پاریس کې تېره شپه د ایفل برج څراغونه د افغان ښځو په ملاتړ روښانه شوي وو
د ښځو نړۍوالې ورځې په مناسبت تېره شپه د فرانسې په پاریس ښار کې د ایفل برج د افغان ښځو د ملاتړ په موخه څراغونه روښانه کړي وو او په پنځه ژبو یې خپل ملاتړ څرګند کړ.
د ښځو نړۍوالې ورځې په مناسبت تېره شپه د فرانسې په پاریس ښار کې د ایفل برج د افغان ښځو د ملاتړ په موخه څراغونه روښانه کړي وو او په پنځه ژبو یې خپل ملاتړ څرګند کړ.
پر ایفل برج په پښتو، فارسي، فرانسوي، انګلیسي او عربي ژبو باندې د «افغان ښځې» کلیمه لیکل شوې وه او د طالبانو تر واکمنۍ لاندې پر افغان ښځو د روانو بندیزونو خلاف یې د فرانسې د ملاتړ ښکارندویې کوله.
ایفل برج د پاریس له مشهورو نښانو څخه دی، چې هر کال ترې مېلیونونه سېلانیان لیدنه کوي. د دغه پېغام د خپرېدو موخه دا وه؛ څو د نړۍ پام د افغان ښځو روان وضعیت او ناورین ته ور واړوي.
دغه سمبولیک ګام په داسې حال کې پورته شو، چې افغان ښځې له خپلو بنسټیزو او مدني حقونو بې برخې شوې دي.
د بشري حقونو سازمانونه وايي، طالبان د جنسیتي تبعیض (اپارټایډ) پالنه کوي او ښځې یې له ټولنې په بشپړه توګه د خپلو سختدریځو بندیزونو له کبله اېستلې دي.
طالبانو د خپلې واکمنۍ له پیل راهیسې د ښځو د بندیزونو په تړاو لسګونه فرمانونه صادر کړي او د دغه ډلې مشر ملاهبت الله د خپلې سختدریځې مفکورې له مخې د نجونو د زدهکړو تر څنګ د ښځو پر کار هم بندیزونه لګولي دي.
د بشري حقونو ملاتړو په ځانګړي ډول افغان فعالانو د مارچ اتمې په مناسبت د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې غونډې وکړې او د طالبانو د بندیزونو پر ضد یې د لاریونونو سربېره خبرپاڼې هم خپرې کړې.
ډېری افغان ښځینه فعالانو اندېښنه څرګنده کړې، چې افغانستان د نجونو او ښځو لپاره په یوه زندان بدل شوی چې یوازې د خپلو کورونو تر دېوالونو پورې محدودې پاتې شوې دي.
افغانانو د نړۍ په ګوډ، ګوډ کې د طالبانو د مشر ملاهبت الله له لوري پر ښځو او نجونو روان بندیزونه د هغه شخصي طبعیت وباله چې د انساني قوانینو تر څنګ له اسلامي شریعت سره یې هم دغه بندیزونه په ټکر کې وبلل شول.
بيبيسي راپور ورکړی، چې له ۸۰ ډېرې هغه افغان نجونې چې د طالبانو له وېرې يې د زدهکړو لپاره عمان ته پناه وړې وه؛ اوس د امريکا د حکومت لهخوا د مرستو له بندېدو وروسته افغانستان ته د ستنېدو له ګواښ سره مخ دي.
دغو ښځو د امريکا د نړۍوالې پراختیايي ادارې (USAID) لهخوا د ورکړل شویو بورسونو پر مټ په عمان کې زدهکړې کولې؛ خو سږ کال د جنورۍ په میاشت کې د امريکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له لوري په ناڅاپي توګه د مرستو د بندېدو له کبله دوی هم زیانمنې شوې او ورته ویل شوي، چې مالي ملاتړ یې ختم شوی دی.
یوه افغان زدهکړیاله چې د طالبانو له وېرې يې نه غوښتل نوم واخیستل شي؛ بيبيسي ته ویلي:« زموږ زړونه مات شول، ټولې حيرانې یو او خپه یو او ژاړو. موږ ته ويل شوي، چې په راتلونکو دوو اونیو کې به افغانستان ته ولېږل شو».
