د شانګهای همکارۍ سازمان (SCO) د فکري خبرو اترو فورم په شلمه غونډه کې چې د هند په نوي ډیلي ښار کې جوړه شوې وه، د ازبکستان د ستراتیژیکو مطالعاتو انسټیټیوټ مرستیال مشر له افغانستان سره د دغه سازمان د تماس ډلې د فعالیتونو د بیا پیل غوښتنه وکړه.
د یو زیټ ډیلي د راپور له مخې؛ د ازبکستان د ستراتیژیکو مطالعاتو انسټیټیوټ مرستیال بختیار مصطفی یف ویلي، د تماس ډله چې پخوا د افغانستان د سیمهییزو حل لارو موندلو او همغږۍ لپاره د یوه اغېزمن ادرس په توګه پېژندل کېده؛ کولای شي په دغه هېواد کې د بشري ناورین او سیاسي ټیکاو د کنټرول په برخه کې مهم رول ولوبوي.
بختیار مصطفی یف په خپله وینا کې ټینګار وکړ، چې له افغانستان سره همکاري د سیمهییز امنیت او ټیکاو ډاډمنولو لپاره یو مهم فکتور دی او د شانګهای همکارۍ سازمان غړي هېوادونه باید په دې برخه کې خپلې هڅې همغږې کړي.
هغه د ترمذ ډیالوګ هغې وروستۍ غونډې ته چې په کې د مرکزي او سوېلي اسیا مشهورو سیاسي او متخصصو استازو ګډون کړې و، اشاره وکړه او زیاته یې کړه: « د ترمذ ډیالوګ د سیمهییزې همکارۍ په پروسو کې د افغانستان د شاملولو او د تلپاتې سولې او ټیکاو لپاره د ټولنیزو او اقتصادي شرایطو د رامنځته کولو په لور یو مهم ګام و.»
همدا راز مصطفی یف د افغانستان لپاره د یوه منظم ټولنیز او اقتصادي ملاتړ پر اړتیا ټینګار وکړ.
د یادولو وړ ده، چې په دې غونډه کې د شانګهای همکارۍ سازمان د غړو هېوادونو له ۳۰ څخه زیاتو کارپوهانو او استازو ګډون کړی و.
د ستراتیژیکو خبرو اترو پیاوړتیا، د اقتصادي او کلتوري همکاریو پراخول او د تېنک ټانک فورم د دغې ناستې د بحث موضوعات وو.
د ایران خراسان رضوي والي غلامحسین مظفري ویلي، د افغانستان سره په سنګان سیمه کې د ګډو کانونو ځانګړې اقتصادي سیمې جوړېدل د حکومت له مهمو پروژو څخه شمېرل کېږي او باور لري چې د افغانستان سره د اورګاډي پټلۍ نښلېدل د سیمې د اقتصادي همکارۍ د پراخېدو لپاره ډېر ارزښت لري.
نوموړي دغه څرګندونې د سالار–شادمهر ترمنځ د ۲۹ کیلومتره اورګاډي کرښې د پرانیستې په مراسمو کې وکړې او زیاته یې کړه، چې د افغانستان سره ګډه اقتصادي سیمه د حکومت له مهمو پلانونو څخه ده او دغه رېل پټلۍ به د دواړو هېوادونو ترمنځ اقتصادي اړیکې لا پیاوړې کړي.
مظفري دغه خبرې د هغو «۸ا ریل ګاډي پروژو» د ګټې اخیستنې په مراسمو کې وکړې چې ټول ټال مالي ارزښت یې ۴.۵ میلیارده ایراني تومان ښودل شوی او له دې سره هممهاله د سالار–شادمهر ۲۹ کیلومتره کرښه هم پرانیستل شوه.
هغه ووویل: «تېر کال له دې سیمې څخه نږدې ۲۶ مېلیونه ټنه د اوسپنې ډبرې اېستل شوې، چې دا د ختیځو سیمو د کانونو د ستر ظرفیت ښکارندويي کوي».
د خراسان رضوي والي همداراز څرګنده کړه، چې د ایران او افغانستان ترمنځ د کانونو د ظرفیتونو د ښې استفادې لپاره اړینې اجازې او پرېکړې تر لاسه شوې دي.
د نوموړي په وینا: «دا مهال تر شهید ناصري (شمسي) تمځای پورې د رېل ګاډي پټلۍ غځول بشپړ شوي او د افغانستان لور ته هم د هرات څخه تر پولې پورې د پټلۍ ځینې برخې د چین په همکارۍ جوړې شوې دي».
