د افغانستان لپاره د روسیې د ولسمشر ځانګړی استازی ضمیر کابلوف وايي، چې د افغانستان طبیعي زېرمې او مهم جغرافیایي موقعیت، د طالبانو له حکومت سره د پراخې همکارۍ لپاره یو مهم فرصت برابر کړی دی.
کابلوف دا څرګندونې د روسۍ ورځپاڼې ایزوستیا سره په یوه مرکه کې کړي او ویلي یې دي، چې ټاکل شوې د طالبانو یو لوړپوړی پلاوی د کازان ښار ته ولاړ شي.
نوموړی زیاتوي، چې په دې سفر کې به د افغانستان او روسیې تر منځ د ۵۷۳ کیلومتره اوږدې ریل پټلۍ د جوړولو پر موضوع هم بحث وشي.
دا خبرې وروسته له هغې کېږي، چې تېره اوونۍ د روسیې سترې محکمې طالبان د ترهګرو ډلو له نوملړ څخه وویستل. ورپسې کابلوف وویل: «افغانستان کولای شي د روسیې، منځنۍ اسیا او جنوبي اسیا ترمنځ یو مهم ترانزیټي دهلېز شي.»
ټاکل شوې چې د «کازان – اسلامي نړۍ» تر نامه لاندې غونډه د مئ په میاشت کې جوړه شي، چې په کې به د طالبانو یو لوړپوړی پلاوی ګډون وکړي.
د روسیې د سترې محکمې قاضي اولګ نفدوف ویلي، چې د طالبانو د بندیز ځنډیدل سملاسي نافذېږي.
له دې پرېکړې وروسته د روسیې د بهرنیو چارو وزارت وویل، دا ګام به له کابل سره د بشپړې همکارۍ زمینه برابره کړي، چې دا د دواړو ملتونو په ګټه ده.
مسکو ویلي، چې غواړي له طالبانو سره خپلې سوداګریز اړیکي پراخې کړي.
ضمیر کابلوف همداراز تېره چهارشنبه کابل ته تللی و او هلته یې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي او د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني سره لیدلي دي.
د «هېل» ورځپاڼې د امریکا د ځانګړو ځواکونو یو متقاعد ډګروال او د بهرنیو چارو وزارت پخواني سیاسي افسر رون مک کامون یوه مقاله خپره کړې او په کې لیکلي یې دي، د ۲۰۲۱ کال اګست میاشت کې له افغانستان نه د امریکا له وتلو وروسته طالبانو د یوې واحدې ډلې په توګه فعالیت نه دی کړی.
په مقاله کې راغلي، چې اوس په افغانستان کې واک په خاموشۍ سره د دوو ډلو په سیالۍ بدل شوی دی؛ یوه ډله د سخت دریځه کندهاریانو ده او بله تقریبآ منځلارې ډله د حقانیانو ده.
د مقالې له مخې، د امریکا له وتلو راهیسې کندهاریانو د طالبانو د مشر ملا هبتالله په مشرۍ د نجونو په زدهکړو محدودیتونه ولګول، مدني ټولنې محدودې کړې او له بهرني تعامل یې هم ډډه وکړه؛ خو حقانيانو یې له لرې ننداره کوله، هغوی انتظار وکړ، اتحادونه یې جوړ کړل او بلې ډلې ته یې اجازه ورکړه، چې عامه نهیلي خپره کړي؛ خو ښایي دا د انتظار شېبې نورې پای ته رسېدلې وي.
د مقالې په ټکو؛ په دې وروستیو میاشتو کې د حقاني شبکې مشر او د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د خلکو پام ځانته را اړولی دی.
هغه نړۍوالو رسنیو ته مرکې ورکوي، د اقتصادي بیارغونې په اړه اشاره کوي او ان د نجونو لپاره د زدهکړو د دوام وړاندیز کوي.
