د طالبانو د امربالمعروف وزارت ویاند وايي، د ږیرې خریلو له ګناه ځانونه وساتئ
د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اوریدو وزارت ویاند ویلي، چې ږیره خریل د خدای تعالی له طبیعي جوړښت څخه انکار دی او خلک باید له دغه ګناه څخه ځانونه وساتي.
د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اوریدو وزارت ویاند ویلي، چې ږیره خریل د خدای تعالی له طبیعي جوړښت څخه انکار دی او خلک باید له دغه ګناه څخه ځانونه وساتي.
سیف الاسلام خېبر د ( غوایي ۵مه) پر خپله اېکس پاڼه لیکلي، چې خلک باید ږیري پرېږدي او د خریلو له ګناه یې ځانونه وساتي.
هغه سره له چې دا چاره خطا ګڼي، وايي ږیره پرېښودل د ښځینه او نارینه وو ترمنځ د توپیر لویه بېلګه هم ګڼي.
د طالبانو د یاد وزارت د دغه ویاند دغو څرګندونو ته ځینو کسانو غبرګونونه هم ښودلي دي.
د انور سادات په نوم یوه تن ورته لیکلي چې همدا ږیره سیکان، یهودان او عیسویان هم لري. هغه زیاته کړې: «خدای به له تاسو د چا د ږیرې تپوس وکړي که نه، خو دا چې خلک مو له لوږې مړه کړل او ظلم کوئ د دې تپوس به حتمي کوي.»
د ږیري خریلو په تړاو د طالبانو دغه غړی داسې مهال دا څرګندونې کوي، چې دې ډلې د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې پر نایانو هم ډول ډول بندیزونه لګولي دي.
د طالبانو د امربالمعروف محستبانو نایانو ته خبرداری ورکړی، چې د ږیري له خریلو، ډولي ږیرو جوړولو، فېشني ویښتانو جوړولو او د نارینه وو له سینګارولو څخه به ډډه کوي.
دغو محتسبانو په کابل، ننګرهار او خوست سربېره په یو شمېر ولایتونو کې څو څو ځله نایان له دې کبله نیولي چې ګوندې د خلکو ږیرې یې خریلي دي.
همدا راز له همدې کبله د ځینو نایانو د ډبول کیدو خبرونه هم ترلاسه شوي دي.
تر دې دمخه د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اوریدو وزیر خالد حنفي هم ورته جنجالي څرګندونې کړې وې او عصري زده کړې یې مباح ګڼلې وې.
هغه د خپلې سختدریځې مفکورې له مخې ویلي وو، چې ګني «عصري زده کړې» چندان د ارزښت وړ نه دي.
همدا راز د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم بیا د ملا هبت الله څخه څخه ملاتړ له اسلامي شریعت څخه ملاتړ ګڼلی و.
د دغې ډلې بېلابېل غړي د سختدریځۍ له کبله ډېری وخت داسې څرګندونې کوي چې د عامه ذهنیتونونو راپارول لامل کېږي.
د ژغورنې نړۍوالې کمېټې (ای ار سي) خبرداری ورکړی، چې د امریکا د بشردوستانه مرستو له کمېدو وروسته د افغانستان ۲۳ میلیونه وګړي د لوږې، ناروغیو او بېثباتۍ له جدي ګواښ سره مخامخ دي. دغه بنسټ خبرداری ورکوي، چې که اړینې مرستې ونه شي نو ستر ناورین پر لاره دی.
یاده کمېټه په خپل یوه تازه راپور کې وايي، چې د دغو مرستو کموالی د ښځو او ماشومانو په ګډون ډېر زیات منفي اغېز پر هغو زیان منونکو خلکو کړی، چې تر ټولو زیاتې اړتیاوې لري.
د ژغورنې نړۍوالې کمېټې چې له ۱۹۸۰مې لسیزې راهیسې یې له افغانانو سره حیاتي مرستې کړي دي، وايي اوس د دوی ډیری پروګرامونه ټکني او د بندېدو له ګواښ سره مخ دي.