غلامحسین مظفري د افغانستان سره د رېل نښلېدل د سیمې د اقتصادي ودې او د ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د اړیکو د پیاوړتیا لپاره یو بنسټیز ګام وباله او ټینګار یې وکړ، چې دغه مهمه پروژه باید په جدي توګه وڅارل شي او ژر تر ژره پلي شي.
له دې ور هاخواه طالبان له منځنۍ اسیا سره هم د رېل پټلۍ سوداګریزو اړیکو د پیاوړتیا هڅې کوي، چې په دې لړ کې له تېر جمهوري نظام څخه د بلخ په حیرتانو کې د رېل پټلۍ له ټرانیزیټي اړیکو څخه هم په پراخه توګه کار اخلي.
طالبان چې لا هم هېڅ هېواد په رسمیت نه دي پېژندلي، د سوداګریز اړیکو او راکرو ورکړ و لپاره ورته یوازې ګاونډي هېوادونه ورپاتې دي؛ خو له خپل یوه ګاونډي پاکستان سره بیا د سوداګرۍ په برخه کې هم کشالې لري، چې هر وخت پر ډیورنډ کرښه دغه ناندرۍ د پام وړ بلل کېږي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وایي، چې یوناما په افغانستان کې راستنېدونکو افغان کډوالو ته د ژوند د اسانتیاوو ترڅنګ کاري فرصتونه برابروي. د دې وزارت په خبره، په افغانستان کې د یوناما مشرې له محمد نعیم وردګ سره په ليدنه کې د همکاريو پر ډېرېدو هم خبرې کړي دي.
د طالبانو د بهرینو چارو وزارت د شنبې په ورځ (د غبرګولي ۳مه) په یوه خپره شوې خبرپاڼه کې ویلي، چې د دوی مالي او ادارې مرستيال محمد نعیم وردګ د ملګرو ملتونو د سرمنشي له ځانګړې استازې او په افغانستان کې د یوناما له مشرې روزا اوتونبایوا سره په ليدنه کې د کډوالو د ستونزو په اړه خبرې کړي دي.
د طالبانو په خبرپاڼه کې لیکل شوي: «په دې لیدنه کې د راستنېدونکو کډوالو پر اړتیاوو او یو شمېر نورو موضوعاتو خبرې شوي.»
محمد نعیم وردګ په دې لېدنه کې ډاډ ښودلی، چې دوی د مرستندویه بنسټونو د فعالیت لپاره اسانتياوې برابروي.
نوموړي د یوناما له مشرې څخه د راستنېدونکو کډوالو لپاره د لومړنيو اسانتياوو په برابرولو کې د همکارۍ غوښتنه هم کړې.
د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلویزیون د همدې ناستې اړوند د یوناما د مشرې له قوله لیکلي، چې ملګري ملتونه د افغانانو تر څنک ولاړ دي.
دوی زياته کړې: «یوناما هڅه کوي چې راستنېدونکو کډوالو ته د ژوند اسانتیاوو سربېره د کاري فرصتونو زمینه هم برابره کړي.»
بلخوا بیا تېره ورځ په یوناما کې یوې باوري سرچینې افغانستان انټرنشنل-پښتو ته خبر ورکړی، چې له تېرو څو ورځو راهیسې په کابل کې د طالبانو استخباراتو لهخوا د دغه نړۍوال بنسټ ښځینه کارکوونکو ته د پرلهپسې ګواښونو له امله د هغوی حضوري فعالیت تر نامعلومې نېټې پورې ځنډېدلی دی.
ملګرو ملتونو په وار-وار پر طالبانو د سختو پالیسو پر پلي کولو نيوکې کړي دي؛ خو طالبان بیا د یوناما څرګندونې په خپلو چارو کې مداخله يادوي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ مرستیال وزیر د چین له یوه چارواکي سره په لیدنه کې غوښتنه کړې، چې د افغان توکو لپاره په چينايي بازارونو کې مالیات کم کړي. احمدالله زاهد د چین د ګمرکونو د ادارې له مرستیال څخه وغوښتل، چې د افغان صادراتي توکو لپاره سخت معیارونه لرې کړي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت د شنبې په ورځ (د غبروګولي ۳مه) په یوه خبرپاڼه کې لیکلي، چې د دې وزارت مرستیال احمدالله زاهد د چین د ګمرکاتو د عمومي ادارې له مرستیال سره لیدلي دي.
