د طالبانو د عامې روغتیا وزارت ویلي، چې هر کال له ۱۰۰زرو څخه تر ۱۸۰زرو پورې کسان د نري رنځ یا توبرکلوز په ناروغۍ اخته کېږي. دغه وزارت په تېر کال کې د دغې ناروغۍ د پنځوس زره ناروغانو د درملنې خبر هم ورکړی دی.
د طالبانو د یاد وزارت د روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو مرستیال عبدلولي حقاني وايي، چې د توبرکلوز ناروغۍ درملنه یې په کاري لومړیتوبونو کې نیولې ده.
هغه له نړۍوالو مرستندویه ادارو او بنسټونو غوښتي، چې د توبرکلوز ناروغۍ په برخه کې ورسره لازمې مرستې وکړي.
د مارچ ۲۴مه په ټوله نړۍ کې د نري رنځ یا توبرکلوز ناروغۍ سره د مبارزې او مخنېوي په نوم نمانځل کېږي.
په افغانستان کې د روغتیا نړۍوال سازمان په همدې مناسبت په خبرپانه کې ډاډ څرګند کړی، چې په هېواد کې به د نري رنځ له ناروغانو د درملنې لپاره خپلو هڅو ته دوام ورکړي.
خبرپاڼه زیاتوي: «موږ د خپلو متحدینو سره نږدې کار کوو؛ تر څو د دغې وژونکې ناروغۍ څخه اغېزمن شوي هر وګړي او کورنۍ ته ځانګړې رسېدنه وکړو».
په افغانستان کې د یاد سازمان مشر ډاکټر ایډوین سینېزه سلواډور له خلکو غوښتي، چې د دغه ناروغۍ د مخنېوي لپاره په ګډه کار وکړي او د درملنې پر لارو چارو یې غور وکړي.
د روغتیاپالانو په وینا؛ د نري رنځ ناروغي یو ډول مکروب دی چې د هوا له لارې، د پرنجي، ټوخي او توکاڼو له لارې خلک په دغه ناروغۍ اخته کېدای شي.
دغه ناروغي د انسانانو د بدن سږي اغېزمنوي؛ خو کرار، کرار د بدن نور غړي هم تر خپل اغېز لاندې راوستی شي.
روغتیاپالان په دې باور دي، که د دغه ناروغۍ په وخت درملنه ونشي؛ نو په پنخوس سلنه ناروغانو کې د مړینې لامل کېږي.
د دغه ناروغۍ نښې اوږدمهاله ټوخی او بلغم ګڼل کېږي، چې ځیني وخت بلغمو سره وینې هم ګډې وي.
د اټکل له مخې، د نړۍ نږدې درېیمه برخه په دې ناروغۍ اخته ده او په هرې ثانیې کې یو روغ کس پر دغه ناروغۍ اخته کېږي.
ډګرمن حسن جبارخېل د پخواني پرځېدلي جمهوري نظام د کورنیو چارو وزارت د پولیسو په چوکاټ کې بېلابېلې دندې ترسره کړې دي.
د جمهوري نظام په وروستیو کې یې د کابل-جلال اباد لویې لارې د امنیتي کنډک د درستیزوال په توګه دنده لرله.
د هغه خپلوانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې دغه پخوانی افسر د تېرې شنبې په شپه د کابل ښار د کلوله پشته سیمې اړوند ناپېژانده کسانو لومړی له خپل کور څخه اېستی او بیا پر نامعلوم لوري له ځانه سره وړی و.
د هغه کورنۍ تېره شپه د کابل په شکر درې ولسوالۍ کې د نوموړي جسد موندلی دی.
سرچینې زیاته کړې، چې نوموړی پر ډزو وېشتل شوی او پر جسد یې د مرمیو سوري هم ښکاري. هغه په سینه وېشتل شوی دی.
د خپلوانو په خبره یې، د حسن جبارخېل کورنۍ له هېڅ چا سره کومه شخصي دوښمني نه لري او دوی نه پوهېږي چې هغه چا وژلی دی.
