پاکستان او روسیې په سیمه او افغانستان کې د «ترهګریزو» ګواښونو په وړاندې د همکارۍ په زیاتولو هوکړه کړې ده. دغه هوکړه تېره ورځ له نړۍوالې ترهګرۍ سره د مبارزې لپاره د پاکستان او روسیې د ګډې کاري ډلې په ۱۱مه غونډه کې شوې ده.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت لهخوا په خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي، دغه ناسته چې د مسکو په کوربهتوب جوړه شوې وه؛ د پاکستان د پلاوي مشري په ملګرو ملتونو کې د دغه هېواد ځانګړي استازي نبیل منیر کوله او د روسیې د پلاوي مشري بیا د دغه هېواد د بهرنیو چارو مرستیال وزیر سرګي ورشینین کوله.
د خبرپاڼې له مخې، په دغه ناسته کې دواړه خواوو د نړۍوالې، سیمهییزې او په ځانګړې توګه په افغانستان کې د ترهګرۍ شته ګواښونو په اړه خبرې اترې کړې دي.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې بحثونه تر ډېره د مخ په زیاتېدونکې نړۍوالې ترهګرۍ او پر وړاندې یې د همکارۍ د زیاتولو لپاره پر اړتیا وړ تګلارو متمرکزه وو.
دواړه خواوو ویلي، چې د سیمهییز او نړۍوال ټیکاو ساتلو لپاره ګډې هڅې اړینې دي.
خو د پاکستان اېکسپرېس ټربیون ورځپاڼې په راپور کې بیا له افغانستان نه دغو هېوادونو ته د ترهګریرو ګواښونو اشاره شوې، چې پاکستان د ټيټيپي د «ترهګریزو فعالیتونو له امله اندېښمن دی او ادعا کوي چې طالبانو د دغې ډلې وسلهوالو ته په افغانستان کې پناه ځایونه ورکړي او په روسیه کې بیا تېرکال د داعش برید ته پکې اشاره شوې، چې شاوخوا ۱۵۰ کسان په کې وژل شوي وو.
په کابل کې د اروپايي ټولنې پلاوي د ځمکې د نړۍوالې ورځې په مناسبت ویلي، چې د اقلیم بدلون د افغانستان کرنه، د خوړو خوندیتوب او کلیوالي اقتصاد له ګواښ سره مخ کړی دی.
دغه سازمان په ایکس پاڼه د یوه پیغام په خپرولو سره ټینګار کړی، چې د اقلیم د بدلون د پایلو پر وړاندې د افغانستان له خلکو ملاتړ کوي.
په خبرپاڼه کې راغلي: «اروپايي ټولنه د نوښتګرو او اقلیم بدلون پر وړاندې د مبارزې پروګرامونو سره د افغانانو ملاتړ کوي.»
د اروپایی ټولنې په وینا، د اغا خان پرمختیایي بنسټ په همکارۍ د «ژوند» په نوم پروژه پلي کوي، چې موخه یې د اقلیم په اړه لارښوونه شوې کرنې ته وده ورکول، کروندګرو ته باکیفیته تخمونو ته لاسرسی او د اوبو د کمښت په وړاندې د مقاومت لوړول دي.
د دغې خبرپاڼې له مخې، تر اوسه پورې څه باندې ۷۰ زره کسانو د لارښوونه شوې کرنې په برخه کې روزنه ترلاسه کړې ده.
اروپایي ټولنه زیاتوي، چې د «اې ایف سي» موسسې په ملګرتیا یې د «ځمکې» په نوم یوه پروژه تمویل کړې، کومه چې د څارویو پاملرنې، کار موندنې، او په غیرې موسمي باغدارۍ تمرکز کوي.
سربیره پردې، اروپايي ټولنه د ملګرو ملتونو د خوړو او کرنې سازمان، د کډوالۍ نړۍوال سازمان او د ملګرو ملتونو د پراختیایي پروګرام په ګډون د نړۍوالو سازمانونو په همکارۍ د «افغاني ټولنې د مقاومت» په پروژو کې شامله ده.
په دې پروژو کې د لارښوونه شوې کرنې لارې چارې چمتو کول، د بندونو پلټنه، او بازار ته د لاسرسي سړکونو جوړول شامل دي.