د طالبانو د خبرپاڼې له مخې، د چین د ګمرکاتو مرستیال ویلي چې افغانستان د صادراتو په برخه کې لوړ ظرفیت لري.
هغه زیاته کړې، چې چین د افغان صادراتي توکو ګمرکي تعرفې له منځه وړي او د دوهاړخیزې سوداګرۍ د پراخولو لپاره مناسب فرصتونه شته.
نوموړي همداراز ویلي، سره له دې چې چین د قرنطین معیارونو کې سختګیری کوي؛ خو بیا هم دوی چمتو دي چې له افغانستان سره د همکاریو لپاره مرسته وکړي.
احمدالله زاهد د چین په بازار کې د ځینو افغان صادراتي توکو لپاره د ارزښت اضافه مالیې (VAT) کمولو غوښتنه وکړه.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت په وینا، دا مالیه اوسمهال ۹ او ۱۳ سلنه ده.
هغه ټینګار وکړ، چې په افغان توکو باندې د دې مالیې کمولو سره به دوی وکولی شي، چې د چین په بازار کې سیالي وکړي.
هغه د افغانستان او چین ترمنځ د کرنې د عمومي تفاهمنامې د لاسلیک د چټکولو غوښتنه هم وکړه او وړاندیز یې وکړ، چې د دې تفاهم لیک له لاسلیک څخه مخکې د وچو مېوو، طبي بوټو، زعفرانو او تازه مېوو په ګډون افغان محصولات په ځانګړې توګه انار، د چین د قرنطین معیارونو څخه معاف شي.
د طالبانو دغه چارواکي دا هم وغوښتل، چې افغان لاریو ته د قرغېزستان او قزاقستان له لارې د چین خاورې ته د ننوتلو اجازه ورکړل شي او افغان هوايي شرکتونو ته اجازه ورکړل شي چې د اورومچي سربېره نورو چینایي ښارونو ته الوتنې وکړي.
د چین د ګمرکاتو د ادارې مرستیال ډاډ ورکړی، چې وړاندې شوي وړاندیزونه به له ډېپلوماتیکو لارو څخه وڅېړل شي او تر وس پورې اړینې همکارۍ به وشي.
ډېپلوماټ ویب پاڼې د طالبانو د حکومت په اړه په یوې مقاله کې ویلي، د افغانستان طالبان چې څه کم څلور کاله وړاندې په نړۍواله کچه منزوي وو، اوس د درېیو اسیایي اټومي قدرتونو هند، پاکستان او چین له خوا د پخوانیو وسله والو سره د خپلو ډیپلوماټیکو اړیکو د لوړولو لپاره سیالي کوي.
که څه هم د نړۍ هېڅ یوه هېواد د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی، خو چین، هند او متحده عربي امارات له هغو هېوادونو څخه دي، چې په رسمي ډول یې په خپلو پلازمېنو کې د دوی سفیران منلي دي، ځکه چې دغه وسله والې ډلې په ۲۰۲۱ کال کې د کابل کنټرول ترلاسه کړ.
د طالبانو ادارې تېر کال وویل، چې دوی په نړۍواله کچه د ۳۹ افغان سفارتونو او قونسلګریو کنټرول لري.
د طالبانو انزوا لږترلږه په اسیا کې داسې ښکاري، چې پای ته به رسېږي.
د کابل او اسلام اباد دواړو لپاره د لوی ورور رول لوبولو سره بېجینګ په دې اوونۍ کې هڅه وکړه، ترڅو هغه تاوتریخوالی کم کړي چې د ترهګرۍ او د کډوالو د شړلو له امله د دواړو هېوادونو ترمنځ رامنځته شوی.
د چهارشنبې په ورځ د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي د طالبانو د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي او د هغه د پاکستاني سیال اسحاق ډار سره له خبرو اترو وروسته وویل، چې دواړه هېوادونه پلان لري څو خپلې ډیپلوماټیکې اړیکې لوړې کړي او ژر تر ژره یو بل ته سفیران واستوي.
د غېر رسمي غونډې په یوه عکس کې وانګ یي د ښاغلي ډار او ښاغلي متقي سره لاسونه نیولي دي.