مقاله زیاتوي، دا د طالبانو په واکمنۍ کې بشپړ بدلون نه دی؛ خو دا بهرنیانو ته داسې یو پیغام دی، چې ټولې دروازې لا تړلې ندي.
خو له بل پلوه په افغانستان کې حزب اسلامي مشر ګلبدین حکمتیار خبرداری ورکړی، چې افغانستان په سم لور روان نه دی.
مقاله کاږي، چې هغه له حقاني ډلې سره ډېر نږدې شوی او دوی اوس د افغانستان دننه د یوه بدلون په لټه کې دي.
مقالې کې راغلي؛ که داسې څه وي، نو وخت یې راغلی چې امریکا خپل ټک وهل پیل کړي.
مقاله کې راغلي، چې حقانيان په هیڅ ډول صلاح غوښتونکي او متحد نه دي؛ خو دوی د ځواک لوبغاړي دي، چې په ګټې اخیستنې ښه پوهېږي او دوی ګوري چې د افغانستان اقتصاد لاهم سخت ملاتړ ته اړتیا لري.
د امریکا هر ډول وړاندیز به سیاسي ګواښ او کره څېړنې به له ځان سره ولري. د دوی سره تعامل به سخت شرایط، څارنه او روښانه پوهاوي ته اړتیا ولري او دا به هم په ډاګه کوي، چې دغه تعامل د ګټو له مخې شوی کوم سیاسي مشروعیت نه دی.
مقاله وړاندې کاږي، چې د مرستو بندېدو، د دندو له منځه تلو او د بانکي سیسټم د ګډوډېدو سره، له ۹۰ سلنې ډېر افغانان د بې وزلۍ تر کرښې لاندې ژوند کوي.
هغه څه چې ډېری امریکایان ښایي پرې ناخبره وي؛ هغه دا چې افغانستان یو د هغو هېوادونو په کتار کې راځي، چې د پراخو نه کارول شویو کاني زېرمو په سر کې ځای لري او د اټکل له مخې، ۱ ټریلیون ډالرو سرچینو څخه مس، اوسپنه، ګران بیه ډبرې او لیتیم په کې شامل دي.
چین لا دمخه د لیتیم په نړۍوال اکمالاتي پړاو کې تر ټولو واکمن دی او په دې وروستیو کې یې د ټرمپ ادارې د تعرفو په ځواب کې امریکا ته د نادره ځمکنیو توکو صادرات وځنډول.
له افغانستان نه د امریکا د وتلو راهیسې، بیجینګ په چټکۍ سره د کانونو او زېربنایي پروژو د هوکړه لیکونو په لاسلیکولو سره توانېدلی، چې د لسیزو لپاره خپل نفوذ ټینګ کړي. ایران او روسیه هم په دې هڅه کې دي.
په مقاله کې راغلي، خو ډېری افغان مشران ان د طالبانو دننه ځیني چارواکي هم د امریکا سره کار کول غوره ګڼي؛ نه دا چې دوی په موږ باور لري، بلکې ځکه چې دوی د متحده ایالاتو سیسټمونو، هوکړه لیکونو، روڼتیا او حساب ورکولو ته درناوی کوي.
دوی ښایي دا په عامه توګه ونه وايي؛ خو دوی د چین ګړندۍ معاملې او د دوی اوږدمهاله لګښتونه نه خوښوي.
د بګرام هوایی اډه د خپلې زېربنا او ستراتیژیک موقعیت سره کولای شي د اقتصادي پراختیا لپاره د بنسټ ډبره کېږدي او په فعاله توګه د سوداګریز تعامل ملاتړ لپاره د امریکا یوه پټه کونسلګري ولري. او ښایي دغه همکاري د ځانګړو پایلو سره ونښلوي لکه: د نجونو د ښوونځيو بیا پرانیستل، د څارنې سوداګرۍ ته اجازه ورکول او د بشري عملیاتو خوندي ساتل.