د دغه وژل شوي پولیس افسر پلار هم د جمهوري نظام پر مهال د کورنیو چارو وزارت جیګپوړی چارواکی و. د هغه پلار جنرال اصف جبارخېل نومېږي چې اوس مهال په جرمني هېواد کې مېشت دی او د کابل نړۍ وال هوایي ډګر د قوماندان په توګه یې هم دنده ترسره کړې وه.
د پولیسو دغه وژل شوی افسر اصلا د لغمان ولایت د قرغیو ولسوالۍ اوسېدونکی و؛ خو له ډېرو کلونو راهیسې په کابل کې اوسېدو.
۳۴ کلن ډګرمن حسن جبارخېل واده کړی و او څلور ماشومان یې لرل، چې دوه یې لوڼې او دوه زامن دي.
مشره لور یې دیارلس کاله عمر لري او د زامنو عمرونه یې د اته او لس کلونو ترمنځ دي.
د نوموړي د کورنۍ ټول غړي له افغانستانه وتي وو؛ خو دی لا هم په افغانستان کې پاتې و.
د طالبانو په واکمنېدو سره په هېواد کې د پخوانیو امنیتي منسوبینو ژوند له جدي ګواښونو سره مخ دی او د هېواد له بېلابېلو ولایتونو څخه یې د وژل کېدو او شکنجې خبرونه ترلاسه کېږي.
د طالبانو مشر ملا هبت الله که څه هم د پخواني جمهوري نظام امنیتي ځواکونو ته د عمومي بښنې اعلان کړ و؛ خو د طالبانو سیمهییزو قوماندانانو بیا د خپل مشر د دغه امر خلاف ځیني پخواني امنیتي کسان وژلي او سخت شکنجه کړي دي.
همدا راز د طالبانو استخباراتو ریاست له لوري پخواني امنیتي منسوبین زنداني کړي او حتی ځیني یې په زندانونو کې د طالبانو د سختو شکنجو له کبله مړه شوي هم دي.
په پکتیکا، هلمند، ننګرهار، خوست، بدخشان، پنجشېر او د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د دغو ځواکونو مرموزې وژنې هم ترسره شوې دي.
د بشري حقونو نړۍوالو سازمانونو هم په افغانستان کې د پخواني جمهوري نظام د سرتېري او امنیتي مسوولینو پر کړکېچن وضعیت جدي اندېښنې ښوولې دي.
لسګونه زره پخوانیو امنیتي ځواکونو د طالبانو د دغو ګواښونو له کبله هېواد پرېښی او ځیني یې ان په ګاونډیو هېوادونو ایران او پاکستان کې له سختو اقتصادي ستونزو سره ژوند کوي.
یو شمېر نور بیا اړ شوي، چې له کږلېچونو په ډکو لارو اروپا او نورو هېوادونو ته ناقانونه تګ وکړي؛ څو د طالبانو تر واک لاندې د ورپېښو ستونزو څخه سرونه خوندي کړي.
د راپورنو له مخې، په افغانستان کې د پخواني جمهوري نظام د ملي امنیت کارکوونکي، د ځانګړو ځواکونو سرتېري او امنیتي منسوبین د طالبانو تر سخت څار لاندې دي.
د معلوماتو له مخې، د طالبانو استخبارات په بېلابېلو پلمو د پخواني جمهوري نظام افسران ور غواړي او ځوروي یې او ان ځیني وخت یې کورونه هم تالاشي کوي.
د ساوت چاینا مارنېنګ پوسټ د راپور له مخې، له هغه وخته چې طالبان بیا ځل واک ته رسېدلي د خپلې سختدریځې مفکورې له مخې یې پر ښځو سخت محدودیتونه لګولي دي؛ خو سره له دې که څه هم نجونې او ښځې اړې دي، چې خپل بدن او مخونه پټ کړي خو د طالبانو مذهبي پولیسو د بورقې اغوستل لازمي نه دي ګڼلي.
همدا لامل دی، چې ډېرې نجونې د داسې حجابونو انتخاب کوي چې په عربي هېوادونو کې عام دي.
بورقه یا عربي حجاب؟ د نجونو نوی انتخاب
د کابل او مزار شریف ګڼو نجونو د بورقې پر ځای اوږدې، پلنې عبایاګانې (عربي حجابونه) او ځینې وختونه نقابونه کاروي.
