د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وایي، چې یوناما په افغانستان کې راستنېدونکو افغان کډوالو ته د ژوند د اسانتیاوو ترڅنګ کاري فرصتونه برابروي. د دې وزارت په خبره، په افغانستان کې د یوناما مشرې له محمد نعیم وردګ سره په ليدنه کې د همکاريو پر ډېرېدو هم خبرې کړي دي.
د طالبانو د بهرینو چارو وزارت د شنبې په ورځ (د غبرګولي ۳مه) په یوه خپره شوې خبرپاڼه کې ویلي، چې د دوی مالي او ادارې مرستيال محمد نعیم وردګ د ملګرو ملتونو د سرمنشي له ځانګړې استازې او په افغانستان کې د یوناما له مشرې روزا اوتونبایوا سره په ليدنه کې د کډوالو د ستونزو په اړه خبرې کړي دي.
د طالبانو په خبرپاڼه کې لیکل شوي: «په دې لیدنه کې د راستنېدونکو کډوالو پر اړتیاوو او یو شمېر نورو موضوعاتو خبرې شوي.»
محمد نعیم وردګ په دې لېدنه کې ډاډ ښودلی، چې دوی د مرستندویه بنسټونو د فعالیت لپاره اسانتياوې برابروي.
نوموړي د یوناما له مشرې څخه د راستنېدونکو کډوالو لپاره د لومړنيو اسانتياوو په برابرولو کې د همکارۍ غوښتنه هم کړې.
د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلویزیون د همدې ناستې اړوند د یوناما د مشرې له قوله لیکلي، چې ملګري ملتونه د افغانانو تر څنک ولاړ دي.
دوی زياته کړې: «یوناما هڅه کوي چې راستنېدونکو کډوالو ته د ژوند اسانتیاوو سربېره د کاري فرصتونو زمینه هم برابره کړي.»
بلخوا بیا تېره ورځ په یوناما کې یوې باوري سرچینې افغانستان انټرنشنل-پښتو ته خبر ورکړی، چې له تېرو څو ورځو راهیسې په کابل کې د طالبانو استخباراتو لهخوا د دغه نړۍوال بنسټ ښځینه کارکوونکو ته د پرلهپسې ګواښونو له امله د هغوی حضوري فعالیت تر نامعلومې نېټې پورې ځنډېدلی دی.
ملګرو ملتونو په وار-وار پر طالبانو د سختو پالیسو پر پلي کولو نيوکې کړي دي؛ خو طالبان بیا د یوناما څرګندونې په خپلو چارو کې مداخله يادوي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ مرستیال وزیر د چین له یوه چارواکي سره په لیدنه کې غوښتنه کړې، چې د افغان توکو لپاره په چينايي بازارونو کې مالیات کم کړي. احمدالله زاهد د چین د ګمرکونو د ادارې له مرستیال څخه وغوښتل، چې د افغان صادراتي توکو لپاره سخت معیارونه لرې کړي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت د شنبې په ورځ (د غبروګولي ۳مه) په یوه خبرپاڼه کې لیکلي، چې د دې وزارت مرستیال احمدالله زاهد د چین د ګمرکاتو د عمومي ادارې له مرستیال سره لیدلي دي.
د طالبانو د خبرپاڼې له مخې، د چین د ګمرکاتو مرستیال ویلي چې افغانستان د صادراتو په برخه کې لوړ ظرفیت لري.
هغه زیاته کړې، چې چین د افغان صادراتي توکو ګمرکي تعرفې له منځه وړي او د دوهاړخیزې سوداګرۍ د پراخولو لپاره مناسب فرصتونه شته.
نوموړي همداراز ویلي، سره له دې چې چین د قرنطین معیارونو کې سختګیری کوي؛ خو بیا هم دوی چمتو دي چې له افغانستان سره د همکاریو لپاره مرسته وکړي.
احمدالله زاهد د چین په بازار کې د ځینو افغان صادراتي توکو لپاره د ارزښت اضافه مالیې (VAT) کمولو غوښتنه وکړه.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت په وینا، دا مالیه اوسمهال ۹ او ۱۳ سلنه ده.
هغه ټینګار وکړ، چې په افغان توکو باندې د دې مالیې کمولو سره به دوی وکولی شي، چې د چین په بازار کې سیالي وکړي.