دویم د داعش خراسان څانګې په اړه د استخباراتي معلوماتو وړاندې کول، چې په خپله افغانستان ته هم ګواښ جوړوي. دا یو داسې ګواښ دی، چې امریکا او حقاني ډله دواړه یې جدي نیسي او حقاني ډله داسې شبکې لري که د باور جوړونې چینل پرانیستل شي؛ نو ګټور ثابتېدای شي.
خو د دې کار لپاره امریکا تازه منځګړو ته اړتیا لري.
د مخکني جمهوري حکومت د ولسمشر لومړي مرستیال امرالله صالح د هندي کشمیر په پهلګام سیمه کې وروستي خونړي ترهګریز برید ته په غبرګون کې ویلي، چې ښايي په برید کې کارېدلې وسلې د طالبانو د هغو زېرمه شویو وسلو برخه وي، چې تازه «ورکې» اعلان شوې دي.
نوموړي پر خپله اېکس پاڼه لیکلي: «که چېرې دغه ترهګر ونیول شي، ډېر امکان شته چې وسلې یې د هغو تجهیزاتو برخه وي، چې د طالبانو له زېرمو ورکې شوي دي. دا چې دا وسلې (ورکې) بلل کېږي، ډېرې معناوې لرلای شي.»
صالح زیاته کړې، چې که څه هم افغانستان له کشمیر سره ځمکنۍ پوله نه لري، خو په سیمه کې داسې جوړښتونه شته چې ترهګرو ته د ازاد تګ راتګ او بریدونو زمینه برابرېږي. هغه وویل: «یو ځانګړی امنیتي او استخباراتي چاپېریال موجود دی، چې له امله یې سختدریځه ډلې کولای شي پرته له کوم خنډه له پولو واوړي او بریدونه وکړي.»
نوموړي په خپل تحلیل کې یو شمېر سناریوګانې هم وړاندې کړې، چې هند کولای شي د دغې برید په ځواب کې یې عملي کړي.
د هغه له نظره، یوه ممکنه لاره دا ده، چې ښايي هند د پاکستان دننه پر هغو هدفونو هوايي بریدونه وکړي چې یا خو د ترهګرو مرکزونه وي او یا نظامي تاسیسات. هغه دا «محتاط خو خطرناک» اقدام وباله.
دویمه طرحه چې صالح وړاندې کړې، هغه دا ده، چې هند پاکستان له وچې، اوبو او فضا څخه کلابند کړي. د باورونو له دا یو تخنیکي او لوژیستیکي پېچلی اقدام دی، خو صالح باور لري، چې پاکستان ته به درانه اقتصادي زیانونه واړوي.
هغه همداراز پر اقتصادي بندیزونو او د ډېپلوماټیکو اړیکو پرې کولو هم لیکل کړي، خو یادونه یې کړې. چې اوسنی سوداګریز تعامل دومره ټیټ دی چې ښايي سملاسي اغېز ونه کړي.
ښاغلي صالح د سایبري بریدونو احتمال هم مطرح کړی او ویې پوښتل چې ایا د پاکستان د انرژۍ بنسټونه دې ته چمتو دي، چې د پرمختللو سایبري بریدونو پر وړاندې مقاومت وکړي؟
هغه له ستراټېژیکي پلوه د «سترګو پر وړاندې سترګه» تګلاره هم یاده کړه او ویې ویل، هند کولای شي د هر برید په مقابل کې مناسبه غبرګون وښيي، تر څو مخالف لوری نور له دا ډول بریدونو ډډه وکړي. خو صالح دا پوښتنه هم وکړه چې هند واقعاً دا ډول ظرفیتونه لري؟
امرالله صالح د جګړې د بشپړ پيل سناریو هم مطرح کړې، خو زیاته کړې یې ده، چې دا یوه خطرناکه او درنه لاره ده چې ښايي د پاکستان پوځ دا فرصت وبولي، څو د پوځ کنټرول لا زیات کړي او ان نظامي حالت اعلان کړي.