هغه وویل: «چین د دې هرکلی کوي او د افغانستان او پاکستان د اړیکو د ښه والي لپاره د مرستو دوام ته لېواله دی.»
پاکستان د اپرېل په میاشت کې د مارچ د ۳۱مې نېټې له پای ته رسېدو وروسته د بېرته ستنېدو په یوه تازه کمپاین کې له ۸۰۰۰څخه ډېر افغانان له دې هېواده وشړل.
اسلام اباد وايي، چې دا کمپاین د غېرقانوني بهرنیانو د بېرته ستنېدو پلان په نوم د کمپاین یوه برخه ده، چې د ۲۰۲۳ کال په وروستیو کې پیل شوې وه.
پاکستان په تېرو وختونو کې د وسله والو بریدونو او جرمونو پړه پر افغان اتباعو اچولې ده، چې په هېواد کې د کډوالو لویه برخه جوړوي، خو طالبانو بیا دا تورونه رد کړي دي.
د وانګ یي دا څرګندونې یوازې څو ورځې وروسته له هغه راځي چې نوي ډیلي د کشمیر برید او له پاکستان سره د نږدې جګړې له امله په غوسه و او له طالبانو سره یې سیاسي اړیکه ونیوله.
د بهرنیو چارو وزیر اېس جي شنکر د اپرېل په ۲۲مه د طالبانو له خوا د پهلګام ترهګریز برید د غندلو ستاینه وکړه او هند همداراز وویل، چې دوی د جي شنکر او متقي ترمنځ د ټلیفوني خبرو اترو ته "ډېر اهمیت" ورکوي.
د جنوري په میاشت کې د هند د بهرنیو چارو وزیر وېکرم مسري له ښاغلي متقي سره ولیدل، ځکه دواړو خواوو د دوه اړخیزو اړیکو د پراخولو په اړه بحث وکړ، چې پکې د هند امنیتي اندېښنو ته زیاته پاملرنه وشوه.
طالبانو له څه باندې درېیو کلونو سې نجونې او ښځې له ښوونځیو منع کړې دي او په دې تورن دي، چې افغانستان یې د خپلو جنسیتي توپیر پاللو پالیسیو له امله د ښځینه نفوس لپاره په "خلاص زندان" بدل کړی دی او دا یو له هغو لویو دلایلو دي چې دا ډله منزوي شوې او رسمي پېژندلو څخه یې ټول هېوادونه انکار کوي.
د ډېرو لوېدیځو هېوادونو په ګډون امریکا ویلي دي، چې د طالبانو د رسمي پېژندلو لاره به تر هغه وخته پورې بنده وي، تر څو چې دوی د ښځو د حقونو په اړه لاره بدله نه کړي او د نجونو او ښځو لپاره لیسې او پوهنتونونه بېرته پرانیزي او د دوی د تګ راتګ بشپړ ازادي ورکړي.
طالبان وايي، چې دوی د اسلامي قانون د تفسیر سره سم د ښځو حقونو ته درناوی کوي.
کارپوهان وايي، چې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان د اسیا د لویو قدرتونو له خوا راجلب شوی او دا یوه داسې سناریو ده، چې یوازې تېر کال یې تصور هم نه کېده.
هند، پاکستان او چین د کانونو لپاره په سیمه ییزه سیالۍ کې د خپلو ګټو په لټه کې دي او د هغو ترهګرو ډلو په وړاندې ساتنه کوي، چې طالبان پرې نفوذ لري.
فرید ماموندزی چې تر ۲۰۲۳ کال پورې په نوي ډیلي کې د افغانستان سفیر و وايي، چې نړۍ باید په دې پوه شي چې د افغانستان په اړه سیالي «نوې نه ده، خو دا ډېره عامه، ډېره ښکاره شوې ده او په لوړه ډیپلوماتیکه کچه په زیاتېدونکې توګه تعقیب شوې ده.»
هغه انډیپنډنټ ته وايي: «درې واړه هېوادونه د حقونو یا حکومتدارۍ په اړه د اندېښنو پرځای په خپلو ستراتیژیکو اړتیاوو تمرکز کوي.»