طالبانو چې نږدې څلور کاله مخکې يې واک ترلاسه کړ، پر ښځو سخت محدوديتونه لګولي چې پکې له پوهنتونونو څخه د نجونو منع کول هم شامل دي.
سره له دې چې د امريکا د بهرنیو مرستو د بندېدو پرېکړه له حقوقي خنډونو سره مخ شوې؛ خو لا هم زرګونه بشر دوستانه پروګرامونه په ټوله نړۍ کې درول شوي او سپينې ماڼۍ د USAID له تړلو وروسته مېلیاردونه ډالره مرستې بندې کړې دي.
افغان زدهکړیالانې چې اوس په عمان کې دي وايي، افغانستان ته د بېرته ستنېدو لپاره د دوی چمتووالی روان دی او له نړۍوالې ټولنې غواړي چې «سمدلاسه دې د دوی د ژغورنې لپاره اقدام وکړي».
بيبيسي هغه برېښنالیکونه هم ترلاسه کړي، چې ۸۲ زدهکړیالانو ته لېږل شوي او پکې راغلي چې د USAID د بودجې بندېدو له امله یې د زدهکړو بورسونه لغوه شوي دي.
په دغو برېښنالیکونو کې منل شوې، چې دا خبر «ډېر نهيلي کوونکی او اندېښمنوونکی» دی او له افغانستانه د ستنېدو ترتیبات هم پکې یاد شوي چې دې حالت د دغو ښځینه زدهکړیالانو ترمنځ وېره خوره کړې ده.
یوه بله محصله وايي: «موږ سمدستي ساتنې، مالي مرستې او داسې فرصت ته اړتیا لرو چې موږ ته په يو خوندي هېواد کې د زدهکړو دوام ته لار هواره کړي».
د امریکا د پراختیایي ادراې د رسنیز دفتر وېبپاڼه لا هم بنده ده او بيبيسي د رسمي غبرګون لپاره د امريکا له بهرنيو چارو وزارت سره اړیکه نيولې ده؛ خو ځواب یې نه دی ترلاسه کړی.
هغه افغان نجونې چې اوس له عمانه افغانستان ته د ستنېدو له ګواښ سره مخ دي؛ «د ښځو بورس صندوق» تر پروګرام تر چتر لاندې یې لوړې زدهکړې کولې او USAID دغه پروګرام په ۲۰۱۸ کال کې پیل کړی و.
دې پروګرام کې افغان ښځو ته بورسونه ورکول کېدل؛ تر څو د ساینس، ټکنالوژۍ، انجنیرۍ او ریاضياتو په برخو کې زدهکړې وکړي.
دا هغه برخې دي، چې طالبانو اوس نجونو ته د نورو پوهنتوني زدهکړو په څېر په بشپړه توګه منع اعلان کړي دي.
له دې نجونو سره له تېرو دوو اونیو راهيسې اړيکه نيول شوې او ورته ويل شوي، چې د دوی بورسونه لغوه شوي دي.
یوه بله زدهکړیاله وايي: «احساس مې کاوه، چې هر څه رانه واخيستل شول. دا زما د ژوند تر ټولو بده شېبه وه. اوس زه تر سخت ذهني فشار لاندې یم».
اکثره دغه نجونې چې شاوخوا ۲۰ کلنۍ کې دي، په ۲۰۲۱ کال کې مخکې له دې چې طالبان پر افغانستان واکمن شي د دې بورسونو لپاره وړ بلل شوې.
د دوی له ډلې ډېری هغو یې تر دې مخکې په افغانستان کې زدهکړې کولې؛ خو طالبانو تر واک ته رسېدو وروسته پر نجونو د لوړو زدهکړو بندیزونه ولګول او دوی هم خپل هېواد کې له زدهکړو بې برخې شوې.
په افغانستان کې له ۱۸ میاشتو بې برخلیکۍ وروسته دې نجونو ويلي، چې تېر کال په سپټمبر کې پاکستان ته ولاړې او له هماغه ځایه بیا د امریکا د پراختیایي ادراې په مرسته یې د عمان ویزې ترلاسه کړې او د ۲۰۲۴ کال په اکټوبر او نومبر میاشتو کې یې عمان ته د زدهکړو لپاره ورسېدې.