هغه په پای کې لیکلي چې هند باید د نړۍ له نورو هېوادونو سره ټلواله جوړه کړي تر څو پاکستان نړۍوالې انزوا ته واچوي. صالح وویل: «هند یو داسې هېواد دی چې نور هېوادونه له ځان سره همکاران کولای شي، ځکه هند پور ورکوونکی دی، نه پور اخیستونکی.»
نوموړي خبرداری ورکړ، چې د پاکستان نظامي جوړښت نه یوازې له بهرني فشار ویره نه لري، بلکې د هند له ممکنه برید څخه به د یوه داخلي کودتا او نظامي واک د پراخولو د وسیلې په توګه کار واخلي.
سیمه ييزې اندېښنې او نړۍوال غبرګون
دا څرګندونې په داسې حال کې مخې ته راځي، چې هند له برید وروسته خپلې امنیتي اقدامات زیات کړي او د دغه برید عاملینو ته د سخت غبرګون ژمنه کړې ده.
د هند امنیتي ادارې اوس هڅه کوي معلومه کړي، چې د برید وسلې له کوم ځایه راغلي او ایا دا له هغو تجهیزاتو دي چې د بهرنیو ځواکونو له وتو وروسته په افغانستان کې طالبانو ته پاتې شوې او د نیابتي ډلو لاس ته ورغلي.
امرالله صالح په پای کې د پوښتنې په ډول لیکلي: «هند اوس خپلې لارې ارزوي، خو د پاکستان لپاره کومې لارې پاتې دي؟ ایا دا هېواد به همداسې دوه مخې لوبې ته دوام ورکړي او له ترهګرۍ سره به پټ ملاتړ روان وي او که د خپلو سیاستونو بیاکتنه به وکړي؟»
هم مهاله پاکستان د هند له لوري پر دوی د ترهګرۍ او یاد برید کې د لاس لرلو تورونه رد کړي دي.
نن د پاکستان لومړی وزیر شبهاز شریف د هند د شوې پرېکړې په غبرګون کې ځانګړې امنیتي ناسته کوي، څو د هند د شویو پرېکړو په تړاو د خپل حکومت دریځ څرګند کړي.
پاکستاني رسنیو لیکلي، چې هند تر اوسه پورې په ترهګریزو پېښو کې د اسلام اباد د ښکېلتیا لپاره هېڅ ډول شواهد نه دي وړاندې کړي او یوازې تورونه یې لګولي دي.
د پښتونخوا د کورنیو او قبایلي چارو وزارت وایي، چې تېره ورځ چهارشنبه د تورخم له لارې ۲۲۹۸ کډوال افغانستان ته ستانه شول. د دغه وزارت لهخوا په خپرو شویو شمېرو کې راغلي، چې له دې ډلې ۷۲۷ کډوالو د اې سي سي کارتونه لرل او ۱۵۷۱ تنه کډوال بیا بې اسناده وو.
د دغه وزارت لهخوا په خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې له پاکستان نه د افغان کډوالو د اېستلو په دویم پړاو کې په ټولیزه توګه ۲۷۷۲۸ د اې سي سي کارت لرونکي او ۱۸۵۱۶ بې اسناده کډوال افغانستان ته ستانه کړل شوي دي.
د شمېرو له مخې، یوازې له پېښوره په ټولیزه توګه ۴۶۲۴۴ کډوال او له پنجاب څخه بیا تر ۱۱ زرو ډېر کسان د تورخم له لارې افغانستان ته ستانه شوي دي.
خبرپاڼه وړاندې کاږي، چې د ۲۰۲۳ کال د سپتمبر میاشتې راهیسې یوازې د پښتونخوا له بېلابېلو لارو ټولټال ۵ لکه او ۲۰ زره او ۴۴۷ کډوال افغانستان ته ستانه شوي دي.
