په ننګرهار کې د طالبانو امنیه قومندانۍ ویاند وايي، یوې ښځې له خپلو دوو اولادونو سره ځان په درونټه کې سیند ته غورځولی، ښځه او یو ماشوم مړه شوي او یو بل ماشوم ژغورل شوی دی. سید طیب حماد زیاتوي، چې د پېښې پلټنه کوي.
د حماد په خبره، ژغورل شوی ماشوم روغتون ته انتقال شوی او روغتيايي حالت یې ډاډمن دی.
په سيمه کې عيني شاهدان زياتوي: «د ښځې او ماشومانو د ژغورولو هڅه وشوه، خو له بدمرغه یواځې یو ماشوم وژغورل شوو.»
که څه هم د پېښې انګيزه تر اوسه معلومه نه ده؛ خو ډېری کسان د داډول پېښو لامل اقتصادي او ټولنیزې ستونزې، کورني فشارونه او ذهنۍ ناروغۍ ګڼي.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنیدونکو چارو وزارت ویلي، چې په ۲۰۲۳ کې د پاکستان حکومت له لوري د کډوالو د ایستل کېدو له لومړي پړاوه تر اوسه پورې ۱۳۰ زره کورنۍ په جبري توګه افغانستان ته ستنې شوې دي.
د یاد وزارت ویاند عبدالمطلب حقاني په یوه ویډیوي پېغام کې زیاته کړې، چې د دغو ستنو شویو کسانو شمېر نږدې شپږ سوه زرو کسانو ته رسېږي.
د هغه په وینا، د اپرېل له لومړۍ نېټه د دویم پړاو ایستلو په بهیر کې تر اوسه ۷۰ زره افغانان د پاکستان له لوري په جبري توګه افغانستان ته ستانه کړای شوي دي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ د افغانستان څانګې مشر عرفات جمال تورخم ښارګوټي ته د سفر پر مهال بیا ویلي و، چې د روانې میاشتې د پیل راهیسې پاکستان ۱۲۰ زره افغان کډوال له خپل هېواد څخه ایستلي دي.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنیدونکو چارو وزارت ویاند په خبره، په روانه میاشت کې نږدې دوه زره هغه کسان هم هېواد ته ستانه شوي، چې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې د پولیسو له لوري زنداني شوي وو.
عبدالمطلب حقاني وايي، د کډوالو لپاره په ټول هېواد کې ۵۲ ښارګوټي ځانګړي شوي، چې له ډلې یې ۲۲ ښارګوټي فعال دي او د پاتې ۳۰ نورو د پرانېستل کیدو لپاره تفصیلي پلانونه جوړ شوي دي.
د هغه په خبره، هېواد ته راستنیدونکو کډوالو سره د مرستې لپاره یې ډیورنډ کرښې ته څېرمه پنډغالي جوړ کړي او د اړتیا وړ مرستې ورسره کېږي.
هغه وویل: «دوی ته خوراکي او غیر خوراکي توکي ورکول کېږي. تر راجسټر کیدو وروسته ورته د ټرانسپورټ زمینه برابرېږي چې خپلو سیمو ته یې ورسوي.»
نوموړي زیاته کړه: «په اوږد مهال کې ورته د نومرو د ویش لپاره هم کمیټه جوړه شوې ده او د کاري فرصتونو برابرولو کې هم ورسره همکاري کوو.»
طالبانو همدا راز ویلي، چې له پاکستان نه ستنیدونکو افغان پانګهوالو ته به د کاروبارونو لپاره ځانګړې ځمکې ورکړي او تر پنځه کلونو پورې به ترې مالیه هم نه اخیستل کېږي.
طالبان داسې مهال له راستنیدونکو سره د مرستو خبرې کوي، چې ملګرو ملتونو یې د راتلونکي په تړاو اندېښنه ښودلې ده.