یوه بله زدهکړیاله د نوم نه ښودو په شرط وايي: «که موږ بېرته واستوي؛ نو له سختو پایلو سره به مخ شو. دا به زموږ د خوبونو ختمېدل وي. موږ به نور زدهکړې نشو کولی او زموږ کورنۍ ښايي موږ ودولو ته اړې کړي. ډېری مو له پخوا راهیسې د خپلو فعالیتونو او اړیکو له امله له شخصي ګواښ سره مخ يو».
طالبانو هغه کسان او ښځې نیولي، چې د نجونو د زدهکړو او د ښځو د کار د حقونو په ملاتړ یې په هېواد کې لاریونونه کړي دي. ځینې یې ګواښلې او سخت شکنجه کړې هم دي.
بيبيسي باور لري، چې ښځې اوس په افغانستان کې ځانونه «خوځېدونکي مړي» بولي او د طالبانو د سختو تګلارو تر سیوري لاندې ژوند کوي.
طالبانو په وار وار ویلي، چې د ښځو د زدهکړو ستونزه حل کوي؛ خو د خپل مشر له پرېکړو دفاع کوي او ادعا کوي چې دا اقدامات «د اسلامي شریعت له مخې» دي.
یوې زدهکړیالې وویل: «افغانستان د جنسیتي تبعیض تر یوه سخت حالت تېرېږي، چېرې چې ښځې عمداً له خپلو بنسټیزو حقونو لکه زدهکړو، بې برخې کېږي».
هغې زیاته کړه، دوی او ملګرې یې عمان ته ځکه تللې وې چې ورکړل شویو بورسونو يې بايد تر ۲۰۲۸ کال پورې د دوی د زدهکړو لګښتونه پوره کړي وای.
هغې زياته کړه: «کله چې دلته راغلو، زموږ مالي ملاتړو موږ ته وويل، چې تر ۲۰۲۸ کال پورې رخصتیو يا د کورنۍ ليدو لپاره افغانستان ته مه ځئ، ځکه هلته امن نه دی؛ خو اوس راته وايي چې بېرته لاړ شئ».
تېره مياشت د سپينې ماڼۍ د وياند مرستيالې انا کلی طالبان ملامت کړل، چې د ښځو لپاره يې «منځنيو پېړيو» شریعت پلي کړی او واشنګټن پوسټ ته يې وويل: «افغان ښځې د جو بايډن د ناورین زېږوونکي وتل کېدو له امله رنځ وړي».
دا پرېکړه چې د امريکا بهرني مرستې بندې شي، د ټرمپ حکومت کړې او د «دولت موثريت دفتر» لهخوا چې اېلان ماسک يې مشري کوي پلې شوې ده.
اوس دغه افغان نجونې له يوه تياره راتلونکي سره مخ دي او د خپل ژوند د ژغورلو لپاره هڅه کوي؛ تر څو له دې مخکې چې اوبه ورته تېرې شي، یوه حل لاره ومومي.
تېره ورځ په ننګرهار ولایت کې یو خاوند خپله مېرمن زندۍ کړې او خپله له سیمې تښتېدلی. له ننګرهاره سرچینې افغانستان انټرنشنل ته وایي، چې دغه پېښه د ننګرهار ولایت د ګوشتې ولسوالۍ په ماماخېلو سېمه کې شوې ده.
له دغې پېښې وروسته د ننګرهار ولایت د ګوشتې ولسوالۍ امنیه قوماندان سیمهییزو رسنیو ته د پېښې پخلی کړی او ویلي یې دي، چې د پېښې په اړه یې پلټنې روانې دي.
د سرچینو په وینا، دغه ۲۸کلنه مېرمن له خپل خاوند سره چې شاوخوا لس میاشتې یې له واده تېرېدې؛ تر لفظيي شخړې وروسته وژل شوې ده.
سرچېنې زیاتوي، چې دغه مېرمن څه موده وړاندې کونډه شوې وه او د خپل خاوند له مړینې وروسته یې لېور په نکاح کړه.
د دغې مېرمنې یو ګاونډي د نوم نه ښودلو په شرط افغانستان انټرنشنل ته ویلي، چې د دغې ښځې تر وژنې وروسته یې خاوند له سیمې تښتېدلیې او دوه کوچني ماشومان یې بې سرپرسته پاتې شوي دي.
