پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
د جولای میاشتې پر ۱۱مه د پښتونخوا د باجوړ ولسوالۍ مرکز خار کې د عوامي نېشنل ګوند یو مخکښ غړی او د نوموړي ګوند د دیني علماوو څانګې مسوول مولانا خانزیب هغه وخت ناپېژاندو کسانو د ټوپک په ډزو شهید کړ، چې هغه باجوړ کې د ولسي امن پاڅون لپاره د خلکو د خبرولو او رابللو کمپاین ته روان و.
د جولای په دوولسمه نېټه یې جنازه او تدفین د هغه په پلرني کلي ناواګۍ کې وشول. د هغه جنازه د باجوړ په تاریخ کې تر ټولو ستره جنازه وه. د هغه پر شهادت، نه یوازې په ټوله پښتونخوا، بلکې د نړۍ په نورو هېوادونو کې مېشتو پښتنو هم خپګان څرګند کړ او د هغه د غایبانه جنازې لمونځونه یې وکړل.
علاوه له دې چې خانزیب یو نامتو دیني عالم و، هغه د سیاسي علم او پوهې سره، یو روښانه فکر لرونکی انسان هم و. کتابونه یې لیکلي وو، د «شتمنې پښتونخوا» په نوم یې یو کتاب د پښتونخوا د طبیعي منابعو او زیرمو په اړه لیکلی و. هغه ډېر خوږ ژبی و، او د عقل خبرې به یې په منطق او دلیل سره کولې. د الله د عبادت د تلقین تر څنګ، هغه په حقوق العباد یعنې د الله د بندهګانو په حقوقو هم ټینګار کاوه. له همدې امله، هغه د پښتنو ځوانانو په منځ کې پراخ محبوبیت درلود.
نو ځکه، کله چې هغه د باجوړ د امن د پاڅون لپاره د خلکو د راټولولو کمپاین پر مهال شهید شو، د جولای په دیارلسمه نېټه په همدې تاریخي پاڅون کې سلګونو زرو خلکو ګډون وکړ. دې پاڅون ته وینا کوونکو او شعار ورکوونکو د پاکستان جنرالان پښتني سیمې ته د ترهګرۍ د راوستلو مسوول وبلل او له هغوی یې د دغو کرغېړنو سیاستونو د پرېښودو غوښتنه وکړه.
په تېرو څو کلونو کې د پښتونخوا په بېلابېلو سیمو کې د امن پاڅونونه روان دي. د باجوړ د امن له پاڅون مخکې، په کوز او پاس جنوبي وزیرستان کې هم ورته پاڅونونه شوي دي (د کوز جنوبي وزیرستان پرلت تر دې وخت پورې دوام لري). له دې وړاندې، د شمالي وزیرستان په مرکز میرانشاه، د کوزې کورمې په سده، او د برې کورمې په پاړهچنار کې هم پاڅونونه او اوږده پرلتونه شوي وو.
خو باید دا خبره هم په ګوته شي، چې ولسي پاڅونونه یوازې د ډیورند کرښې ته څېرمه قبایلي سیمو پورې محدود نه دي. دغسې پاڅونونه په سوات، ټانک، بنو، لکي مروت او نورو ضلعو کې هم شوي، او د بیا تکرار امکان یې هم شته.
دلته باید دا پوښتنې راولاړې شي: دغه پاڅونونه ولې کېږي؟ ولې په ځینو سیمو کې بیا بیا کېږي؟ او له دغو پاڅونونو ولس ته څه تر لاسه کېږي؟
دغه پاڅونونه زیاتره د پښتونخوا په هغو ضلعو کې کېږي، له کومو نه چې په افغانستان کې د جګړې او ترهګرۍ د خورولو لپاره استفاده شوې ده. په دې کې د کوهاټ نه جنوب ته پرتې ضلعې، د ډیورند کرښې سره نږدې سیمې، او په شمال کې د مالاکنډ ډويژن ضلعې شاملې دي. دغو سیمو د ترهګرو د بریدونو او د پوځ د عملیاتو له کبله په پراخه کچه مرګژوبله او مادي تباهي لیدلې ده. نو د همدې سیمو خلک غواړي خپل درد او غږ پورته کړي.
