نیوزویک جاپان وايي، د طالبانو او چین د اړیکو پیاوړتیا د هغو اویغوریانو اندېښنې زیاتې کړي، چې د چین له ظلم څخه افغانستان ته تښتېدلي دي. ډېر کسان ویریږي چې ښايي بېرته چین ته واستول شي.
یاده رسنۍ په یوه تحلیل کې وايي، د ټرمپ ادارې پرېکړه چې نږدې ټولې بهرنۍ مرستې وځنډوي، ښايي په افغانستان کې د چین مخ پر وده نفوذ نور هم چټک کړي.
د اویغور بیلتونپالو له تېرو شلو کلونو راهیسې له افغان حکومت او ناټو ځواکونو سره د جګړې پر مهال د طالبانو ملاتړ کړی، خو اوس د بدلون نښې ښکاري.
طالبانو له ډېرې مودې راهیسې د ختیز ترکستان اسلامي تحریک (ETIM) غړو ته د استوګنې او قاچاق اسانتیاوې برابرې کړې دي. په بدل کې اویغور بېلتونپالو طالبانو ته مالي ملاتړ برابر کړی او جنګیالي یې ورکړي دي.
نیوزویک جاپان وايي، بلخوا چین له طالبانو سره خپلې اړیکې هغه مهال لا پسې پراخې کړې چې دوی په ۲۰۲۱ کال کې واک ته ورسېدل. طالبانو تمه درلوده چې چین به ددوی پراخ سیاسي او اقتصادي ملاتړ وکړي، خو بیجنګ یوازې پر هغو برخو تمرکز وکړ چې د دوی اقتصادي او ستراتیژیکو ګټو ته ګټه رسولی شي.
د یادې رسنۍ د تحلیل له مخې، په تېرو درې نیمو کلونو کې د چین دولتي شرکتونو په افغانستان کې پراخ حضور موندلی دی. همداراز، د چین حکومت طالبانو ته د نړیوال ملاتړ زمینه برابره کړې او خپل نفوذ یې پیاوړی کړی دی.
د طالبانو د ریاست الوزرا د اقتصادي چارو مرستیال عبدالغني برادر څرګنده کړې: « موږ به هیڅ ځواک ته اجازه ورنه کړو چې د چین پر ضد کوم زیانناک عمل ترسره کړي». د رسنۍ په باور، دا څرګندونې په دې معنا دي چې طالبان د اویغور جنګیالیو پر ضد د چین غوښتنو ته غاړه ږدي.
نیوزویک جاپان د افغانستان انټرنشنل رپوټ ته له اشارې پرته ویلي، چې د رسنیو د رپوټونو له مخې د ختیز ترکستان اسلامي تحریک غړي د بدخشان له شمالختیزې سیمې نه لویدیز ولایت هرات او نورو سیمو ته انتقال شوي دي.
افغانستان انټرنشنل څه موده وړاندې د خپلو سرچینو په حواله رپوټ ور کړی و، چې اویغور جنګیالي د هرات ولایت شیندنډ او نورو سیمو ته لیږدول شوي دي.
خود رسنۍ په باور، د افغانستان دننه سرچینې وایي چې د طالبانو له خوا پر چین بېباوري موجوده ده.
د دې بېباورۍ لامل دا دی چې چینايي چارواکي د طالبانو حکومت ته د رسمي مشروعیت ورکولو یا د هغوی د تمې مطابق مالي مرستې ته زړه نه ښه کوي. د چین تمرکز یوازې پر سوداګرۍ، د « یو کمربند، یوه لار» پروژې پر وده، او د ختیز ترکستان اسلامي تحریک پر ځپلو دی.
نیوزویک جاپان وايي، بلخوا د داعش-خراسان څانګه له اویغور وسلهوالو ډلو سره د اړیکو پیاوړي کولو هڅه کوي.
د ۲۰۲۱ کال د اکتوبر پر۲۱مه په کندوز کې په یوه جومات کې ځانمرګی برید وشو، چې شاوخوا ۷۰ کسان یې ووژل او تر ۱۴۰ زیات نور یې ټپیان کړل. د داعش په اعلامیه کې د بریدګر نوم محمد الایغوري یاد شوی و، چې د هغه د اویغوري اصل ښکارندویي کوي.
همداراز، د جنورۍ پر۲۵مه تخار ولایت کې یو چینايي وګړی ووژل شو. د دغه برید مسوولیت داعش ومانه، خو د یادې رسنۍ په وینا، بریدګر د ختیز ترکستان اسلامي تحریک غړی و. یاده رسنۍ وايي، د دواړو ډلو ترمنځ یوه موافقه موجوده ده، چې که ختیز ترکستان اسلامي تحریک پر چینایانو یا د چین پر ګټو برید وکړي، نو داعش به یې مسوولیت اخلي.