اروپایي ټولنه وایي، چې له اغا خان پرمختیایي شبکې سره په ګډه به د بدلېدونکې انرژۍ، مېرمنو ته د کار موندنې او د اقلیم په وړاندې مقاومت لرونکې کرنې د ترکیب له لارې د افغان کلیوالو ژوند پیاوړی کړي.
اسپانیاوي رسنۍ اي اېف اي راپور ورکړی، چې په کابل کې د بودجې د کمښت له امله د خوارځواکۍ د درملنې یو مرکز وتړل شو. د راپور له مخې، دغه مرکز د امریکا د مرستو بندېدو له امله تړل شوی دی.
دغه کلینیک چې د کابل په حاجي بابا روغتون کې دی؛ تر تړل کېدو وړاندې دا د خوارځواکۍ د درملنې مرکز و او د هغو بې وزله کورنیو لپاره یې خدمتونه وړاندې کول، چې د خپلو ماشومانو له خوارځواکۍ کړېدل.
د لوږې پر وړاندې د مبارزې سازمان مشر کوبي ریتویلډ وایي: «دا د خوارځواکۍ د درملنې یو حیاتي مرکز دی. موږ دلته په سختې خوارځواکۍ د اخته ماشومانو درملنه کوو، هغه ماشومان چې دومره کمزوري دي چې نه په لاره تګ کولای شي او نه هم څه خوړلای شي. ځینې دوه کلن ماشومان یوازې له ۴ څخه تر ۵ کیلوګرامه وزن لري. زموږ له ملاتړ پرته، دوی د تګ لپاره هیڅ ځای نلري.»
په دغه مرکز کې د ماشومانو ډاکټر عبدالحمید صالحي ویلي، په دغه مرکز کې هره میاشت په سختې خوارځواکۍ د اخته شاوخوا ۶۵ ماشومانو درملنه کېده، چې ځینې یې د اوږدې مودې لپاره په دغه مرکز کې پاتې کېدل او ډېری د کابل له بې وزلو سیمو ورتلل.
ښاغلي ریتویلډ زیاته کړه: «د دغه کلینیک تړل کېدل ډېر ستونزمن و. اوس نو د دغه ماشومانو د راجع کولو لپاره بل ځای نشته. ګڼ روغتونونه ظرفیت یا تخصیص نه لري. نورې نادولتي موسسې د بودجې له ورته کمښت سره مخ دي؛ که ماشومان روغتیایي پاملرنه ترلاسه نه کړي، نو دوی د مړینې لوړ ګواښ سره مخ دي.»
له بل پلوه د خوړو نړۍوال پروګرام وایي، په ۲۰۲۵ کال کې به شاوخوا ۳.۵ مېلیونه ماشومان د خوارځواکۍ له ګواښ سره مخ وي؛ په داسې حال کې چې په هرو درېیو افغانانو کې به یو یې وږی وېده کېږي او له نیمایي څخه ډېر نفوس بېړنۍ بشري مرستو ته اړتیا لري.
د امریکا د مرستو د بندېدو له امله د دغه مرکز تړل کېدل له افغانستان نه د نورو نادولتي موسسو د وتلو سره یوځای، به په دغه هېواد کې کړکېچ نور هم زیات کړي.
ښاغلي ریتویلډ وایي: « دلته، ټول خدمات وړیا وو؛ درمل، د مور او ماشوم لپاره خواړه، په ورځ کې درې وخته خواړه او درملنه. د دغه مرکز تړل په دې معنا دي، چې اوس کورنۍ باید د هرڅه لپاره پیسې ورکړي او دا هغه څه دي، چې دوی یې نشي کولای.»
د بسیمې زوی چې تازه رغېدلی وایي: «کله چې ستاسو د ماشوم هډوکي څرګند شي، کله چې هغه د کمزورۍ له امله ژاړي، یوازې مور دا درد احساسوي. دغه مرکز ما ته هیله راکړه او زما زوی یې وژغوره.»
تر دې وړاندې د روغتیا نړۍوال سازمان هم په مارچ میاشت کې خبرداری ورکړی و، چې په افغانستان کې د روغتیایي خدمتونو ۸۰ سلنه چې دوی یې ملاتړ کوي؛ ښایي د تمویل نشتوالي له امله وتړل شي.
د مارچ تر لومړیو پورې ۱۶۷ روغتیايي مرکزونه تړل شوي وو، چې په ۲۵ ولایتونو کې یې له ۱.۶ مېلیونو څخه ډېر خلک اغېزمن کړل.