د امریکا د بودیجې له کمېدو سره، دغه اداره اړ شوې چې یو شمېر ژغورونکي خدمتونه او پروګرامونه وځنډوي.
له بشري کړکېچ سره مخ افغانان
افغانستان دا مهال د نړۍ له سختو بشري ناورینونو سره مخ هېواد بلل کېږي. چې د یاد سازمان د معلوماتو له مخې شاوخوا ۲۳ میلیونه خلک بېړنیو مرستو ته اړتیا لري. څو لسیزې جګړه، اقتصادي ناورین او طبیعي پېښو میلیونونه افغانان بېوزله کړي او له درېیمې برخې زیاته وګړي له خوراکي نا امنۍ سره مخامخ دي.
تر درېیو میلیونو زیات ماشومان او له یو میلیون زیاتې میندوارې یا شیدې ورکوونکې ښځې د شدیدې خوارځواکۍ له ستونزو کړېږي.
په همدې حال کې، د طالبانو د بندیزونو له کبله ښځې له کار کولو محرومې شوې، چې له امله یې د کورنیو عایدات هم په ټپه دریدلي دي.
همداراز نجونې له شپږم ټولګي پورته زده کړو ته نه پرېښودل کېږي.
د امریکا د مرستو بندېدو حیاتي خدمتونه ځنډولي دي
د ژغورنې کمېټه وایي، د امریکا مرستې د کلونو لپاره د میلیونونو افغانانو د ژوندي پاتې کېدو وسیله وې. خو اوس چې دغه مرستې بندې شوې، دغه کمېټه اړه شوې، چې د روغتیا، واکسین، خوارځواکۍ درملنې، د څښاک اوبو او د زیان منونکو خلکو د ساتنې خدمتونه وځنډوي.
له دې امله، له ۷۰۰ زرو زیات وګړي، چې بې ځایه شوي کورنۍ هم په کې شاملې دي، نور دغو مرستو ته لاسرسی نه لري.
همدارنګه، د خوارځواکۍ له امله د ۱۵ زرو ماشومانو درملنه هم اغېزمنه شوې ده.
په ټول افغانستان کې شاوخوا ۱۴ میلیونه خلک روغتیایي خدمتونو ته یا کم لاسرسی لري یا یې هېڅ نه لري.
همداراز د عوایدو تولیدوونکي پروګرامونه هم بند شوي دي.
د ژغورنې نړۍوالې کمېټې خبرداری
د ژغورنې نړۍوالې کمېټې په خپل تازه راپور کې خبرداری ورکړی، چې که دوامداره مالي ملاتړ نه وي، نو زرګونه افغانې کورنۍ به له سختې لوږې، ناروغیو او فقر سره مخ شي.
دا اداره له نړۍوالې ټولنې، مرستندویه ادارو او خیریه بنسټونو غوښتنه کوي، چې د افغانانو ملاتړ دې وکړي.
تر دې دمخه یو شمېر نورو نړۍوالو سازمانونو هم خبرداری ورکړی، چې په افغانستان کې د بشري مرستو د کموالي له کبله بې وزله وګړي له سختو کړاونو او لوږې سره مخ دي.
همدا راز د ملګرو ملتونو د خوړو نړۍوال پروګرام او روغتیایي برخې هم د مرستو له کموالي څخه اندېښنې څرګندې کړې دي.
د روغتیا نړۍوال سازمان خبرداری ورکړی، چې د بشري مرستو د کموالي له کبله یې یو شمېر روغتونونه تړل شوي او د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان روغتیایي سېسټم له جدي ناورین سره مخ دی.
د دغو مرستو کمیدو له کبله د ناروغانو د درملنې په برخه کې هم د پام وړ ننګوونې راپورته شوې دي.
طالبان که څه هم په شعاري توګه په افغانستان کې د اقصتادي وضعیت د ښه والي خبرې کوي خو دغې ډلې بیا هم د نړۍوالو مرستندویه ادارو او هېوادونو لپاره په وار وار د مرستې لاسونه اوږده کړي دي.