خو د سیاسي ګوندونو مشرانو اکثراً د جنرالانو واکمني منلې ده، او د جنرالواکۍ خلاف سپین نه شي ویلی. په پاکستان کې یواځې په نوم اساسي قانون او دیموکراسي شته، خو په عمل کې ملک د جنرالواکۍ تر کنټرول لاندې دی. خلک د وخت په تېرېدو سره له سیاسي ګوندونو نه ناامیده شوي دي.
دغه تشه یا خلا ورو ورو د پاڅونونو له لارې ډکېږي، چرته چې عام ولس مستقیم راوځي، او هغه خبرې کوي او هغه شعارونه پورته کوي چې سیاسي ګوندونه یې د وېرې له امله نه شي کولای. رښتیا دا ده، چې د پښتونخوا ولس د خپلو ترخو تجربو په رڼا کې د سیاسي پوهې او شعور پر لاره ډېر مخ ته تللی دی، او سیاسي ګوندونه ترې شا پاتې شوي دي.
دلچسپه خبره دا ده، چې د سیاسي ګوندونو هغه محلي کادرونه چې د ولس سره د ورځني ژوند د نږدې والي له کبله کلک تړاو لري، هغوی په دغو پاڅونونو کې فعاله برخه اخلي. دا پاڅونونه د جنرالواکۍ د ظلم او د هغې لهخوا راوستل شوې ترهګرۍ پر ضد د ولس کلک یووالی او پیوستون انځوروي، او د دغو ناوړه پالیسیو پر وړاندې د مقاومت سمبول ګرځي.
سره له دې چې پاکستانی رسنۍ دغو پاڅونونو او پرلتونو ته هېڅ پوښښ نه ورکوي، خو خلک د ټولنیزو شبکو له لارې ځانونه خبر ساتي او د ګډون لپاره وروځي. په داسې حال کې چې پاکستانی پولیس د جنرالواکۍ په امر د دغو پاڅونونو تنظیموونکي نیسي او دوسیې جوړوي، خو له دولتي جبر نه د ولس وېره له منځه تللې ده.
دې پوښتنې ته ځواب ورکول هم مهم دي، چې ولس له دغو پاڅونونو څه تر لاسه کړي؟ شک نشته چې جنرالواکي او د هغې لاسپوڅي د پاڅونونو غوښتنو ته غوږ نه نیسي او سمدستي یې نه مني، خو هغه ولسونه چې د جبر او ناورین ښکار شوي دي، د جنرالواکۍ د ظلم د خولې ماتول، او خپل غږ ټولنې او نړۍ ته رسول هم بریا ګڼي.
د دغو پاڅونونو په برکت، د ترهګرۍ تر شا د جنرالواکۍ تور لاسونه بربنډ شول، او د پښتونخوا د طبیعي زیرمو او ځمکو د اشغال کرغېړنې منصوبې ښکاره شوې. دغو پاڅونونو په سیاسي ګوندونو هم فشار راوړی، څو د خپلې خاورې او د ولس د غلامۍ په بیه د واک د ترلاسه کولو خوب له ذهنه وباسي.
لنډه دا چې د پښتونخوا ولسي پاڅونونه د پښتنو د تاریخي ملي مقاومت ریښتینی انځور او تسلسل دی او هغه وخت ډېر لرې نه دی، چې د مختلفو سیمو د ولس دا پاڅونونه یو بل ته رانږدې شي، او په یو لوی پاڅون واوړي، چې د غلامۍ ځنځیرونه وشلوي.
وطنه، ستا د سردرو په منځ کې
د څه مودې نه نوی شور اورم
په ګونګوسو کې به چې کومې کېدې
هغه خبرې اوس په زور اورم
یادونه: په افغانستان انټرنشنل - پښتو کې خپرېدونکې لیکنې د لیکوالو نظریات دي.