د افغانستان اقتصادي او بشري ناورین د ۲۰۲۱ کال په اګست کې واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته کړکېچن شو؛ خو د امریکا د مرستو ځنډول دغه ستونزه لا پراخه کړه.
ریتویلډ وویل، چې د کلینیک د بیا پرانیستلو لپاره د اړتیا وړ پانګونې راجلبولو لپاره به وړاندیزونه وشي.
هغه ومنله، چې د دغې موخې ترلاسه کولو لپاره تر ټولو غوره انتخاب د امریکا ملاتړ دی. تر هغه چې پانګونه ونشي؛ کلینیک به د نه پوره کېدونکو ژمنو او مخ په زیاتېدونکي ناورین سره پاتې شي او که نړۍواله ټولنه غواړي د مېلیونونو افغان ماشومانو ژوند وژغوري؛ نو ژر تر ژره باید اقدام وکړي.
په سويس کې د افغانستان د اماني صندوق څارونکی غړی انوارالحق احدي وایي، اماني صندوق د بشري مرستو لپاره نه، بلکې د جدي دولتي اړتیاوو د پوره کولو لپاره دی. د نوموړي په وینا، له دې صندوق څخه نه تراوسه له طالبانو سره مرستې شوي او نه هم یادې ډلې د مرستې غوښتنه کړې.
احدي له افغانستان انټرنشنل - پښتو سره په مرکه کې د سې شنبې په ورځ وویل، د افغانستان بانک کنګل شوې پیسې د بانکي چارو لپاره هغه وخت استفاده کېدای شي، چې په افغانستان کې نورمال حکومت رامنځته شي.
د نوموړي په وینا، له دې پیسو څخه د دولت د ځینو بېړنیو اړتیاو لپاره هم په هغه صورت کې چې دولت یې له جوګې نه شي وتلی، هم استفاده کېدای شي.
احدي دغه راز زیاته کړه، که څه هم طالبان له ډېر شمېر هېوادونو سره اړیکې لري، خو د دغې ډلې حکومت تراوسه هم د نړۍ د هېوادونو له خوا په رسمیت نه دی پېژندل شوی.
د نوموړي په وینا: «دا چې تراوسه پر طالبانو بندیزونه شته نو دا نورمال حالت نه دی او د افغانستان د مرکزي بانک پیسې به تر هغه کنګل وي، ترڅو چې افغانستان کې یو نورمال حالت او حکومت نه وي رامنځته شوی.»
د احدي په وینا، تراوسه دغه صندوق له ۴۰۰ مېلیون ډالرو څخه زیاته ګټه کړې.
ښاغلي احدي دا هم وویل، چې طالبانو له دغه صندوق سره مستقیمه اړیکه نه ده نیولې، ان په هغه وخت کې چې طالبان له اسیایي بانک څخه ۲۹ مېلیون ډالر قرضداره و.
د احدي په وینا، که چیرې دغه پیسې طالبانو نه وای ورکړې دوی مجبوره و، چې له اماني صندوق څخه دغه پیسې ورکړي.
احدي وایي، له اماني صندوق څخه طالبانو یا هم د افغانستان بانک ته پیسې نه شو ورکولی، خو کولی شو داسې یې مصرف کړو چې ګټه یې عمومي نظام ته ورسېږي.
هغه د بېلګې په توګه وایي: «که موږ بانک نوټ چاپوو نو ګټه یې اقتصادی سیسټم، بازار او د خلکو معاملو ته رسېږي، چې ګټه یې غیر مستقیم مرکزي بانک ته هم رسېږي خو مستقیم موږ د مرستې اجازه نه لرو.»
احدي د دې پوښتنې په ځواب کې چې که طالبان له اماني صندوق څخه د مرستې غوښتنه وکړي، نو دغه مرستې به وشي او کنه؟ وویل: «زه په دې عقیده یم چې دا مهال شدید ضرورت شته اما طالبانو تر اوسه دغه غوښتنه نه ده کړې. که چیرې دوی غوښتنه وکړي نو موږ به یې هیات ته راجع کړو زه نه پوهېږم چې پرېکړه به څه وي خو زما په نظر دا عاجل ضرورت دی او باید دغو خلکو سره مرسته وکړو.»