طالبانو تېره اوونۍ هم په بېلابېلو ناستو کې له مرستندویه ادارو او ملګرو ملتونو څخه غوښتي چې د راستنیدونکو افغان کډوالو په ګډون دې په بېلابېلو برخو کې خپلې مرستې پراخې کړي.
بلومبرګ رسنۍ په یوه تازه خپره کړې مقاله کې وایي، چې روسیه له طالبانو سره خپلې اړیکې پیاوړې کوي، او هڅه کوي، چې د ترهګرۍ په ګډ ګواښ په ځانګړې توګه د داعش په ځپلو تمرکز وکړي.
د بلومبرګ په وینا، له طالبانو سره د اړیکو د پیاوړي کولو اقدام وروسته له هغه کېږي، چې تېر کال د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین له ترهګرۍ سره د مبارزې په برخه کې طالبان د «ملګرو» په توګه یاد کړل.
بلومبرګ لیکلي، چې له دې څرګندونو وروسته مسکو پرېکړه وکړه، چې له «ګډ دښمن داعش سره د مبارزې» لپاره له دغې ډلې سره د خپلو اړیکو د ټینګولو لپاره پر طالبانو دوه لسیزې بندیزونه لرې کړي.
جان هربسټ، د اتلانتیک شورا د یورو ایشیا مرکز مشر، وویل چې دا اقدام د «حیرانتیا وړ نه دی» ځکه چې پوتین مخکې له ترهګرۍ سره د مبارزې په برخه کې له طالبانو سره د همکارۍ د زیاتیدو خبره کړې وه.
هغه زیاته کړه، چې دغه همکاري په ټولیز ډول د داعش په وړاندې ده، هغه ډله چې د ۲۰۲۴ په مارچ کې د کروکس ښار په تالار کې د خونړي ترهګریز برید مسوولیت لري.
په داسې حال کې، چې هیڅ هیواد د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پیژندلی، د روسیې د بهرنیو چارو وزارت تېره ورځ اعلان وکړ، چې مسکو له طالبانو څخه د سفیر په کچه د ډیپلوماټ د منلو هوکړه یې کړې ده.
بلومبرګ وایي، دا اړیکه د روسیې لپاره په منځنۍ اسیا کې دننه د ترهګرو له ګواښونو سره د مبارزې لپاره خورا مهمه ده، په داسې حال کې چې طالبان هم له دغو اړیکو څخه د نړۍوال مشروعیت د ترلاسه کولو او بهرنۍ پانګونې د را جلبولو لپاره کار اخلي.
بلومبرک د ۲۰۲۳کال په نومبر میاشت کې کابل ته د روسیې د امنیت شورا د مشر سرګي شویګو سفر چې په ترڅ کې یې د طالبانو له جګپوړو چارواکو سره خبرې اترې وکړې اشاره کوي، او وایي چې روسیه یو له هغو څو هېوادونو څخه دی، چې د طالبانو ډیپلوماتان یې په خپلې پلازمېنه کې ومنل.
څو ورځې وړاندې مسکو وویل، چې له طالبانو سره یې د دوه اړخیزو اړیکو د ښه کولو موخه یې له نشهيي توکو او ترهګرۍ سره مبارزه ده.
دا په داسې حال کې ده، چې د تېرې جمعې په ورځ د روسیې څېړنیزې کمېټې خبر ورکړ، چې د دغه هېواد یو نظامي لوړپوړې چارواکی په یوه بمي چاودنه کې وژل شوی دي.
د روسیې څېړنیز کمیټې د دغه نظامي چارواکي هویت د روسیې د وسله وال پوځ د لوی درستیز مرستیال، یاروسلاو موسکالیک یاد کړی او زیاته کړې یې ده، چې د پېښې په تړاو یې یوه جزايي دوسیه پرانیستې ده.
د روسیې د دغه جګپوړي چارواکي د وژنې په اړه چې دغه برید کومې ډلې ترسره کړی، لا تر اوسه معلومات نشته، خو په واشنګټن کې د کانګریس د څیړنو مرکز د معلوماتو له مخې، داعش چې یوه ترهګره ډله ده، نه یوازې په افغانستان کې بلکې بهر کې هم ستر ګواښ دی.