سفیر چې د طالبانو د ماموریت تر کنټرول لاندې پورې یې په نوي ډیلي کې خدمت کړی، وايي: «د پاکستان لپاره، افغانستان د ستراتیژیک ژوروالي د مفهوم لپاره مرکزي پاتې دی، د نفوذ لپاره یو مهم ډګر او د لوېدیځې پولې په اوږدو کې د هند د نفوذ محدودولو وسیله. چین افغانستان د شینجیانګ د امنیت، د بیلټ اینډ روډ نوښت پراخولو، د مرکزي اسیا او ایران ته د ځمکنیو سوداګریزو دهلېزونو د جوړولو او د هغې د نه کارول شویو معدني شتمنیو ته د لاسرسي لپاره حیاتي ګڼي.»
هندي رسنیو د دې هېواد د چارواکو له قوله راپور ورکړی، چې نويډیلي له څلور کلن ځنډ وروسته افغانانو ته د ویزو ورکړې لړۍ بیا پيل کړې ده. د هندي چارواکو په خبره، افغانان په ځانګړې توګه پانګه وال، هنرمندان او لوبغاړي کولی شي د هند ويزې لپاره غوښتنه وکړي.
هند دا اقدام د ۲۰۲۵ کال د اپرېل په وروستیو کې د نوي انلاین ویزې د ويب پاڼې په پرانېستلو سره پیل کړ.
هند د اشرف غني د حکومت له نسکورېدو او د ۲۰۲۱ کال په اګست کې د طالبانو له خوا د افغانستان د واک ترلاسه کولو وروسته افغانانو ته د ویزې ورکول بند کړل.
دغه هېواد په کابل او نورو ولایتونو کې خپل سفارتونه او قونسلګرۍ هم وتړلې او په زرګونو ویزې چې دوی صادرې کړې وې هم لغوه کړې.
د هند حکومت تر اوسه د ویزې د خدماتو د بیا پیل په اړه په رسمي ډول څه نه دي خپاره کړي؛ خو یوې حکومتي سرچینې «هندو ورځپاڼې» ته ویلي، چې د اپرېل په وروستیو کې د افغانانو لپاره د ویزې غوښتنلیکونو لپاره یو نوی انلاین پورټل پیل شوی.
سرچینې زیاته کړې: «افغانان اوس د سوداګرۍ، درملنې، تعلیم او نورو موخو لپاره ویزې ترلاسه کولی شي.»
د هند د کورنیو چارو وزارت د کډوالۍ څانګې د ویب پاڼې د معلوماتو مخې، په سیسټم کې د «افغانانو لپاره نوې ویزې» برخه اضافه شوې ده، چې افغانان کولی شي په انلاین بڼه د ویزې لپاره غوښتنه وکړي.
غوښتونکي باید د سپین شالید سره یو عکس، د پاسپورټ د معلوماتو پاڼه او د هویت کارټ چې شخصي توضیحات لکه نوم، د زېږون نېټه، تابعیت او د پای نېټه ولري، دغه ويب پاڼې ته اضافه کړي.
د ويزې په کټګوريو کې د «زده کونکي، سوداګر، ناروغان او د ملګرو ملتونو ډيپلوماتان» شامل دي.
هنرمندان، کلتوري شخصیتونه او مسلکي کسان چې غواړي، په کلتوري مراسمو کې پرته له پيسو اخیستلو برخه واخلي او هغه افغانان، چې په هند کې اوسېږي یا زده کوونکي وي هم د ويزې غوښتنه کولی شي.
د سوداګرو په کټګورۍ کې لوبغاړي، روزونکي او پانګه وال هم غوښتنه کولی شي.
هند د طالبانو له حکومت سره خپلې ډیپلوماتیکې اړیکې پراخې کړې دي.
د هند د بهرنیو چارو وزیر په دې وروستیو کې د لومړي ځل لپاره د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر امیر خان متقي سره په ټلیفون خبرې وکړې.
دا ټلیفوني خبرې د هند او پاکستان ترمنځ د پوځي نښتې څخه څو ورځې وروسته وشوې.
تېره لړم مياشت کې امیرخان متقي په کابل کې د هند د بهرنیو چارو وزارت له یوه چارواکي جي پي سینګ سره ولیدل او ویې ویل، دوی تمه لري چې له ډیلي سره یې اړیکې پراختیا ومومي.
د ليدنې په جریان کې متقي د افغانانو په ځانګړې توګه سوداګرو لپاره د ویزې د صادرولو د اسانتیا غوښتنه هم کړې وه.
هند په ۲۰۲۱ کال کې یو له هغو لومړنیو هېوادونو څخه و، چې په کابل کې یې خپل سفارت بند کړ او له افغانستان څخه ووت.