که څه هم نوموړی وایي، چې طالبانو له اماني صندوق څخه د مرستې غوښتنه نه ده کړې، خو یادې ډلې په ځلونو د متحده ایالتونو له حکومته غوښتي، چې د افغانستان ټولې کنګل شوې څه باندې نهه نیم مېلیارده ډالر دې دوی ته ازادې کړي او د دوی تر واک لاندې د افغانستان بانک ته دې وسپاري.
دوی ټینګار کوي، چې د افغانیو د ثبات او د دوی تر واک لاندې د افغانستان اقتصاد لپاره د کنګل شوې شتمنۍ ازادېدېدل ورته ګټور دي.
د ۲۰۲۱ کال په اګسټ کې وروسته له هغې چې پخوانی جمهوري نظام وپرځېده؛ امریکا او ځینو لوېدیځو هېوادونو له دې کبله چې د طالبانو له لاس وهنې لرې پاتې شي د افغانستان ۹.۵ مېلیارده امریکایي ډالره شتمنۍ یې کنګل کړې.
د دغو شتمنیو څخه اووه مېلیارده یې په نیویارک کې د امریکا فدرالي زېرمو کې ساتل کېدې، چې له دغو مرستو ۳.۵ مېلیارده ډالر بیا په سویس کې د افغانستان اماني صندوق ته سپارل شوي دي.
اماني صندوق ته دغه مرستې د جوبایډن ادارې له لوري له دې کبله وسپارل شوې؛ څو پرې افغانستان کې روان بشري ناورین حل شي او په بېلابېلو برخو کې ولګول شي.
د احمد مسعود په مشرۍ مقاومت جبهې او د صلاحالدین رباني په مشرۍ جمعیت ګوند په یوه بیان کې ویلي د «جوړښت، پالیسیو، مدیریتي او کاري تګلارو» پر سر د اختلافاتو له امله یې د افغانستان د ژغورنې لپاره د مقاومت له ملي شورا څخه لار جلا کړې ده.
د مقاومت جبهې یوې باوري سرچینې افغانستان انټرنشنل ته د دغو اختلافو یو لامل د نوموړې شورا د اجراییوي مشر په توګه د عمر داوودزي ټاکل کېدل بللي دي.
عمر داوودزي د حامد کرزي او محمداشرف غني په حکومتونو کې د کورنیو چارو وزیر په ګډون په لوړو بستونو کې کار کړی دی.
د احمد مسعود په مشرۍ د مقاومت جبهې د سې شنبې په ورځ اعلان وکړ، چې د افغانستان د ژغورنې لپاره د مقاومت ملي شورا لهخوا د جوړښت، پالیسيو او مدیریتي تګلارو اړوند مواردو نهرعایت، «د ولس او د طالبانو مخالفو جریانونو» په ګټه نهدي.
ورته مهال، د صلاحالدین رباني په مشرۍ اسلامي جمعیت ګوند د مقاومت جبهې لهخوا د افغانستان د ژغورنې له ملي شورا سره د همکارۍ پای ته رسېدو په تړاو وویل: «هغه اصول چې د افغانستان د ژغورنې ملي شورا له لارې مطرح شوي د سیاسي، تخنیکي دلایلو او زموږ د خلکو د ټاکنیزې حوزې د اوسنیو واقعیتونو له امله نهشي ساتل کېدای. موږ د دغه بنسټ د انتخابونو په هېڅ پرېکړو کې نه یو او نه به هم اوسو.»
د افغانستان د ازادۍ جبهې هم په ډاګه کړې، چې د افغانستان د ژغورنې لپاره په ملي شورا کې د دغې جبهې غړيتوب «یوازې یوه اوازه» ده او دا یې په کلکه رد کړې ده.
نوموړې جبهې ویلي، چې تر اوسه پورې په هېڅ داسې سازماني اېتلاف یا سیاسي تړون کې شامله نهده.
د ازادۍ جبهې همداراز زیاته کړې، چې د جبهې په منشور کې شته اصولو ته په پام، د هېواد له اوسني وضعیته د وتلو لپاره د طالبانو له مخالفو غورځنګونو سره د هر ډول همکارۍ ته چمتو ده.
یادې جبهې ویلي، چې د بېلابېلو سیاسي او مدني جریانونو په ګډون د ویانا په بهیر کې برخه اخیستل او همداراز د افغانستان له مقاومت جبهې سره همغږي د طالبانو په مخالفو جریانونو کې د دغې جبهې د فعالې ونډې ښکاره بېلګې دي.