دغه پېښه تېره ورځ د ښځو نړۍوالې ورځې سره هممهاله شوې ده.
د ښځو نړۍواله ورځ په نورو هېوادونو کې په شانداره غونډه او مراسمو نمانځل کېږي؛ خو په افغانستان کې نه یوازې دا چې نه نمانځل کېږي، بلکې د تاوتریخوالو شاهده هم وي.
دوړه د سهار له لمانځه وروسته ناسته وه او شبانه د کړکۍ څنګ ته ناسته وه، تندی یې د سړې ښیښې سره تکیه کړی و. بیرون نړۍ ورته داسې ښکارېده چې ډېره نږدې ده، خو بیا هم نه رسېدونکې. هغې ولیدل چې یوه وړوکي باد پاڼې وخوځولې او د لمر رڼا پر سړکونو ځلېده.
یو وخت شبانه به هلته وه، له ښوونځي څخه به له خپلو ملګرو سره بېرته راتله، په خندا به یې د خپلو راتلونکو پلانونو په اړه خبرې کولې.
اوس، د هغې نړۍ یوه خونه ده، یوه خونه چې نه پکې کتابونه شته نه درسونه، یوازې چوپتیا او د ژوند کمزوری غږ چې بې له دې چې هغه پکې وي، روان دی.
“زه نور نه پوهېږم چې کومه ورځ ده،” شبانه وویل. “ورځې ټولې یو ډول ښکاري – تشې او بېپایلې.”
هغه یوازې ۱۶ کلنه ده، خو داسې احساس کوي لکه چې ژوند یې لا دمخه پای ته رسېدلی وي.
یوه خوب لېدونکې نجلۍ له پلان سره، شبانی یو وخت لویې هیلې درلودې.
په کابل کی په خپل چاپېریال کی به یې خلکو د “کوچنۍ انجنیر” په نوم یادوله.
هغه یوازې ۱۲ کلنه وه، چې زړو راډیوګانو ته یې بڼه ورکوله او بېرته یې جوړولې، په ویاړ یې خپلې مور او پلار ته ویل، “یوه ورځ به زه پلونه او ودانۍ جوړې کړم چې افغانستان ته روښنایي ورکړي.”
“ما غوښتل چې هر څه سم کړم،” شبانه په نرمه لهجه وايي. “غوښتل مې خپل هېواد له سره جوړ کړم او وګړو ته یی هیله ورکړم.”
هغې ښوونځی خوښاوه، په ځانګړې توګه ریاضي. شمېرې ورته معنا درلودې — هغه ثابتې او وړاندوینه کېدونکې وې، برعکس د هغې ګډوډۍ چې زیاتره د هغې شاوخوا ژوند ترې چاپېره وو.
“زه به اکثره وروسته له ټولګي پاتې کېدم چې خپلو ملګرو ته د کورنی دنده کې مرسته وکړم،” هغه په یو کمزوري موسکا سره وايي. “ما باور درلود چې که موږ سخت کار وکړو، موږ کولی شو هر څه بدل کړو. موږ کولی شو ژوند ښه کړو.”
خو یو سهار د ۲۰۲۱ کال په وروستیو کې، د شبانې ښوونکې ټولګي ته د اوښکو ډکې سترګې راغله.
“تاسو باید کور ته ولاړې شئ،” ښوونکې وویل. “ټولګي نور خلاص دي.”
په پیل کې شبانی باور درلود، چې دا یوازې لنډمهاله ده—چې نړۍ به بېرته سمون راولی، خو اونۍ په میاشتو بدلې شوې او هیله ورو ورو له منځه لاړه.
ژوند تر دېوالونو شاته
د طالبانو بېرته راتګ نه یوازې د نجونو ښوونځي وتړل، بلکې د ښځو پر ژوند یې سخت محدودیتونه هم ولګول.
“ما فکر کاوه چې ښوونځي له لاسه ورکول تر ټولو بد کار دی،” شبانه وايي. “خو بیا دوی نور هم راڅخه واخیستل.”