دغې ډلې په ۲۰۲۴ کال کې په روسیه کې د تر ټولو لوی ترهګریز برید مسوولیت منلی و، چې لږترلږه ۱۳۷ کسان په کې ووژل شول.
بلومبرګ زیاتوي، داسې بریښي چې روسیه اوس د ترهګرۍ له ګواښونو او سیمې ته یې د خطرونو په اړه ښه پوهیږي او هیله لري چې له طالبانو سره د اړیکو پیاوړي کول د دغو ګواښونو په مخنیوي کې مرسته وکړي.
په جرمني کې مېشته افغانه سوک وهونکې سعدیه برومند له تېرو شپږو کلونو راهیسې په جلاوطنۍ کې ژوند کوي او هیله لري، چې د طالبانو په سقوط سره به نجونې بېرته خپل حقونه ترلاسه کړي. هغې د طالبانو له بیا واکمنۍ مخکې په افغانستان کې زدهکړې او ورزش کاوه.
هغه وايي، اوس چې یې په هېواد کې نجونې له دغو حقونو بې برخې دي، نو دې په برلین کې خپلو ورزشي فعالیتونو ته دوام ورکړی دی.
د جرمني دویچهوله په خپل راپور کې د هغې له خولې لیکلي: «دا وضعیت به تلپاتې نه وي. طالبان به بېرته سقوط وکړي. هیله لرم هغه ورځ راشي چې افغانستان ته سوله راغلي وي او نجونې وکولای شي تعلیم وکړي، ورزش وکړي او په هر ډګر کې وځلېږي.»
سعدیه وايي، چې ماشومتوب کې به پر بایسکل ښوونځي ته تلله او د درس له خلاصېدو وروسته به یې ورزش کاوه.
نوموړې له ښوونځي تر فراغت وروسته د ښځو په یوې ټلوېزیوني شبکه کې دنده هم کوله. هغه وايي: «په افغانستان کې د یوې ښځې لپاره تر ټولو لویه ننګونه دا ده، چې ښځه وي. کله چې پرېکړه کوې څو خپلو هیلو ته ورسېږې، نو سخته او اوږده مبارزه باید وکړې.»
سعدیې د خپل پلار په ملاتړ د سوک وهنې ورزش پیل کړ، خو کله چې ملي ټیم ته وبلل شوه او بهرنیو سیالیو ته د تګ وخت راورسېد، کورنۍ یې اندېښمنه شوه او مخالفت یې وکړ.
خو هغه وايي، ویې کولای شوای، چې د خپلې کورنۍ رضایت ترلاسه کړي او د خپلو هیلو لاسته راوړلو مزل ته دوام ورکړي.
په ۲۰۱۹ کال کې، د امنیتي ګواښونو له امله سعدیې افغانستان پرېښود او اروپا ته ولاړه.
هغه وايي، هیله یې دا وه، چې بېرته خپل هېواد ته ستنه شي، خو د ۲۰۲۱ کال کې یې د طالبانو په راتګ سره دا هیله وتروړل شوه.
طالبانو په خپله دویمه واکمنۍ کې هم د ښځو پر زده کړو، کار، ورزش او سفرونو سخت بندیزونه لګولي دي. ملګرو ملتونو دغه حالت ته د «جنسیتي اپارټایډ» نوم ورکړی دی.
افغانستان کې ګڼې مېرمنې د طالبانو د دغو سختو محدودیتونو له کبله کړاونه ګالي او ځینې مجبوره شوې چې خپل هېواد پرېږدي.
سعدیه که څه هم اوس خپل ملي ټیم او روزونکي نه لري، خو بیا یې هم په برلین کې د ورزشي سیالیو پر مهال د افغانستان بېرغ رپانده ساتلی دی. نوموړې یو شمېر نړۍوالې سیالۍ هم کړي او ځینې مډالونه یې ګټلي دي.
سعدیه وايي: «زه په بېلابېلو سیالیو کې برخه اخلم او نړۍ ته ښیم چې افغانې نجونې استعداد لري. که چانس ورکړل شي، کولی شي په هره برخه کې بریالۍ شي، نه یوازې په ورزش.»