له بل پلوه د پښتونخوا صوبایي پارلمان د افغان کډوالو د بېرته ستنېدو لپاره د وروستۍ نیټې د غځولو غوښتنه کړې ده.
د دغې اسمبلۍ غړي شرافت الله ویلي، چې د کډوالو بېرته ستنېدل چې له لسیزو راهیسې په پاکستان کې ژوند کوي، په ټولنه کې مدغم شوي او د هېواد په سوداګرۍ کې مهم رول لوبوي؛ نو د دوی بېرته ستنېدل به عملي ننګونې او بې باوري رامنځته کړي او د ورورۍ په اړیکو به منفي اغېز وکړي.
د پاکستان حکومت تېره اوونۍ په دغه هېواد کې مېشتو افغان کډوالو ته د وتلو وروستۍ نېټه د روانې اپرېل میاشتې وروستۍ ورځ ټاکلې چې اېله یوه اوونۍ ورته پاتې ده.
د پښتونخوا اسمبلۍ د پرېکړه لیک له مخې، مرکزي حکومت باید کډوالو ته اجازه ورکړي چې په عزت او خپله خوښه بېرته افغانستان ته ستانه شي او اجازه دې ورکړي، چې خپل د کور سامان له ځانه سره یوسي.
د راپورونو له مخې، پاکستان له ۲۰۲۳ کال راهیسې ۹۷۹ زره او ۴۸۶ افغان کډوال په زور بېرته افغانستان ته ستانه کړي دي.
نړۍوال بانک په خپل تازه راپور «د افغانستان پرمختګ د وضعیت نوي معلومات» کې ویلي، چې د افغانستان اقتصاد کې ورو ورو په ښه کیدو دی خو دا پرمختګ ډېر په ځنډ روان دی او د افغانستان اقتصادي راتلوونکی لا هم له ستونزو او ناڅرګند برخلیک سره مخ دی.
د نړۍوال بانک د اټکل له مخې، د افغانستان ناخالص کورني تولید (GDP) په ۲۰۲۴ کال کې ۲.۵ سلنه لوړ شوی، چې دا د اقتصادي ودې دویم پرلپسې کال ګڼل کېږي.
د راپور له مخې، دغه وده ډیری د کرنې، کان کیندنې، ودانیزو چارو او سوداګرۍ په برخو کې لیدل شوې ده. خو تولیدي او خدماتي سکټورونه لا هم له سختو ستونزو سره مخ دي لکه: «لکه خراب کاروباري چاپېریال، د صادراتو پر وړاندې دوامداره خنډونه او د بهرنیو مرستو کمښت.»
که څه هم د شخصي لګښت او د جایدادونو په برخه کې پانګونه یو څه لوړه شوې، خو وارداتو هم زیاتوالی موندلی، چې د سوداګرۍ په توازن کې یې کسر راوستی او د هېواد بهرنی اقتصادي ثبات یې زیانمن کړی دی.
بلخوا، د نفوس چټک زیاتوالي د خلکو پر سر عاید ثابت ساتلی او د بېوزلۍ او خوړو نه خوندیتوب ستونزې لا هم په خپل ځای پاتې دي.
راپور کاږي، د دې تر څنګ، پراخه بې کاري او د ښځو پر اقتصادي ګډون لګېدلي محدودیتونو، وضعیت لا ترینګلی کړی دی.
نړۍوال بانک وايي، که څه هم انفلاسیون یا د بیو لوړېدل کم شوي، خو د اقتصادي ثبات، معاشونو او پانګونې لپاره خطرونه لا هم شته او اړینه ده، چې د اوږدمهاله رکود د مخنیوي لپاره ژر د سیاست جوړونې جدي ګامونه واخیستل شي.
راپور زیاتوي، د افغانستان بانکي سکټور هم کمزوری پاتې شوی دی: «د مقرراتو نه پېژندنه، د پورونو د نه ورکړې زیاتوالی او د پورونو اخیستنې کمېدل د دې سکټور مهمې ستونزې دي، چې ژور مالي اصلاحات غواړي.»
