هوکړې ته اشاره وکړه او زیاته یې کړه چې «داسې ښکاري ښاغلی ټرمپ به ډېر عملګرا وي او زما په اند موږ بايد د ستونزو په حل کې واقعبينه واوسو».
نوموړي تر دې وړاندې هم هیله ښودلې وه، چې د ټرمپ د ولسمشرۍ پرمهال د طالبانو حکومت په رسمیت وپېژندل شي.
خو متحده ایالاتونه له طالبانو سره په اړیکو کې د پرمختګ لپاره روښانه اقداماتو ته اړتیا لري او په دې اقداماتو کې ډېر داسې څه دي، چې د ملا هبت الله فرمانونو یرغمل کړي دي.
په کابل کې باخبره سرچینې وايي چې متحده عربي اماراتو او قطر ته د طالبانو د ځینو کابل مېشتو چارواکو سفرونو پرمهال له امریکايي ډېپلوماټانو او استخباراتو غوښتل شوي، چې له دې ډلې سره تعامل وکړي او په کابل کې د سفارت کونسلي او پراختیايي برخې پرانیزي.
په کابل کې مېشت طالب چارواکي تمه لري چې د امریکا نوی منتخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ به پر دوی بندیزونه لرې کړي او د افغانستان په جوړونه کې به ورسره همکاري وکړي.
عباس ستانکزی د امریکا له متخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ نه له تور نوملړه د دې ډلې د مشرانو د نومونو ایستلو، پر بانکونو بندیزونو لرې کولو او کنګل شویو پیسو د خلاصولو له لارې د ښو اړېکو جوړولو غوښتنه کوي.
نوموړي په دې وروستیو کې یوې غونډې ته وویل، چې ډونالډ ټرمپ دې د بایډن پالیسي کې بدلون راولي او د افغانستان لپاره د نوې پالیسۍ په جوړولو سره د طالبانو د دوستۍ غیږه خلاصه ده، «د افغانستان له خوا د اسلامي امارت له خوا میدان ورته خلاص دی. که دوی را سره دوستان کیږي موږ بلکل ور ته د دوستۍلاس ورکوو».
نوموړي له ډونالډ ټرمپ غوښتنه وکړه، چې د دې ډلې حکومت دې په رسمیت و پیژني او په افغانستان کې دې خپل سفارت پرانیزي، « له امریکا سره مو هم شل کاله جنګ وکړ، خو نن غواړو له امریکا سره اړیکې ولرو خو په دې شرط چې د دوحې تړون ته متعهده اوسي».
د سیاسي چارو شنونکي د طالبانو وروستۍ څرګندونې د تعامل او نرمښت ښکارندویې ګڼي. دغه څرګندونې د ستانکزي شخصي څرګندونې نه شي ګڼل کېدای؛ داسې ښکاري چې دا ټولې څرګندونې په کندهار کې د طالبانو له مشرتابه سره له سلامشورو وروسته شوې دي.
خو یوه مساله اوس په طالبانو کې له امریکا سره د خبرو اترو لپاره د ځانګړي مستقیم چینل جوړول دي.
په پاکستان کې د افغانستان پخواني سفیر عمرداودزي افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې طالبان مستقیم ارتباط غواړي او په دې ارتباط کې به د ملا برادر پرځای، خپله ملاهبت الله صحنې ته راګرځي.
د داودزي په باور، له امریکا سره ددوحې هوکړه ملا عبدالغني برادر لاسلیک کړې او ټرمپ یوازې هغه پېژني، خو دا ملا هبت الله نه شي زغملای او غواړي د ټرمپ او کندهار ترمنځ د خبرو اترو یوه مستقیمه اړیکه رامنځته شي. نوموړي افغانستان انټرنشنل ته وویل، « دویمه خبره دېخوا ملاهبت الله ته مهمه ده، له امریکا سره د خبرو لپاره ملابرادر ناست و، توافق نامه ورسره ملا برادر امضا کړه او ټرمپ ملا برادر پېژني».
