لیکوال او څېړونکی
د پښتو ژبې یوه تاریخي چاربېته چې د حضرت ابراهیم (ع) په تړاو ویل شوې ده: ځمکه د مکې به زنګېدله لکه ټال په شان د زلزلې به لړزېده امر د رب و د عربو د خاورې په وروستي پنځه کلن تاریخ کې د ۲۰۲۵ کال د می میاشت تر ټولو شانداره میاشت ده، چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ یې مېلمه و.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د ۲۰۲۵ کال د می په ۱۳مه له سعودي عربستان نه خپل څلور ورځنی سفر پیل کړ، چې د قطر او متحده عربي اماراتو په ګډون یې ګڼې سیاسي، اقتصادي او تشریفاتي نندارې له ځان سره لرلې.
په دغه سفر کې د عربو ځمکه رښتیا هم په ټال وزنګېده، دا په نړۍ کې د تشریفاتو او ډېپلوماتیک عرف یوه شانداره ننداره وه، چې ټرمپ ته وړاندې شوه.
دا سفر، چې د ټرمپ د تجارتي او سیاسي لیدلوري انعکاس و، نه یوازې د نړۍوالو سوداګریزو تړونونو ډک و، بلکې د شاندارو پروټوکولو او دودیز درناوي نندارو ته هم ځانګړی شوی و.
د دغو نندارو او درناوي په لیدو د سبزعلي خان چاربېته رایادیږي چې وايي:
ښایسته و بې حسابه بلېده لکه مشال
ځمکه د مکې به زنګېدله لکه ټال
دا چاربېته د ابراهیم (ع) په وصف کې ویل شوې وه، کله چې هغه مکې ته راغلی و او له کړاوونو وروسته له نبوت سره مخ کېده.
د عربو له خوا ټرمپ ته شانداره پروټوکول د عربو ځمکه لکه د ټال وزنګوله او په نړۍ کې یې د ډېپلوماتیک پروټوکول یو نوی سبک پرېښود.
سعودي عربستان: د سرې غالۍ شاهي مراسم
ډونالډ ټرمپ ته سعودي عربستان ته د راتګ پر مهال شاهي استقبال ورکړل شو. د ولعهد محمد بن سلمان له خوا د هوایي ډګر په دروازې کې شاهي لښکر استقبال وکړ. د ټرمپ موټریز کاروان چې د زرو کسانو له امنیتي ټيم سره یوځای و، د درنې سرې غالۍ له لارې قصر ته ورسول شو.
په شاهي قصر کې د هغه لپاره د عربو دودیزو نڅاګانو یوه ځانګړې ننداره ترسره شوه، چې پکې "عرضه" د تورو نڅا مهم رول درلود.
د ټرمپ لپاره ځانګړې طلايي ډوډۍ برابره شوې وه، چې د سعودي د سلطنتي کور دودیز خوراکونه او نادر خواړه پکې شامل وو.
سعودي مقاماتو د ټرمپ په درناوي ځانګړې شاهي تمغه هم ورکړ او هغه ته د اقتصادي همکاریو د پراخېدو په ویاړ یوه طلايي شمش یا د سرو زرو دړه هم ورکړل شوه.
قطر: سایبر ټرک موټریز کاروان او د دوحې رنګینه شپه
ټرمپ د می په۱۴مه قطر ته ولاړ، چې هلته ورته د حیرانوونکي عصري استقبال تابیا شوې وه. د ده موټر سایبر ټرک (Cybertruck) و، چې د لوکسو موټرو یو قطار بدرګه کاوه.
په دوحه کې د امیر شیخ تمیم بن حمد ال ثاني له خوا د ټرمپ په ویاړ یوه شانداره ماښامنۍ (ګالا ډېنر) جوړه شوې وه. دغه مېلمستیا د سمندر پر غاړه د لوسیل ماڼۍ په انګړ کې وه، چې پکې مشهورو اشخاصو، سوداګرو او سیاستوالو څخه هم ګډون شوی و.
