د فبرورۍ ۱۳مه د راډیو له نړۍوالې ورځې سره برابره ده. په افغانستان کې دغه ورځ داسې مهال نمانځل کېږي، چې په دغه هېواد کې د طالبانو لهخوا د سختو بندیزونو لګېدو له امله ګڼ شمېر راډیوګانې د تړلو له ګواښ سره مخ دي.
د ملګرو ملتونو ښوونیز، علمي او کلتوري سازمان (یونیسکو) د «راډیو نړۍوالې ورځې» په مناسبت ویلي، چې راډیو ټولنې سره نښلوي او د ګډو ننګونو سره د مقابلې لپاره د بېلابېلو ډلو غږ پورته کوي.
خو طالبانو بیا په افغانستان کې په خپل تازه وروستي اقدام کې (د سلواغې په ۱۶مه نېټه) د دغې ډلې د اطلاعاتو او کلتور وزارت د پرېکړې له مخې د «بېګم» راډیو خپرونې وځنډولې.
د دغه وزارت په وینا، بېګم راډیو چې د اطلاعاتو او کلتور وزارت رسمي جواز هم لاره؛ له نشراتي پالیسۍ څخه د سرغړونو تر څنګ یې یوه بهر مېشتي تلویزیوني چېنل ته مواد او خپرونې چمتو کولې.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته، دغې ډلې په ګڼو ولایتونو کې راډیوګانو ته خبرداری ورکړی و، چې د ښځو غږونه او موسیقي به نه خپروي.
پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو مخکې په ټول افغانستان کې کابو ۴۹۰ ټلویزیوني شبکو، راډيوګانو او چاپي ورځپاڼو فعالیتونه لاره، چې له دغه شمېر څخه ۱۴۷ ټلوېزیونونه، ۳۰۷ راډیوګانې او ۳۶ چاپي ورځپاڼې وې.
د جمهوریت له پرځېدو او واک ته د طالبانو له رسېدو سره د ۷۴ ټلوېزیونونو، ۱۱۹ راډیوګانو او ۳۲ ورځپاڼو فعالیتونه بند شول.
طالبانو څو ځلې ځینې سیمه ییزې راډیوګانې د ښځو د غږونو او موسیقۍ خپرولو په تور د لنډې مودې لپاره تړلې وې.
له بل پلوه د په روانې اوونۍ کې د نړۍ مشهور میلیاردر او د ټیکنالوژۍ متشبث اېلن ماسک د امریکا غږ او ازادې اروپا- ازادۍ راډیو د بندېدو غوښتنه کړې وه.
ماسک ادعا کړې وه، چې دغه ادارې بې ګټې دي او د امریکا د مالیه ورکوونکو پیسې ضایع کوي.
هغه دارنګه ویلي و، چې دغه راډیوګانې اوس څوک نه اوري.
دغه دوه نړۍوالې رسنۍ په افغانستان کې هم خپلواکې څانګې لري، چې له کلونو راهیسې د افغانستان په لرو پرتو سیمو کې هم نشرات لري.
د راډیو تاریخ
له نن څخه ۱۲۱ کاله وړاندې لومړنی راډیویي پیغام د هوا په څپو خپور شو او له هماغه مهاله له راډیو سره د خلکو مینه پیدا شوه او لا هم د اطلاعاتو د تر لاسه کولو لپاره خلک راډیو ته غوږ نیسي.
د خلکو په منځ کې راډیو د اطلاعاتو او خبرونو د رسولو په برخه کې ځکه د ارزښت وړ ده، چې اورېدل یې هم اسانه هم ارزانه او هم بې جنجاله دي.
د فبرورۍ ۱۳مه د راډیو نړۍواله ورځ په ۲۰۱۱ کال کې د یونسکو لهخوا په رسمي توګه ونومول شوه، چې له هغې وروسته دغه ورځ هر کال د رسنیو د کارکوونکو لهخوا نمانځل کېږي.
نن سبا د ټلویزیوني چینلونو، ویب پاڼو، کېبلي او انټرنېټي شبکو د خپرونو سره، سره بیا هم د نړۍ په ډېرو هېوادونو کې راډیو خپل مینهوال لري او ډېر خلک د ورځنیو پېښو په اړه اطلاعات او خبرونه د راډیو د څپو له لارې تر لاسه کوي.
په افغانستان کې راډیو په لومړي ځل په ۱۳۰۹ لمریز کال د وخت د پاچا غازي امان الله خان په دوره کې خپرونې پیل کړې، چې هغه مهال د کابل راډیو په نوم یادېده.
له هماغه پیله بیا د شلمې پېړۍ تر پایه همدغې راډیو په بېلابېلو نومونو د دولت په اډانه کې خپرونې کولې؛ خو د ۲۰۰۱ کال وروسته چې په افغانستان کې نوی بدلون رامنځته شو او د بیان د ازادۍ تر سیوري لاندې شخصي راډیوګانو ته هم د فعالیت موکه برابره شوه؛ نو د راډیوګانو شمېر تر ۳۰۰ زیات شو.خو په ۲۰۲۱ کال کې واک ته د طالبانو له راستنېدو وروسته د دغو راډیوګانو شمېر ۱۱۹ ته راکم شو.
د طالبانو د مشر په دې فرمان کې راغلي، چې د ټولو وزارتونو اړوند کارکوونکي که د زدهکړو، ظرفیت لوړونې او یا نورو سېمینارونو لپاره بهرنیو هېوادونو ته ځي؛ نو باید له خپل مشر (ملا هبتالله) اجازه واخلي.
په دغه فرمان کې ویل شوي، چې د چارو ادارې د دفتر له لارې باید له هغه سره د سفر د ترسراوي لپاره د غوره شوي کس جزییات شریک شي او د تګ یا نه تګ په تړاو به یې د طالبانو مشر پرېکړه کوي.
د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اورېدلو وزارت خپلو اړوند ریاستونو ته د ملا هبتالله دغه فرمان استولی او پرې ټینګار یې کړی، چې د سفرونو تر کېدو دمخه باید له ملا هبتالله اجازه وغوښتل شي.
واک ته د طالبانو له رسیدو څه موده وروسته د طالبانو مشرتابه په افغانستان کې د نجونو د زدهکړو او بیا د پوهنتون پر زدهکړو بندیزونه ولګلول.
د دې تر څنګ یې روان لمریز کال د زدهکړو په طبي موسسو کې د نجونو پر زدهکړو هم بندیز ولګاوه چې ورسره تړلې د افغان نجونو یوازنۍ هیلې هم له منځه لاړې.