فارس حداد زروس چې د نړۍوال بانک د افغانستان د دفتر مشر دی وايي: «که څه هم د اقتصاد وضعیت یو څه ښه شوی، خو افغانستان لا هم له جدي مالي ننګونو سره مخ دی، ځکه د کورنیو عوایدو کچه دومره نه ده چې د بهرنیو مرستو تشه ډکه کړي.»
راپور زیاتوي، په ځانګړي ډول د افغانستان د کار بازار ستونزې هم څېړلي او د ځوانانو او ښځو وضعیت ته په کې جدي پام شوی دی.
راپور وايي، چې د افغانستان ځوان کهول د هیواد د زغم او پرمختګ یو مهم ظرفیت دی، خو زیات شمېر ځوانان بې کاره دي او شاوخوا یوه برخه یې هېڅ کار نه لري.
نړۍوال بانک وړاندیز کړی، چې باید داسې دندې برابرې شي چې د ځوانانو مهارتونه پیاوړي کړي او هغوی اقتصادي خپلواکي ته ورسوي؛ چې دا کار په ځانګړي ډول د ښځو لپاره مهم دی، ځکه د دوی اقتصادي ګډون کولای شي د هېواد اقتصادي بیا رغونې او اوږدمهاله ثبات ته مرسته وکړي.
حداد زروس زیاتوي: «هغه ځوانان او ښځې چې کار کوي، ډیری یې په خصوصي سکټور کې دي، خو د کار ساعتونه یې کم دي، معاشونه یې ټیټ دي، او اکثره کارونه یې د دوی له زده کړو سره برابر نه دي. باید خصوصي سکټور ته پوره ملاتړ ورکړل شي، څو ښه او زیات د کار فرصتونه رامنځته شي.»
نوموړي خبرداری ورکړی، د طالبانو هغه تګلارې چې د ښځو د کار بازار ته لاسرسی او د نجونو ثانوي زده کړې محدودوي، د انساني پانګې د پراختیا، اوږدمهاله اقتصادي ودې او د نړۍوالو مرستو ترلاسه کولو پر وړاندې جدي خنډونه جوړوي.
دغه راپور د نړۍوال بانک د «د افغانستان راتلونکی» پروګرام یوه برخه ده. او دغه پروګرام د افغانستان د اقتصادي او ټولنیز وضعیت څېړلو، څارلو او تحلیل لپاره جوړ شوی، چې موخه یې د شواهدو پر بنسټ د تګلارو جوړونه او د نړۍوالو همکارانو لپاره د معلوماتو برابرول دي.
یاد راپور د «د سویلي اسیا پرمختیایي وضعیت» له راپور سره هم مهاله خپور شوی، چې د نړۍوال بانک لهخوا هر کال دوه ځله خپرېږي.
د ۲۰۲۵ کال د اپرېل نسخه یې چې «د مالي فشارونو سخت وخت» نومېږي، د سیمې اقتصادي وده ۵.۸ سلنه اټکل کړې، چې د تېر اکټوبر له وړاندوینې څخه ۰.۴ سلنه کمه ده.
راپور زیاتوي چې د سیمې اقتصاد د نړۍوالو نامعلومو شرایطو او د کورنیو مالي محدودیتونو تر اغېز لاندې دی. د سیمې د مالیاتي سیسټمونو جاج هم اخېستل شوی او څرګندوي چې د لوړو مالیاتي نرخونو سره سره، د جنوبي اسیا مالیاتي عواید د نورو پرمختیايي هېوادونو له منځنۍ کچې هم ټیټ دي.
نړۍوال بانک د عوایدو د لوړولو او اقتصادي زغم د زیاتولو لپاره یو شمېر تګلارې او حللارې هم وړاندې کړې دي.