ځینې یې د طبي ماسکونو یا عربي نقابونو څخه کار اخلي، چې یوازې سترګې پکې ښکاري.
تهمینه عادل چې ۲۳ کلنه ده او د طالبانو د بندیزونو له کبله یې د اقتصادي پوهنځي زدهکړې نیمګړې پاتې شوې دي د ححاب په تړاو وایي:« د نوي نسل نجونې د بورقې رنګ او ډیزاین نه شي زغملای. موږ د خواله رسنیو له لارې د نړۍ د ښځو فیشن څارو او زه شخصاً عبایا غوره ګڼم، ځکه پکې ارامه یم».
نورو ښځو هم ویلي، چې د بورقې پرتله عربي حجاب او ټېکری دوی ته د لباس د ډول، رنګ او کیفیت د انتخاب له پلوه یو څه ازادي ورکوي.
د بورقې دودیز ملاتړي
که څه هم ځینو مېرمنو د بورقې پر ځای عربي حجاب ته ارزښت ورکوي؛ خو لا هم ډېرې عمر خوړلې ښځې په دودیز ډول بورقې اغوندي.
څلوېښت کلنې نسیمې وویل: «مخ ښکاره کول ګناه ده!».
خو هغه دا هم مني، چې د ډېرې ګرمۍ پر مهال ځینې وختونه عربي حجاب او ټېکری انتخابوي؛ ترڅو خوله او پوزه یې لږه ازاده وي.
طالبانو د کابل تر نیولو وروسته ژمنه وکړه، چې دا ځل به نرم چلند کوي؛ خو د ملګرو ملتونو راپورونه وايي، چې طالبان اوس هم پر ښځو سخت محدودیتونه لګوي او د ښځو د وضعیت لپاره یې «جنسیتي اپارټایډ» اصطلاح کارولې ده.
د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اورېدو وزارت ویاند سیف الاسلام خیبر ویلي: «فرق نه لري چې ښځې بورقه اغوندي که بل ډول حجاب، مهمه دا ده چې پټې وي».
هم مهاله په کابل ښار کې د بورقو پلورونکي وایي، چې د دې دودیز لباس بازار مخ په کمېدو دی.
د بورقو یو هټۍوال ګل محمد په وینا:« اوس ډېری بورقې له چین څخه راځي، د نخي پر ځای د نایلون جوړې دي، چې ژمي کې ډېرې سړې او دوبي کې دومره ګرمې وي لکه اور».
د نجونو د مقاومت بله بڼه
د کندهار اوسېدونکې ۲۳کلنه صبریې په خبره، د طالبانو له واکمنېدو سره یې د خپلې خوښې خلاف په لومړي ځل بورقه واغوستله.
هغې زیاته کړه:« تګ راته پکې سخت و، نه مې شو کولای چې پکې لاره سمه وګورم او ان ښي او کېڼ طرف ته کتل راته پکې سخت وو. عجبه تجربه وه راته».
د طالبانو د سختو محدودیتونو له کبله افغان نجونې هڅه کوي، چې لږ تر لږه د خپلو ازادیو او د طالبانو بندیزونو څخه د خلاصون لپاره کوچنۍ بدیلې لارې هم ولټوي. حتی په دغو بدیلو لارو کې د دودیزو بورقو پر ځای د عربي حجابونو کارول هم یوه بېلګه ده.
د راپورنو له مخې، په تېر ۲۰۲۴ زېږدیز کال کې د طالبانو امربالمعروف محستبان څو، څو ځله په بېلابېلو ښارونو کې د حجاب پلورونکو دوکانونو ته ورغلي او په ښکاره ټکو یې ورته ویلي، چې باید د تورو عربي حجابونو له پلورلو څخه ډډه وکړي.
په پکتیا کې د دغو محتسبانو د جوماتونو په لاډسپیکرونو کې اعلانونه کړي وو، چې د سترګو ښکارېدو له کبله ښځې نشي کولای چې تور عربي حجابونه واغوندي.
د تېر کال د «ډېسمبر میاشتې ۶مه» نېټه هم دغې ډلې په هلمند ولایت کې هټۍوالو ته خبرداری ورکړی و، چې تور حجابونه دې نه پلوري او یوازې د دودیزو بورقو د پلور حق لري.