د ملګرو ملتونو بېلابېلو سازمانونو ویلي، چې دغه کډوال به په کور دننه له بشري ناورین سره مخ شي او په دې برخه کې یې د نړۍ والو مرستې لازمې بللي دي.
طالبان په شعاري ډول د مرستو د ترسراوي خبرې کوي، خو راستنیدونکو نیوکې کړي چې د سرپناه تر څنګ یې د ژوند لومړنیو اړتیاوو ته هم لاسرسی نشته.
طالبانو هم له نړۍوالو سازمانونو، مرستدویه او خیریه بنسټونو څخه غوښتي چې د دغو ستنیدونکو سره د مرستو لپاره دې د دوی لاسنېوی وکړي.
د طالبانو په واکمنۍ کې د لوږې او بې روزګارۍ ناورین پراخ شوی او همدا په هېواد کې د راستنیدونکو پر وړاندې هم جدي ننګوونې بلل کېږي.
له پاکستان نه د افغان ګډوالو د ستنولو په دویم پړاو کې تېره ورځ یوازې د تورخم له لارې ۲۵۱ کورنۍ افغانستان ته په جبري ډول ستنې کړل شوې. د پښتونخوا د کورنیو او قبایلي چارو وزارت وایي، چې د دغو کډوالو ټول شمېر ۱۲۷۳ تنه کېده چې افغانستان ته ستانه شول.
د دغه وزارت لهخوا په خپرو شویو شمېرو کې راغلي، چې له دې ډلې ۷۷۳ کډوالو د اې سي سي کارتونه لرل او ۵۰۹ تنه کډوال بیا بې اسناده وو.
دیاد وزارت لهخوا خبریالانو ته په لېږل شویو معلوماتو کې راغلي، چې په دغو لېږدول شویو کورنیو کې ۲۴۰ کورنۍ یوازې له پښتونخوا ایالت څخه ستنې کړل شوې دي.
ویل کېږي چې د ستنو کړل شویو کډوالو له جملې څخه یې ۷۹۲ ماشومان دي
بلخوا د تېرې پنجشبې په ورځ د تورخم تر څنک د انګور اډې له لارې هم افغانستان ته ځینې کډوال ستانه کړل شوي دي.
د یادولو وړ ده، چې د انګور اډې لاره د ۲۰۲۳ کال له سپټمبر د ۲۰۲۵ کال د فبرورۍ تر ۲۵ مې نېټې پورې پرانیستې وه، خو د طالبانو او پاکستان تر منځ د کړکیچ پر مهال د نورو لارو په څېر دا لاره هم وتړل شوه، چې د دواړو لوریو تر منځ له خبرو اترو وروسته یوازې د تورخم لاره د تګ راتګ لپاره پرانیستل شوې وه.
خو تېره ورځ د اپریل په ۲۴ مه نېټه یاده لاره هم د افغانانو د ایستلو په موخه بېرته پرانیستل شوه.
بلخوا د تورخم له لارې هره ورځ د پاکستان حکومت په سلګونه افغان کډوال په جبري توګه افغانستان ته ستنوي.
په دویم پړاو کې تر اوسه پورې پاکستان له ۸۰۰ زرو ډېر افغان کډوال په جبري ډول بیرته افغانستان ته ستانه کړي او لا هم دا لړۍ روانه ده.
د مخکني جمهوري نظام د چارو ادارې پخوانی مشر فضل محمود فضلي وايي، په تېرو درېیو لسیزو کې پخوانیو جنګسالارانو او د موسسو چلوونکو د شخصي ګتو لپاره ډول ډول اېتلافونه جوړ کړي دي.
هغه د (غوایي شپږمه) پر اېکس پاڼه لیکلي، چې دغه جوړ شوي اېتلافونه هېڅ کله اوږد مهاله سیاسي ارزښتونو ته ژمن نه وو او یوازې د خپلو شخصي ګټو تر څنګ یې ډله ییزو ګټو ته کار کاوه.