داودزي ددواړو خواوو د غوښتنو په تړاو وویل، چې « دوی به ورته وايي زموږ داخلی کارو کې به کار نه لرئ او امریکا به ورته وايي چې منطقوي مسایلو کې به تاسې د امریکا ملاتړ کوئ او له امریکا سره به په ډېرو مواردو کې په یوه خط اوسئ».
امریکا دمګړۍ په کابل کې سفارت نه لري او له طالبانو سره خپلې ټولې خبرې ددوحې له لارې پرمخ وړي.
امریکايي وسلې، مرستې او غوښتنې
ټرمپ د لوړې تر مراسمو یوه ورځ وړاندې وویل، چې له طالبانو به د مرستو په بدل کې په افغانستان کې خپلې پاتې وسلې بېرته وغواړي. د هغه لپاره دغه وسلې د امریکا د حیثیت مساله ده او په خپلو ټاکنیزو منډو ترړو کې یې څو ځله ددې وسلو یادونه کړې ده.
خو ایا طالبان دې ته چمتو دي، چې متحده ایالاتو ته دغه وسلې بېرته ور وسپاري؟
عمر داودزي افغانستان انټرنشنل ته په دې اړه وویل، چې « تراوسه وضعیت روښانه نه دی خو ماته چې ښکاري ټرمپ ته مهمه خبره داده، چې په اوله مرحله کې له طالبانو نه خپلې وسلې بېرته وغواړي، ځکه دا امریکا ته یو ډول توهین ګڼي او غواړي خپله اسلحه بېرته واخلي.»
د داودزي په باور، امکان لري چې له وړاندې یې طالبانو ته ویلي وي، چې د وسلو په بدل کې مرستې ور کوي.
داودزی دا د بن لادن د سپارنې په تړاو د امریکا او د طالبانو د پخواني مشر ملامحمد عمر دریځونو ته ورته بولي او وايي، « دا هغې نقطې ته خبره ودریږي لکه د ملاعمر [پرمهال]، که د مرستې په بدل کې امریکایانو ته وسلې سپاري، نو دا د طالبانو حیثیت ته صدمه رسیږي، که نه یې سپاري بیا دا هغه سړي [ټرمپ] ته بهانه جوړیږي چې بیاورپسې نور قدمونه واخلي».
ټرمپ تر راتلونکو دریو میاشتو پورې د امریکا هر ډول مرستې بندې کړې، چې په دې کې له افغانستان سره بشري مرستې هم شاملې دي، خو هغه په خپلو خبرو کې د مرستو بشپړ بندښت ته اشاره نه ده کړې، چې ښيي طالبانو ته به دا مرستې د « راکړې ورکړې» په بڼه بېرته پیلیږي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سلاکار ذاکر جلالي د یوه طالب او امریکايي بندي له تبادلې وروسته وویل، چې په امريکا کې د ټرمپ ادارې د کار له پيل سره داسې اټکل کېږي چې دواړې خواوې به لازيات پرمختګونه ولري. هغه وویل، «دا تبادله نه يوازې له دې زاويې اهميت لري، چې يو افغان ازادېږي او له خپلې کورنۍ سره يو ځای کېږي؛ بلکې له دې اړخه هم پام وړ پرمختګ دی، چې د طالبانو او متحده ايالتونو ترمنځ د تماس چينلونه پرانيستي دي او دواړه لوري کولای شي نور ګټور مذاکرات هم په خپلو کې سره ولري».
د خبرو اترو د لېوالتیا په تړاو یوه ځايي طالب چارواکي راته وویل، چې « د شېخ صاحب مبارک خپل زوی په دې لاره کې فدایی کړی او هغه له اسلامي شریعت څخه په هېڅ صورت نه تېریږي، خو په امنیتي مسایلو او دوه طرفه همکاریو باندې د خبرو کولو لپاره لېوالتیا لري».
بین الافغاني خبرې اترې څومره ممکنې دي؟
طالبانو د امریکا ددې غوښتې په اړه چې د دوحې تړون پر اساس د افغانانو ترمنځ خپلمنځي خبرې پیل شي، تر دې دمهچندان علاقه نه ده ښودلې. په کندهار او کابل کې د طالبانو مشران له افغان سیاسونو سره د حکومت تقسیم او یوه نوي اسلامي حکومت جوړولو ته چمتو نه دي او نه هم په دې اړه د بحث لپاره چمتووالی لري.