په مېلمستیا کې د قطري دود له مخې ورته "مجبوس"، "حریص" او نور خواړه وړاندې شول. دا ټول مراسم د شپې له لیزر نندارو، موسیقۍ او اورلوبو سره پای ته ورسېدل، چې د دوحې اسمان یې رنګین کړ.
بل خوا بیا په اماراتو کې د نجونو د وېښتو غورځول، شاهي نڅاوې او سندرو ټرمپ ته برابره شوې شاهي میلمستیا نوره هم خوندوره کړې وه.
شاهي پروتوکول یا سیاسي پیغام؟
د ټرمپ دا سفر که څه هم د اقتصادي تړونونو او پانګونو له نظره مهم و؛ خو تشریفاتي او پروټوکولي جزییات یې هم ډېر مهم پیغامونه انتقال کړل.
سعودي عربستان د ټرمپ په درناوي کې تر اوسه نادیده پروټوکولونه وکارول، چې له ۲۰۱۷ کال راهیسې ورته ساری نه و. قطر بیا ټرمپ ته نه یوازې سوداګریز فرصتونه برابر کړل، بلکې عصري درناوی یې هم ورته وکړ، چې له لوکس ټرانسپورټ تر شاهي مېلمستیاو پورې شامل و.
یوه خبره واضحه ده، خلیجي هېوادونه لا هم امریکا ته د اوږدمهالي او یوازیني قدرت په سترګه ګوري او غواړي له دغه هېواد سره خپلې اړیکې لا پیاوړې وساتي.
یو اسلام او دوه تعبیره
په عربي خاوره کې د می د میاشتې ننداره دا روښانه کوي چې سیاست او ډېپلوماسي یوازې ګټې پېژني.
عربان چې په نړۍ کې د اسلام سرلاري دي له لویدیځ سره د غښتلو اړیکو په لټه کې دي؛ خو برعکس په افغانستان کې بیا د اسلام په نوم حاکمه ډله له اسلام څخه کاملاً متفاوت انځور وړاندې کوي او له غیرمسلمانو ټولنو سره اړیکې مردودې ګڼي.
عربان او لوېدیځ: واقعبیني که مصلحت؟
عرب هېوادونه لکه سعودي عربستان، قطر، امارات او نور د اسلام له نظره ځانونه "خادم الحرمين" او د اسلامي نړۍ مشران ګڼي، خو په عمل کې یې اړیکې له لوېدیځ سره ډېرې نږدې، هممهاله او حساب شوي دي. مثالونه:
عرب مشران، که څه هم دیني ژبه کاروي، خو سیاست ته د مصلحت، دوام او نړۍوال نظم له زاویې ګوري. دوی هڅه کوي چې خپل دیني ځایګی وساتي، خو د نړۍ له قدرتونو سره هم پریکون ونه کړي.
طالبان: د "کفر و اسلام" له زاویې د اړیکو پرېکون
ملا هبت الله او د طالبانو یو شمېر مشران، د نړۍوال سیاست پر ځای لا هم په جهادي نړۍلید کې پاتې دي. د دوی لپاره سیاست نه، بلکې د دوی خپله جوړه شوې عقیده اصل ده. له همدې کبله:
دا لیدلوری د طالبانو د تاریخي، نظامي او مذهبي ذهنیت زېږنده دی، نه د اسلامي سیاست بشپړ استازیتوب.
پورته توپیرونو ته په کتو افغانستان له نړۍوالې انزوا سره مخ دی، اقتصادي بندیزونه یې ورځ تر بلې سختېدونکي دي، بشري کړکېچ اوج ته رسېدلی، افغانستان د یو تړلي کلي په څېر پاتې شوی، له زده کړو، تجارت، د کار بازار او ټېکنالوژۍڅخه وروسته پاتې شوی.