د هغه په خبره، دغه اېتلافونه په هرو شپږو میاشتو کې جوړ شوي دي، خو د ملي سیاست د نه لرلو له امله بېرته ډېر ژر ړنګ شوي دي.
د فضلي په وینا، دا مهال هم پخواني جنګسالاران او د موسسو چلوونکي لګیا دي اېتلافونه جوړوي چې ډېر ژر بېرته ړنګېږي. هغه زیاتوي: «دوی نه ولسي سیاسي پېغام لري، نه د اوږدمهاله ارزښتونو او ولسواکۍ اصولو ته ژمن دي. د دوی یوازینی هدف د شخصي ګټو خوندي کول دي.»
د مخکني جمهوري نظام دغه پخواني چارواکي له نوي نسل څخه غوښتي، چې د دغه ډول اېتلافونو له دامونو ځانونه لرې وساتي.
د نوموړي دغه څرګندونې د افغانستان د ژغورنې لپاره د مقاومت شورا تازه داخلي اختلافاتو ته یوه اشاره ده.
د صلاح الدین رباني په مشرۍ د جمعیت ګوند او د احمد مسعود په مشرۍ د ملي مقاومت جبهې تازه له یادې شورا څخه لارې جلا کړې او لامل یې د مدیریتي تګلارو، جوړښت او کاري مسایلو په باب اختلافت ښودل شوي دي.
فضل محمود فضلي داسې مهال دغه څرګندونې کوي، چې پرې د تېر جمهوریت پر مهال د شخصي ګټو او پراخ فساد تورونه لګېدلي دي.
نیوکې دا دي، چې د دغو پخوانیو چارواکو د ناغېړیو، ناسمو سیاستونو، فساد او ناکاره حکومتولۍ له کبله اوس افغانستان له سخت ناورین سره مخ دی او په لوی لاس یې د طالبانو واکمنۍ ته لارې چارې برابرې کړې.
د ملګرو ملتونو د روغتیا نړۍوال سازمان د ملاریا د نړیوالې ورځې په مناسبت خبرداری ورکړ، چې په افغانستان کې د دغې ناروغۍ د کمولو لپاره ډېرې هڅې شوي، خو دغه لاسته راوړنې اوس له خطر سره مخ دي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د (می ۲۵مه) د ملاریا نړیوالې ورځې په مناسبت پر ایکس خواله رسنۍ ویلي: «دوی ژمن دي، چې په افغانستان کې د ملاریا ناروغۍ په وړاندې پر مساوي چلند سره مبارزه وکړي او زیان منونکو ډلو په ځانګړې توګه کډوالو، میندوارو میرمنو او ماشومانو ته روغتیايي خدمتونه وړاندې کړي.»
په افغانستان کې د روغتیا د نړۍوال سازمان استازي وویل: «په افغانستان کې د ملاریا د کمولو لپاره مو پراخې هڅې کړي، خو دغه لاسته راوړنې په اوس وخت کې له خطر سره مخامخ دي. موږ اړتیا لرو چې په اغیزمنو وسیلو سره بیا پانګونه وکړو او ډله ییز کمپاین بیا پیل کړو.»
اډون سینیزا سلواډور ټینګار وکړ چې: «اوس د عمل کولو وخت دی چې ملاریا یو ځل بیا او د تل لپاره له منځه یوسو.»
د ملاریا ناروغۍ په اړه ډاکټر خیبر کلیوال افغانستان انټرنشنل پښتو ته وويل، چې د ملاریا ناروغي د انافیل غوماشي د چیچلو له لارې انسان ته لېږدول کېږي، هغه وویل: «دغه ناروغي شدیده تبه، سر دردي، عضلاتي دردونه، کمزوري او په شدیدو حالتونو کې د جگر او د وینې د سرو حجرو د تخریب له امله د پوستکي او خولې ژیړوالی یې نښې دي.»