د چین شینهوا اژانس د راپور له مخې، د طالبانو له واکمنیدو راهیسې د افغانستان خلک ورو ورو له کتاب لوستلو لرې شوي دي. جګړو، غربت اقتصادي ناورین او پر ځینو کتابونو د طالبانو بندیزونو دغه فرهنګ سخت اغېزمن کړی او د کتاب چاپ صنعت یې هم له ډېرو ستونزو سره مخ کړی.
د شینهوا اژانس د راپور له مخې، د نړۍ په ډېرو هېوادونو کې د کتاب او چاپ حق نړیواله ورځ نمانځل کېږي، خو په کابل ښار کې کتاب پلورنځي د پخوا په پرتله د روزګار له کموالي سره مخ دي. د کتاب لوستلو پر فرهنګ د خلکو علاقه ورځ تر بلې کمیږي، او دا چاره د بېوزلۍ او روانو اقتصادي ستونزو له امله رامنځته شوې ده.
د سلیمانشاه په نوم یو تن، چې د کابل په یوه پخواني جوړ شوي کتاب پلورنځي کې کار کوي شینهوا اژانس ته ویلي: «موږ پخوا ښه پلور درلود، خو اوسنی کاروبار مو یوازې لس فیصده پاتې شوی دی.»
دی زیاتوي، چې خلکو کې د کتاب اخیستنې او لوستنې لېوالتیا کمه شوې ده.
دغه کتاب پلورنځی چې په ۱۹۷۴ کال کې پرانیستل شوی، شاوخوا ۲۰ زره کتابونه لري، چې په بېلابېلو ژبو لکه اسپانوي، چینایي، فرانسوي، اردو، عربي او نورو ژبو لیکل شوي. د تاریخ، طب، ساینس، سیاست، اقتصاد، او ماشومانو د ادب کتابونه هم په کې دي او ځینې یې تر درې سوه کاله زاړه هم دي.
سلیمان شاه زیاتوي: «په نورو هېوادونو کې کتاب ته ارزښت ورکول کېږي، خو دلته خلک له کتاب سره علاقه نه لري».
د ظهور چوپان په نوم یو بل تن هم په دغه کتاب پلورنځي کې کار کوي. هغه شینهوا اژانس ته ویلي، چې خلک له اقتصادي ستونزو سره مخ دي او د همدې لپاره کتابونه نه شي اخیستلی. دی زیاتوي: «خلک ښایي غواړي کتاب ولولي، خو د اخیستو پیسې یې نه لري.»
د راپور په بنسټ طالبانو څو څوځله هڅې کړې، څو د لوست فرهګ ژوندی وساتي او د کتابونو ځینې نندارتونونه یې هم جوړ کړي. خو له دې سره سره لا هم ډېری خلک د کتابونو د اخیستو وس نه لري، ان که بیې هم ټیټې وي.
چوپان وايي، چې خواله رسنیو د لوست مینه له منځه نه ده وړې او لا هم ځینې خلک له کتاب سره مینه لري.
اسماعالله رحیمي، چې د کابل له لوېدیځې سیمې یو کتاب پلورنځي ته راغلی و، شینهوا اژانس ته وویل: «خلک اوس دومره په ستونزو کې دي چې د ژوند لومړنۍ اړتیاوې یې پوره نه دي، نو کتاب اخیستل ورته ډېر لرې خیال دی.»
دی په دې باور دی، چې هم اقتصادي ستونزې او هم د خواله رسنیو پراخیدل د دې لامل شوي، چې ځوانان له کتابونو لرې شي او دا یوه بده ضربه ده چې د مطالعې فرهنګ ته رسېدلې.
په داسې حال کې چې په نورو هېوادونو کې کتاب د ذهني او فکري ودې یوه مهمه وسیله بلل کېږي، په افغانستان کې خلک تر هر څه مخکې د ژوند کولو لپاره د ډوډۍ پیدا کولو په هڅه کې دي. همدې حالت د مطالعې پر ارزښت سیوری غوړولی دی.