هغه د افغانستان او چین ترمنځ د کرنې د عمومي تفاهمنامې د لاسلیک د چټکولو غوښتنه هم وکړه او وړاندیز یې وکړ، چې د دې تفاهم لیک له لاسلیک څخه مخکې د وچو مېوو، طبي بوټو، زعفرانو او تازه مېوو په ګډون افغان محصولات په ځانګړې توګه انار، د چین د قرنطین معیارونو څخه معاف شي.
د طالبانو دغه چارواکي دا هم وغوښتل، چې افغان لاریو ته د قرغېزستان او قزاقستان له لارې د چین خاورې ته د ننوتلو اجازه ورکړل شي او افغان هوايي شرکتونو ته اجازه ورکړل شي چې د اورومچي سربېره نورو چینایي ښارونو ته الوتنې وکړي.
د چین د ګمرکاتو د ادارې مرستیال ډاډ ورکړی، چې وړاندې شوي وړاندیزونه به له ډېپلوماتیکو لارو څخه وڅېړل شي او تر وس پورې اړینې همکارۍ به وشي.
ډېپلوماټ ویب پاڼې د طالبانو د حکومت په اړه په یوې مقاله کې ویلي، د افغانستان طالبان چې څه کم څلور کاله وړاندې په نړۍواله کچه منزوي وو، اوس د درېیو اسیایي اټومي قدرتونو هند، پاکستان او چین له خوا د پخوانیو وسله والو سره د خپلو ډیپلوماټیکو اړیکو د لوړولو لپاره سیالي کوي.
که څه هم د نړۍ هېڅ یوه هېواد د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی، خو چین، هند او متحده عربي امارات له هغو هېوادونو څخه دي، چې په رسمي ډول یې په خپلو پلازمېنو کې د دوی سفیران منلي دي، ځکه چې دغه وسله والې ډلې په ۲۰۲۱ کال کې د کابل کنټرول ترلاسه کړ.
د طالبانو ادارې تېر کال وویل، چې دوی په نړۍواله کچه د ۳۹ افغان سفارتونو او قونسلګریو کنټرول لري.
د طالبانو انزوا لږترلږه په اسیا کې داسې ښکاري، چې پای ته به رسېږي.
د کابل او اسلام اباد دواړو لپاره د لوی ورور رول لوبولو سره بېجینګ په دې اوونۍ کې هڅه وکړه، ترڅو هغه تاوتریخوالی کم کړي چې د ترهګرۍ او د کډوالو د شړلو له امله د دواړو هېوادونو ترمنځ رامنځته شوی.
د چهارشنبې په ورځ د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي د طالبانو د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي او د هغه د پاکستاني سیال اسحاق ډار سره له خبرو اترو وروسته وویل، چې دواړه هېوادونه پلان لري څو خپلې ډیپلوماټیکې اړیکې لوړې کړي او ژر تر ژره یو بل ته سفیران واستوي.
د غېر رسمي غونډې په یوه عکس کې وانګ یي د ښاغلي ډار او ښاغلي متقي سره لاسونه نیولي دي.
هغه وویل: «چین د دې هرکلی کوي او د افغانستان او پاکستان د اړیکو د ښه والي لپاره د مرستو دوام ته لېواله دی.»
پاکستان د اپرېل په میاشت کې د مارچ د ۳۱مې نېټې له پای ته رسېدو وروسته د بېرته ستنېدو په یوه تازه کمپاین کې له ۸۰۰۰څخه ډېر افغانان له دې هېواده وشړل.
اسلام اباد وايي، چې دا کمپاین د غېرقانوني بهرنیانو د بېرته ستنېدو پلان په نوم د کمپاین یوه برخه ده، چې د ۲۰۲۳ کال په وروستیو کې پیل شوې وه.
پاکستان په تېرو وختونو کې د وسله والو بریدونو او جرمونو پړه پر افغان اتباعو اچولې ده، چې په هېواد کې د کډوالو لویه برخه جوړوي، خو طالبانو بیا دا تورونه رد کړي دي.
د وانګ یي دا څرګندونې یوازې څو ورځې وروسته له هغه راځي چې نوي ډیلي د کشمیر برید او له پاکستان سره د نږدې جګړې له امله په غوسه و او له طالبانو سره یې سیاسي اړیکه ونیوله.
د بهرنیو چارو وزیر اېس جي شنکر د اپرېل په ۲۲مه د طالبانو له خوا د پهلګام ترهګریز برید د غندلو ستاینه وکړه او هند همداراز وویل، چې دوی د جي شنکر او متقي ترمنځ د ټلیفوني خبرو اترو ته "ډېر اهمیت" ورکوي.