ډاکټر کلیوال زیاته کړه: «د دې ناروغۍ د مخنیوي لپاره اړینه ده، چې خپل چاپیریال پاک وساتو، له پشه خانو استفاده وکړو. درملنه هم شته خو له درملنې وقایه غوره ده.»
ډاکټر خېبر کلیوال د دغې ناروغۍ د درملنې په اړه افغانستان انټرنشنل ته وایي، «ملاریا یوه جدي ناروغي ده، چې د نړۍوالو روغتیایي ادارو لخوا یې مبارزه روانه ده. خو د دې ناروغۍ د مخنیوي او درملنې لپاره د عامه پوهاوي زیاتول او د مناسبې درملنې تطبیق هم مهم دي، واکسین هم لري خو لا تراوسه د دې ناروغۍ په مخنیوي کې موثره ندی ثابت شوي.»
بلخوا د روغتیا نړۍوال سازمان تر دې مخکې خبرداری ورکړی و، چې د افغانستان شاوخوا ۷۷سلنه وګړي د ملاریا له خطر سره مخ دي.
د یادولو وړ ده، چې د دغه سازمان د شمېرو له مخې، په ۲۰۲۳کال کې په افغانستان کې د ملاریا ۱۸۰۷۱۸ پېښې ثبت شوې وې.
د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اوریدو وزارت ویاند ویلي، چې ږیره خریل د خدای تعالی له طبیعي جوړښت څخه انکار دی او خلک باید له دغه ګناه څخه ځانونه وساتي.
سیف الاسلام خېبر د ( غوایي ۵مه) پر خپله اېکس پاڼه لیکلي، چې خلک باید ږیري پرېږدي او د خریلو له ګناه یې ځانونه وساتي.
هغه سره له چې دا چاره خطا ګڼي، وايي ږیره پرېښودل د ښځینه او نارینه وو ترمنځ د توپیر لویه بېلګه هم ګڼي.
د طالبانو د یاد وزارت د دغه ویاند دغو څرګندونو ته ځینو کسانو غبرګونونه هم ښودلي دي.
د انور سادات په نوم یوه تن ورته لیکلي چې همدا ږیره سیکان، یهودان او عیسویان هم لري. هغه زیاته کړې: «خدای به له تاسو د چا د ږیرې تپوس وکړي که نه، خو دا چې خلک مو له لوږې مړه کړل او ظلم کوئ د دې تپوس به حتمي کوي.»
د ږیري خریلو په تړاو د طالبانو دغه غړی داسې مهال دا څرګندونې کوي، چې دې ډلې د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې پر نایانو هم ډول ډول بندیزونه لګولي دي.
د طالبانو د امربالمعروف محستبانو نایانو ته خبرداری ورکړی، چې د ږیري له خریلو، ډولي ږیرو جوړولو، فېشني ویښتانو جوړولو او د نارینه وو له سینګارولو څخه به ډډه کوي.
دغو محتسبانو په کابل، ننګرهار او خوست سربېره په یو شمېر ولایتونو کې څو څو ځله نایان له دې کبله نیولي چې ګوندې د خلکو ږیرې یې خریلي دي.
همدا راز له همدې کبله د ځینو نایانو د ډبول کیدو خبرونه هم ترلاسه شوي دي.
تر دې دمخه د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اوریدو وزیر خالد حنفي هم ورته جنجالي څرګندونې کړې وې او عصري زده کړې یې مباح ګڼلې وې.
هغه د خپلې سختدریځې مفکورې له مخې ویلي وو، چې ګني «عصري زده کړې» چندان د ارزښت وړ نه دي.
همدا راز د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم بیا د ملا هبت الله څخه څخه ملاتړ له اسلامي شریعت څخه ملاتړ ګڼلی و.
د دغې ډلې بېلابېل غړي د سختدریځۍ له کبله ډېری وخت داسې څرګندونې کوي چې د عامه ذهنیتونونو راپارول لامل کېږي.