په کابل کې د افغانستان پخوانی ولسمشر حامد کرزی، د ملي مصالحې عالي شورا مشر عبدالله عبدالله او د حزب اسلامي مشر ګلبدین حکمتیار په کډون یو شمیر افغان سیاستوال د طالبانو تر حاکمیت لاندې ژوند کوي. له دغو افغان سیاسیونو سره اوس هم له بېلابېلو لارو امریکايي ډېپلوماټان اړیکې لري.
ځینو باخبره افغان سیاسونو ته نژدې کسانو افغانسان انټرنشنل ته وویل چې د ټرمپ په مشرۍ د امریکا نوي حکومت د جوړېدو په درشل کې یو شمېر طالب چارواکو له ځینو پخوانیو افغان سیاستوالو سره لیدلي دي.
طالب مشرانو په کابل کې له مېشتو ځینو افغان سیاسیونو غوښتي چې « امریکا ته د دوی پېغام ورسوي چې طالبان د ټرمپ په مشرۍ د امریکا له نوي حکومت سره تر ځینو شرایطو لاندې د خبرو لپاره چمتو دي».
پاتې نور افغان سیاستوال هم د ډونالډ ټرمپ په مشرۍ د امریکا نوي حکومت ته په تمه دي، چې د ټرمپ له خوا له طالبانو سره لاسلیک شوی د دوحې تړون به په مکمل ټول عملي کوي.
پخواني ولسمشر حامد کرزي له نړیوالو استازو سره په ناستو کې بار بار دا یادونه کړې، چې د افغانانو ترمنځ خپلمنځي خبرې باید پیل شي.دغه خبرې اترې ددوحې تړون یوه اصلي او مهمه برخه ګڼل کیږي، چې طالبانو تر اوسه اعتنا ورته نه ده کړې.
یو شمېر سرچینې وايي، چې طالبانو په دې وروستیو کې د افغانستان له پخواني ولسمشر حامد کرزي غوښتي چې د جلاوطنه افغان سیاسیونو په راوستلو او پخلاینه کې له دې ډلې سره همکاري وکړي، خو خپله د کرزي دفتر دغسې رپوټونه تر اوسه نه دي تایید کړي.پخواني ولسمشر له افغانستان څخه بهر ځینو هېوادونو ته سفرونه وکړل خو د کرزي ټینکار دا دی، چې له پخلاینې او بین الافغاني خبرو پرته له افغانستان څخه وتلي افغان سیاسون بېرته د طالبانو د اوسنیو شرایطو پر اساس وطن ته راتلل نه غواړي.
عمر دادوزي د سیاسي جوړجاړي په تړاو وویل، چې « سیاسي جوړجاړی او د سیاسي مذکراتو پیل کېدل یا هم د سیاسي پروسې پیل کېدل دا ورته مهمه ده، ځکه دا د سیاسي پروسې عواقب د حقوق بشر بهبود دی، زه فکر کوم داسې یو حالت راتلونکی دی».
د کرزي د بین الافغاني خبرو غږ ته تر اوسه طالب مشرانو مثبت ځواب نه دی ورکړی خو ګڼ سیاسیون په دې باور دي چې د ټرمپ په مشرۍ د امریکا نوی حکومت به پر طالبانو فشار راوړي چې د دوحې تړون پر اساس د افغانانو ترمنځ د خبرو پیل او یوه ټولګډونه حکومت رامنځته کېدو ته لاره پرانیزي.
د جنوري پر۲۰مه ډونالډ ټرمپ د دویم ځل لپاره په داسې حال کې سپینې ماڼۍ ته ننوت، چې سملاسي یې پر طالبانو د امریکا د نغدي مرستو کڅوړې بندې کړې او له طالبانو یې د امریکايي وسلو د بېرته اخستلو خبرداری ورکړی. خو د پېښو دغه ټول پرمختګ او تحلیل داسې مهال دی، چې د افغانستان په تړاو د ټرمپ حکومت سیاست تر اوسه لا نه دی په ډاګه شوی.