د جنوري په میاشت کې د هند د بهرنیو چارو وزیر وېکرم مسري له ښاغلي متقي سره ولیدل، ځکه دواړو خواوو د دوه اړخیزو اړیکو د پراخولو په اړه بحث وکړ، چې پکې د هند امنیتي اندېښنو ته زیاته پاملرنه وشوه.
طالبانو له څه باندې درېیو کلونو سې نجونې او ښځې له ښوونځیو منع کړې دي او په دې تورن دي، چې افغانستان یې د خپلو جنسیتي توپیر پاللو پالیسیو له امله د ښځینه نفوس لپاره په "خلاص زندان" بدل کړی دی او دا یو له هغو لویو دلایلو دي چې دا ډله منزوي شوې او رسمي پېژندلو څخه یې ټول هېوادونه انکار کوي.
د ډېرو لوېدیځو هېوادونو په ګډون امریکا ویلي دي، چې د طالبانو د رسمي پېژندلو لاره به تر هغه وخته پورې بنده وي، تر څو چې دوی د ښځو د حقونو په اړه لاره بدله نه کړي او د نجونو او ښځو لپاره لیسې او پوهنتونونه بېرته پرانیزي او د دوی د تګ راتګ بشپړ ازادي ورکړي.
طالبان وايي، چې دوی د اسلامي قانون د تفسیر سره سم د ښځو حقونو ته درناوی کوي.
کارپوهان وايي، چې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان د اسیا د لویو قدرتونو له خوا راجلب شوی او دا یوه داسې سناریو ده، چې یوازې تېر کال یې تصور هم نه کېده.
هند، پاکستان او چین د کانونو لپاره په سیمه ییزه سیالۍ کې د خپلو ګټو په لټه کې دي او د هغو ترهګرو ډلو په وړاندې ساتنه کوي، چې طالبان پرې نفوذ لري.
فرید ماموندزی چې تر ۲۰۲۳ کال پورې په نوي ډیلي کې د افغانستان سفیر و وايي، چې نړۍ باید په دې پوه شي چې د افغانستان په اړه سیالي «نوې نه ده، خو دا ډېره عامه، ډېره ښکاره شوې ده او په لوړه ډیپلوماتیکه کچه په زیاتېدونکې توګه تعقیب شوې ده.»
هغه انډیپنډنټ ته وايي: «درې واړه هېوادونه د حقونو یا حکومتدارۍ په اړه د اندېښنو پرځای په خپلو ستراتیژیکو اړتیاوو تمرکز کوي.»
سفیر چې د طالبانو د ماموریت تر کنټرول لاندې پورې یې په نوي ډیلي کې خدمت کړی، وايي: «د پاکستان لپاره، افغانستان د ستراتیژیک ژوروالي د مفهوم لپاره مرکزي پاتې دی، د نفوذ لپاره یو مهم ډګر او د لوېدیځې پولې په اوږدو کې د هند د نفوذ محدودولو وسیله. چین افغانستان د شینجیانګ د امنیت، د بیلټ اینډ روډ نوښت پراخولو، د مرکزي اسیا او ایران ته د ځمکنیو سوداګریزو دهلېزونو د جوړولو او د هغې د نه کارول شویو معدني شتمنیو ته د لاسرسي لپاره حیاتي ګڼي.»
هندي رسنیو د دې هېواد د چارواکو له قوله راپور ورکړی، چې نويډیلي له څلور کلن ځنډ وروسته افغانانو ته د ویزو ورکړې لړۍ بیا پيل کړې ده. د هندي چارواکو په خبره، افغانان په ځانګړې توګه پانګه وال، هنرمندان او لوبغاړي کولی شي د هند ويزې لپاره غوښتنه وکړي.
هند دا اقدام د ۲۰۲۵ کال د اپرېل په وروستیو کې د نوي انلاین ویزې د ويب پاڼې په پرانېستلو سره پیل کړ.
هند د اشرف غني د حکومت له نسکورېدو او د ۲۰۲۱ کال په اګست کې د طالبانو له خوا د افغانستان د واک ترلاسه کولو وروسته افغانانو ته د ویزې ورکول بند کړل.
دغه هېواد په کابل او نورو ولایتونو کې خپل سفارتونه او قونسلګرۍ هم وتړلې او په زرګونو ویزې چې دوی صادرې کړې وې هم لغوه کړې.