ژر تر ژره شبانې مور ته وویل شول، چې پرته له نارینه سرپرست له کوره ونه وځي. د هغې پلار چې د طالبانو له ګزمو څخه وېرېده، شبانې ته یې اجازه ورنه کړه چې له کوره ووځي—نه د سهار باد احساس کړي او نه له خپلو ملګرو سره وویني.
د شبانې یو وخت روښانه نړۍ اوس یوې خونې باندی بدله شوې ده، چې یوازې یوه کړکۍ لري.
د هغې کتابونه پر یوه المارۍ پراته دي، چې خاورې پرې ناستی دی.
د هغې د حساب ماشین، چې یو وخت یې تر ټولو غوره ګانه، اوس نشی کارولی او دا هغی ته له زغمه ډکه خاطره ده.
“زه نه پوهېږم چې زه له ښوونځي پرته څوک یم،” شبانه په مات شوی غږ وايي. “زه نه پوهېږم چې له ما څه پاتې دي.”
د نا امیدۍ دروندوالی
د شبانې لپاره، تر ټولو بد شی چوپتیا نه ده — دا ویره ده چې هغې به هر څه چې یو وخت یې زده کړي وو، هېر کړي.
“زه هڅه کوم چې په ذهن کې ریاضي تمرینات وکړم،” شبانه وايي. “زه د دېوال خښتی شمېرم، زه د ریاضی معادلې د لمونځ په شان تکراروم، تر څو هېرې نه کړم. ځکه که زه یې هېرې کړم… داسې ده لکه زه چې هېڅکله نه وم.”
د هغې مور خپله لور د خاموش او زړه ماتي په حالت کی ګوري. “ځینې وختونه زه وینم چې هغه له ځانه سره پټې خبرې کوي,” د هغې مور وايي. “هغې ته داسې ښکاري لکه لا هم په مکتب کې وي، د داسې پوښتنو ځوابونه ورکوي چې هېڅوک یې نه پوښتي.”
د زغم یوه کوچنۍ وړانګه
د خپل زړه ماتی سره - سره شبانه نه غواړي، چې په بشپړه تسلیم شي.
هغه خپله کتابچه پټ له المارۍ څخه راباسي. د څراغ د کمزورې رڼا لاندې، هغه د ودانیو او پلونو نقاشي کوي — کوچني یادونه چې د هغې خوب، که څه هم له منځه تللی ښکاري، لا ژوندي کړی.
“زه نه پوهېږم چې اایا زه به کله هم دا پلونه جوړ کړم،” هغه اعتراف کوي. “خو رسم کول ماته دا احساس راکوي… لکه زه چې لا هم یم. لکه زه چې نه یم ورکه شوې.”
د نړۍ لپاره پیغام
دا یوازې د شبانې کیسه نه ده؛ دا د هغو میلیونونو افغان نجونو کیسه ده، چې راتلونکي یې له هغوی غلا شوي دي.
نجونې چې یو وخت یې د انجینرانو، هنرمندانو، وکیلانو، سوداګرو، ساینسپوهانو، او نورو مسلکونو خوبونه لیده، اوس مجبورې دي چې د بندو دروازو شاته په چوپتیا کې تېری کړی.
په دې د ښځو نړۍواله ورځ زه غواړم نړۍ ته یو پیغام ورکړم:
موږ هېڅکله پرمختګ نشو کولای، که افغانی نجونې شاته پاتی شی.
نړۍ باید اقدام وکړي، نه سبا، نه هغه وخت چې ورته مناسب ښکاري، بلکې همدا اوس. موږ د افغان نجونو د ښوونځیو پرانیستل غواړو، د ښځو حقونه باید بېرته ورکړل شي او طالبان باید د خپلو ظالمانه پالیسیو لپاره حساب ورکوونکي وبلل شي.
د ملګرو ملتونو د سږ کال موضوع “چټک اقدام” د دې لپاره چې د افغان نجونو لکه شبانې لپاره ژمنتیا یقیني شي، چې خپلې هیلې یې له لاسه وړي، د نړۍوالې معنا لرونکې مرستې او عملي پلي کېدو ته اړتیا لري.