د تېرکال په لېندۍ میاشت کې د طالبانو مخالفو مشهورو څېرو د «افغانستان د ژغورنې لپاره ملي شورا» په نوم یو سیاسي اېتلاف جوړ کړ.
مارشال دوستم، احمد مسعود، کریم خلیلي، عمر داوودزی، رحمتالله نبیل، محمد محقق، عبدالرب رسول سیاف، اسماعېل خان، تادین خان، صادق مدبر، صلاحالدین رباني او عطا محمد نور د دغه اېتلاف مهم کسان یادېږي.
یونس قانوني، راحله دوستم، سرور دانش، شاه جهان، او عبدالحق شفق د دې شورا نور غړي دي.
د یادونې ده، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته د دغې ډلې خلاف یو شمېر جریانونه او غورځنګونه جوړ شوي دي.
په افغانستان دننه او بهر کې سیاسي ډلو په ځلونو له طالبانو څخه غوښتي، چې بینالافغاني مذاکرات پیل کړي، خو د دغې ډلې لهخوا رد شوي دي.
د طالبانو د ټولګټو چارو وزارت وایي، چې په تېره یوه اوونۍ کې د اوسپنې پټلۍ له لارې د ۶۶ زره او ۲۹۸ مټریک ټنه انتقالات شوي دي. دغه وزارت د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې په دې صادراتو او وارداتو کې نفتي، غیر نفتي او نور توکي شامل دي.
په خبرپاڼه کې د صادراتو کچه ۵ زره او ۸۲۲ ټنه ښودل شوې او د دې صادراتو لویه برخه وچه مېوه، د انارو جوس، کینو او کچالو جوړوي.
یاد وزارت زیاتوي، چې له حیرتان بندر څخه ۵۰ زره او ۷۹۲ ټنه، له اقینې بندر څخه څلور زره او ۳۶۴ ټنه، له تورغونډۍ بندرڅخه اووه زره او ۶۱۲ ټنه او د خواف - هرات څخه درې زره او ۵۳۰ ټنه انتقالات شوي دي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو د احصايي او معلوماتو ملي ادارې بیا څو ورځې وړاندې په خپل میاشتنې راپور کې ویلي و، چې د تېر کال د ۱۱ میاشتو په پرتله په ۱۲مه میاشت کې له افغانستانه صادرات د ۴۴.۱ مېلیون ډالرو په ارزښت کم شوي.
د ۱۴۰۳ کال په کب کې له افغانستان تر ټولو ډېر صادرات هند، پاکستان او عربي متحده اماراتو ته شوي دي.
دغه اداره وايي، د ۱۴۰۳ کال په کب میاشت کې له افغانستان نه د ۱۰۰.۱ مېلیون ډالرو په ارزښت صادرات شوي او د ۱۰۰۳.۱ مېلیون دالرو په ارزښت توکي وارد کړي دي.
د دغې ادارې د معلوماتو له مخې، د ۱۴۰۳ کال په سلواغې میاشت کې د افغانستان د صادراتو ټول ارزښت ۱۴۴.۲ مېلیونو ډالرو په ارزښت او په کب میاشت پکې د ۴۴.۱ مېلیون ډالرو کموالی راغلی دی.
د احصايي او معلوماتو ادارې دغه راز زیاته کې، چې د ۱۴۰۳ کال په سلواغې میاشت کې افغانستان ته ۱۰۷۶.۲ مېلیونو ډالرو په ارزښت واردات شوي وو، خو په ورپسي میاشت کې بیا ۷۳.۱ مېلیون ډالر کم واردات شوي دي.
یادې ادارې ویلي، چې د ۱۴۰۳ کال په کب میاشت کې تر ټولو ډېر صادرات هند، پاکستان او عربي متحده اماراتو ته او تر ټولو ډېر واردات بیا له ایران، چین او پاکستان څخه کړي دي.
اخوا ایراني چارواکو بیا ویلي، چې په وروستيو کلونو کې چینایان او ازبکان په قوي ډول د افغانستان بازار ته داخل شوي دي.
دوی د اندېښنې په ښودلو سره ویلي، چې که ایران جدي اقدام ونه کړي په دوو کلونو کې به له افغان مارکېټونو ایراني محصولات ورک شي.
که څه هم د نړۍ هېڅ هېواد طالبان په رسمیت نه پېژني، خو له دې ډلې سره ډیپلوماټیکې او اقتصادي اړیکې لري.