د امریکا د عدلیې وزارت ویلي، چې د طالبانو یوه پخواني قوماندان حاجي نجیب الله منلې، چې په ۲۰۰۸ او ۲۰۰۹ میلادي کلونو کې یې یو امریکایي خبریال او دوه افغان وګړي د ډیورنډ کرښې به اوږدو کې برمته کړي وو.
نجیب الله دا مهال ۴۹ کلن دی، هغه په ۲۰۲۰ کال کې د رویټرزر خبري اژانس د پخوانی خبریال ډیویډ روډ د تښتولو په تور نیول شوی و.
اوس نوموړی په زندان کې د عمري بند له سزا سره مخ دی. رویټرز اژانس په یوه راپور کې ویلي چې یاد طالب قوماندان پخوا هم په دغه قضیه کې خپله ښکېلتیا منلې وه.
نوموړی همداراز په یوې جلا قضیه کې چې له ۲۰۰۷ څخه تر ۲۰۰۹ پورې د امریکایي ځواکونو د وژنو سره تړاو لري، هم خپل جرم منلی دی.
د امریکا د عدلیې وزارت وايي، د نجیب الله تر مشرۍ لاندې طالبانو د امریکایي عسکرو پر ضد یو شمېر بریدونه کړي دي.
وزارت همداراز یو فرانسوي خبریال ته د نوموړي هغه څرګندونې هم یادې کړې، چې په کې ویلي یې دي، د فرانسوي او امریکایي عسکرو په نښه کول یې د فعالیتونو معمول وو.
د امریکا د فدرالي پلټنو ادارې یا (ایف بي ای) د نیویارک څانګې مرستیال مشر کریسټوفر جي رایا ویلي: «دا ترهګریز بریدونه د انسانیت سره د بشپړ بې پروایۍ څرګندونه ده او نجیبالله بالاخره ومنله چې د زموږ د وګړو د وژنو مسوول دی.»
نوموړي زیاته کړې: «نننی اعتراف د FBI د نیویارک د ترهګرۍ ضد ګډې ډلې د نه ماتېدونکي تعهد ښکارندويي کوي، تر څو د هر هغه چا څخه حساب واخلي، چې زموږ هېواد هدف ګرځوي.»
د نیویارک د سویلي ناحیې څارنوال جی کلیټون په وینا، دوی به د هغو کسانو سره له قانوني چلند څخه ډډه ونه کړي، چې له امریکایي وګړو سره یې دوښمني کړې ده.
سره له دې چې طالبان دا مهال په ټول افغانستات واکمن دي، خو لا هم د بهرنیو او ځینو کورنیو وګړو په تښتولو، ربړولو او ان په وژلو تورن شوي.
د راپورونو پر بنسټ، شاوخوا ۱۱۰ افغانان چې د جمهوري نظام له نسکورېدو وروسته په افغانستان کې پاتې دي، د وېزو د ترلاسهکولو او یا خوندي هېواد ته د لېږدولو په تمه دي. همدا ډول شاوخوا ۹۰ زره نور افغانان په درېیمو هېوادونو کې انتظار کوي چې نورو هېوادونو ته ولېږدول شي.
د منځني ختیځ انسټېټیوټ په یوه راپور کې ویلي، دا ډېری هغه افغانان دي چې له امریکایي ځواکونو سره یې همکاري کړې، خو دمګرۍ د طالبانو د غچاخیستنې له ګواښ سره مخ دي.
د دې ترڅنګ، شاوخوا ۹۰ زره نور افغانان په درېیمو هېوادونو کې اوسېږي چې ډېرو یې د امنیتي او اداري ارزونې قوي پروسه تېره کړې، خو لا یې هم ویزې نهدي ترلاسه کړي او متحدهایالاتو یا لوېدیځو هېوادونو ته د تلو په تمه دي. د مسوولو امریکایي ادارو لهخوا د دغو کسانو د قضیو د مخته تګ ورو بهیر د بشري حقونو بنسټونو ترمنځ په پراخه کچه اندېښنې راپارولې دي.