په دې نړۍواله ورځ شبانه غواړي نړۍ ته دا ووايي:
“موږ لا هم دلته یو،” هغه وايي. “موږ لا هم خوبونه وینو. که څه هم موږ بندیان یو، که څه هم دوی موږ چوپ کړي — موږ لا هم ژوندی یو.”
او بیا په یو آرامه هوډ سره، هغه زیاتوي:
“مونږ مه هېروئ.”
د افغانستان د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون پخوانۍ مشرې سیما ثمر د ښځو د نړۍوالې ورځې په مناسبت د ښځو ترمنځ د پیوستون پر اهمیت ټینګار کړی او له هغوی یې غوښتي، چې د اوسني وضعیت د پای ته رسولو لپاره سره متحدې شي.
په هغه پیغام کې چې نوموړې افغانستان انټرنشنل ته لېږلی، د دې ترڅنګ یې چې د ښځو د نړۍوالې ورځې په اړه یې ټولو افغان مېرمنو ته مبارکي ویلي ده، د معترضو ښځو دریځ یې هم د ستاینې وړ بللی دی.
مېرمن ثمر د بدلون په راوستلو کې د یووالي پر رول د ټینګار ترڅنګ وویل: «دا اوږده او ستونزمنه لاره ده، خو له موږ څخه هېڅوک نه شي کولای چې په یوازې ځان دا لاره تعقیب کړي.»
سيما ثمر هم راتلونکي ته هيله مندي وښوده او زياته يې کړه: «تاريخ ښودلې چې که څه هم شپه تياره ده، سبا به لمر راپورته کېږي او د افغانستان په ميدانونو کې به بيا سره ګلان راښکاره کېږي." ظلم د دوام وړ نه دی.»
د ښځو نړۍواله ورځ په ټوله نړۍ کې داسې مهال لمانځل کېږي، چې په افغانستان کې ددغې ورځې په لمانځلو د طالبانو له خوا بندیز لګېدلی دی.
همدا ډول ښځې د ژوند له لومړیو حقونو بې برخې شوي، د زده کړو، کار، سیاسي ګډون او تفریح حق ترې اخیستل شوی او تر کورونو محدودې شوي دي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت وايي، چې د روان مالي کال په یوولسو میاشتو کې له افغانستان څخه د څه باندې ۱۴میلیونه ډالرو په ارزښت جلغوزې صادرې شوې دي.
د طالبانو تر واک لاندې باختر خبري اژانس د دغې ډلې د صنعت او سوداګرۍ وزارت د ویاند عبدالسلام جواد له قوله لیکلي، چې د روان ۱۴۰۳ مالي کال په یوولسو میاشتو کې له افغانستان څخه د څه باندې ۱۴ میلیونه ډالرو په ارزښت جلغوزې صادرې شوې دي.
عبدالسلام جواد وایي، چې دغه جلغوزې اتریش، اردن، متحده عربي اماراتو، چین، انګلستان، امریکا، ایټالیا، جرمني، اسټرالیا، پاکستان ترکیې او نورو هېوادونو ته صادرې شوې دي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند دغه جلغوزې شاوخوا ۱۱۰۰ ټنه یادې کړې دي.
تر دې مخکې د طالبانو د سوداګرۍ وزارت ویلي و، چې په تېرو ۱۱میاشتو کې د امریکا او اروپايي هېوادونو په ګډون بېلابېلو هېوادونو ته ۲۹۶ زره ټنه تازه میوې صادرې شوې دي.
طالب چارواکو ویلي و، چې د صادارتو ارزښت شاوخوا ۱۴۷میلیونو ډالرو ته رسېږي.
طالبانو د روان ۱۴۰۳ مالي کال د لړم میاشت کې اعلان وکړ، چې د افغانستان اوسپنې پټلۍ له لارې ۴۵۲ زره ۳۱ ټنه انتقالات شوي، چې له دې جملې ۱۹۵۷ټنه یې صادرات او ټرانزیټ وو.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مرستیال احمدالله زاهد د دغه وزارت د کلني راپور وړاندې کولو پرمهال ويلي و، چې تېر کال یې افغانستان ته د څه باندې ۸ مېلیارده ډالرو په ارزښت واردات کړي او د ۱.۸ مېلیارده ډالرو په ارزښت یې هم له افغانستان نه توکي صادر کړي دي.