د هند حکومت تر اوسه د ویزې د خدماتو د بیا پیل په اړه په رسمي ډول څه نه دي خپاره کړي؛ خو یوې حکومتي سرچینې «هندو ورځپاڼې» ته ویلي، چې د اپرېل په وروستیو کې د افغانانو لپاره د ویزې غوښتنلیکونو لپاره یو نوی انلاین پورټل پیل شوی.
سرچینې زیاته کړې: «افغانان اوس د سوداګرۍ، درملنې، تعلیم او نورو موخو لپاره ویزې ترلاسه کولی شي.»
د هند د کورنیو چارو وزارت د کډوالۍ څانګې د ویب پاڼې د معلوماتو مخې، په سیسټم کې د «افغانانو لپاره نوې ویزې» برخه اضافه شوې ده، چې افغانان کولی شي په انلاین بڼه د ویزې لپاره غوښتنه وکړي.
غوښتونکي باید د سپین شالید سره یو عکس، د پاسپورټ د معلوماتو پاڼه او د هویت کارټ چې شخصي توضیحات لکه نوم، د زېږون نېټه، تابعیت او د پای نېټه ولري، دغه ويب پاڼې ته اضافه کړي.
د ويزې په کټګوريو کې د «زده کونکي، سوداګر، ناروغان او د ملګرو ملتونو ډيپلوماتان» شامل دي.
هنرمندان، کلتوري شخصیتونه او مسلکي کسان چې غواړي، په کلتوري مراسمو کې پرته له پيسو اخیستلو برخه واخلي او هغه افغانان، چې په هند کې اوسېږي یا زده کوونکي وي هم د ويزې غوښتنه کولی شي.
د سوداګرو په کټګورۍ کې لوبغاړي، روزونکي او پانګه وال هم غوښتنه کولی شي.
هند د طالبانو له حکومت سره خپلې ډیپلوماتیکې اړیکې پراخې کړې دي.
د هند د بهرنیو چارو وزیر په دې وروستیو کې د لومړي ځل لپاره د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر امیر خان متقي سره په ټلیفون خبرې وکړې.
دا ټلیفوني خبرې د هند او پاکستان ترمنځ د پوځي نښتې څخه څو ورځې وروسته وشوې.
تېره لړم مياشت کې امیرخان متقي په کابل کې د هند د بهرنیو چارو وزارت له یوه چارواکي جي پي سینګ سره ولیدل او ویې ویل، دوی تمه لري چې له ډیلي سره یې اړیکې پراختیا ومومي.
د ليدنې په جریان کې متقي د افغانانو په ځانګړې توګه سوداګرو لپاره د ویزې د صادرولو د اسانتیا غوښتنه هم کړې وه.
هند په ۲۰۲۱ کال کې یو له هغو لومړنیو هېوادونو څخه و، چې په کابل کې یې خپل سفارت بند کړ او له افغانستان څخه ووت.
طالبانو په کندهار ولایت کې خلکو ته خبرداری ورکړی، چې ښځې دې د ویالو او سیندونو پر غاړه د کاليو او د کور د نورو توکو مینځلو لپاره نه پرېږدي. طالبانو د ښځو دا کار «د شریعت خلاف» بللی او زیاته کړې یې ده، چې د کالیو مینځلو پر مهال مېرمني خپل «حجاب مراعات کولی نه شي»
له کندهار څخه سرچینو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته د شنبې په ورځ (د غبرګولي ۳مه) ویلي، چې له تېري يوې اوونۍ راهیسې د طالبانو د امربالمعروف ادارې له خلکو په پرله پسې ډول غوښتي، چې د کور ښځې دې د کالیو مينځلو لپاره د ویالو او سیندونو غاړو ته نه پرېږدي.
د سرچينې په خبره، طالبانو دغه کار د «شریعت» خلاف بللی دی.
په کندهار ښار او ولسواليو کې اکثره مهال ځينو مېرمنو کالي، د کور فرشونه، کمپلې او یو شمېر نور توکي د ویالو او سیندونو غاړو ته اېستل او هلته به یې مينځل، خو اوس طالبانو منع کړي دي.
په کندهار کې ګڼ خلک د طالبانو دغه کړنه د ښځو پر وړاندې يو بل سخت ګام یادوي.