په داسې حال کې چې متحدهایالات د خپلو افغان همکارانو پر وړاندې د اخلاقي ژمنو خبرې کوي، په زرګونو هغه افغانان چې د کابل له سقوط وروسته یې دغه هېواد ته پناه وړې اوس د اېستلو له جدي ګواښ سره مخ دي. د منځني ختیځ انسټېټیوټ خبرداری ورکړی چې د دې خلکو ډېرې یې افغانستان ته د لېږلو په صورت کې د مرګ له ګواښ سره مخ کېدای شي.
د امریکا د کورني امنیت وزارت ویاندې تریشا مکلافلین څه موده مخکې ویلي و چې د افغانستان او کامرون د زرګونو وګړو لپاره د «اېستلو د لنډمهالي خونديتوب وضعیت» (ټيپياېس) لغوه شوی دی.ښايي د دغه اقدام په ترڅ کې۱۴ زره ۶۰۰ هغه افغانان چې د لنډمهالي خونديتوب (ټيپياېس) وړ وو، تر راتلونکې مې میاشتې پورې د اېستلو له ګواښ سره مخ شي.
د منځني ختیځ انسټېټیوټ په خپل راپور کې ویلي، زرګونه افغانان چې د ۲۰۲۱ کال په اګست کې د طالبانو له واکمنۍ وروسته یې متحدهایالاتو ته پناه وړې، اوس په یوه ناوړه او ګواښونکي وضعیت کې ایسار دي. ډېری دا خلک د لنډمهالي بشرپاله پروګرامونو له لارې متحدهایالاتو ته تللي، خو د کډوالو پروګرامونو له ختمېدو وروسته د امریکا د کډوالۍ چارواکو له هغوی غوښتي چې دغه هېواد پرېږدي.
د یاد انسټېټیوټ د وروستي راپور پر بنسټ، په ایووا کې یو شمېر افغان کډوالو د ګمرکونو او سرحدي خونديتوب ادارې لهخوا برېښنالیکونه ترلاسه کړي او ترې غوښتل شوي چې سملاسي له دغه هېواده ووځي. دا پیغامونه چې له رسمي ادرسونو څخه لېږل شوي، د افغانانو په منځ کې یې وېره او ناهیلي خپره کړې ده.
د دغه بنسټ راپور زیاتوي چې د دغو کسانو له ډلې څخه ځینو یې په تېرو وختونو کې له امریکایي ځواکونو سره مستقیمه همکاري کړې او افغانستان ته لېږلو په صورت کې به له ځورونې، شکنجې یا د مرګ له ګواښ سره مخ شي. د بشري حقونو شنونکو خبرداری ورکړی چې دا ډول کړنې د متحدهایالاتو له بشري او امنیتي ژمنو څخه ښکاره سرغړونه ده.
یو شمېر اشخاصو، نړۍوالو بنسټونو او ټولنو د امریکا له حکومته د افغان کډوالو د وضعیت د دایمي حل لپاره د سملاسي اقدام غوښتنه کړې ده. تېره اوونۍ په جلاوطنۍ کې د افغانستان جمهوريغوښتونکي ډیموکراتیک خوځښت (پيډياېماې) له ۱۴ زرو څخه ډېرو افغانانو لپاره د امریکا متحدهایالاتو د خونديتوب وضعیت (ټيپياېس) پر لغوه کېدو ژوره اندېښنه ښودلې وه.
په هغه لیک کې چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ ته لېږل شوی راغلي، دې افغانانو له کلونو راهیسې د ډیموکراسۍ، بشري حقونو او د ترهګرۍ پر وړاندې د مبارزې لپاره د امریکا تر څنګ همکاري کړې ده. همداراز، نوموړي خوځښت ټینګار کړی چې یادو افغانانو د رسنیو، مدني ټولنو او متحدهایالاتو حکومت له پروګرامونو سره کار کړی او له همدې امله که هغوی افغانستان ته ستانه کړل شي، نو ژوند به یې له جدي ګواښ سره مخ شي.