عبدالباري چې د ښار په یوه سیمه کې ژوند کوي، وایي: «موږ غریبان خلک یو، د کور دننه د کالیو مینځلو لپاره نه برېښنا لرو، نه ماشین او نه هم ډېري اوبه لرو، زموږ مېرمنې له مجبورۍ څخه د ویالې پر غاړه کالي مینځي او اوس که دا هم بند شي، ژوند نور څنګه وچلوو؟»
دا بندیز د طالبانو د پرله پسې محدودیتونو یوه بله بېلګه ده، چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې د دوی د بیا واکمنېدو وروسته پر ښځو لګول کېږي.
له زده کړو، کار، تفريح، سفرونو، حجاب او نورو برخو کې پر افغان ښځو بنديز او دا ځل د ویالو پر غاړه د کاليو مینځلو بندول ټول د طالبانو دوامداره سخت دريځه تګلاره ښيي.
د بشري حقونو د څار نړۍوال سازمان، ملګرو ملتونو او نورو نړۍوالو بنسټونو په وار-وار دا ډول پالیسي د ښځو د بشري حقونو ښکاره نقض بللی دی.
په کندهار کې د ښځو پر ازاد فعالیت یو بل بندیز دا څرګندوي، چې طالبان لا هم د خپلې سخت دریځې ایډیالوژۍ له مخې د ټولنې نیمه برخه له اساسي انساني حقونو بې برخې کوي.
خلک وايي، که څه هم له اقتصادي ستونزو سره لاس او ګرېوان دي؛ خو پر ښځو دا ډول بندیزونه نه یوازې کورنۍ اقتصادي حالت اغېزمنوي، بلکې د ټولنې ټولنیز جوړښت ته هم سخت زیان سوي.
په افغانستان کې د پرځېدلي جمهوري نظام د ولسمشر مرستیال عبدالرشید دوستم وايي، چې طالبان په شمالي ولایتونو کې په پراخ ډول د ځمکو غصب کړی او خلک يې په قومونو وېشلي دي. نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي: «طالبان فتنه ګر دي او باید له منځه یوړل شي.»
په افغانستان کې د پرځېدلي جمهوري نظام د ولسمشر مرستیال عبدالرشید دوستم د شنبې په ورځ (د غبرګولي ۳مه) همداراز ویلي، چې طالبانو په جوزجان، فاریاب او تخار ولایتونو کې په پراخ ډول د ځمکو غصب ته مخه کړې.
د هغه په خبره، دغه ډله په ټولنیزو رسنیو کې د جعلي حسابونو له لارې د خلکو ترمنځ تفرقه اچوي او غواړي د ظلم په وړاندې د خلکو د اعتراض مخه ونيسي.
هغه زیاته کړې: «طالبان د ځمکو د غصب تر څنګ، د جعلي حسابونو له لارې د خلکو تر منځ تفرقه اچوي، تر څو د ظلم، قومي تعصب او ناروا پر وړاندې د خلکو اعتراض لهمنځه یوسي او هغوی مجبوره کړي چې پر ځای یې په مجازي نړۍ کې له یو بل سره جګړه وکړي.»
جنرال دوستم طالبان فتنه ګره ډله ياده کړې او زياته کړې یې ده: «د طالبانو دا شومه او فتنه ګره پدیده باید له منځه یووړل شي.»
نوموړي تر دې وړاندي هم پر طالبانو سختي نیوکې کړي او ویلي دي، چې هڅه کوي په افغانستان کې یو نوی بدلون رامنځ ته کړي.
دوستم په داسې حال کې دغه څرګندونې کوي، چې څو ورځې وړاندې د طالبانو د ځمکو د غصب د مخنیوي او غصب شویو ځمکو د استرداد کمېسیون چارواکو وویل، چې پر افغانستان د یادې ډلې له واکمنېدو وروسته نږدې ۴ مېلیونه جریبه ځمکه له غاصبیتو راګرځول شوې ده.
د یادولو ده، چې د طالبانو د ځمکو د غصب مخنيوي او بېرته راګرځولو کمېسیون د یکشنبې په ورځ وویل، چې د « اراضۍ او غصب شویو ځمکو راګرځولو» په نوم نوی وزارت جوړوي.
دغه کمېسیون ویلي، چې د غصب شویو ځمکو د راګرځولو لپاره د نوي وزارت جوړولو فرمان صادر شوی دی.
دا پرېکړه په داسې حال کې شوې، چې طالبان هم په پراخه توګه د ځمکو پر غصب تورن دي.