په هرات ولایت کې ځايي سرچینې وایي، چې وړمه شپه یو کس د دغه ښار د باغنظرګاه په سیمه کې خپله مور، مېرمن او لور په چړې وژلې او وروسته تښتېدلی دی. په قربانیانو کې یوه ۱۱ کلنه ماشومه هم شامله ده.
د وژل شویو کسانو د ګاونډي په وینا؛ تر دې پېښې مخکې د کورنۍ د غړو تر منځ لفظي شخړه شوې وه.
که څه هم پر دې پېښې تر ۲۴ ساعتونو ډېر وخت اوښتی؛ خو طالبانو لا تر اوسه په دې اړه څه نهدي ویلي او نه هم د قاتل په اړه څه ویل شوي دي.
وژل شوي کسان پرون په هرات ښار کې خاورو ته وسپارل شول.
په روان کال (غبرګولي میاشت) کې هم د هرات په ادرسکن ولسوالۍ کې یو کس خپله مېرمن، مور او پلار وژلي وو. طالبانو هغه وخت ویلي وو، چې د پېښې عامل نیول شوی دی.
نورالدین ترابي د دوشنبې په ورځ (د وږي ۳مه) د اکتید نړۍوالې موسسې له عمومي رييس هنس جوهانس سره په کتنه کې وویل، افغانان په بېلابېلو برخو کې مرستو ته اړتیا لري او زیاته یې کړه: «له موسسو غواړو چې د خپلو اداري لګښتونو کچه راکمه کړي او له مرستو د ګټې اخیستونکو شمېر زیات کړي.»
د دغې ادارې د خبرپاڼې له مخې، د اکتید نړۍوالې موسسې عمومي رييس هنس جوهانس په دې کتنه کې ژمنه وکړه، چې په دې هوکړه کې به هېڅ ډول ناغیړي ونه کړي او دا به په شفاف ډول او پر وخت عملي کړي.
تر دې مخکې هم پر نړۍوالو مرستندویه بنسټونو ګڼې نیوکې شوي چې د مرستو ډېره برخه د لوړو معاشونو په ګډون پر خپلو اداري چارو لګوي او د مرسته شویو لږه برخه تر اړمنو کسانو رسول کېږي.
د یادونې وړ ده، چې د لاسلیک شوې هوکړې له مخې چې ټول ارزښت یې څه باندې یو میلیون او ۷۷ زره ډالرو ته رسېږي، اکتید موسسه به په بلخ، تخار، کندوز، بغلان او ننګرهار ولایتونو کې د هغو ۱۰۰۰ کورنیو لپاره چې د طبیعي پېښو له امله زیانمن شوي او دمګړی د خوړو له نشتوالي سره مخ دي، د دوو کلونو په ترڅ کې په لومړي کال کې پر ۵۰۰ کورنیو او په دویم کال کې پر پاتې۵۰۰ کورنیو هرې کورنۍ ته ۳۰۰ډالره نغدي مرستې ووېشي.
له دې سربېره به یاده موسسه له تمویل کوونکو سره د معلوماتو شریکولو لپاره د هېواد په ۳۴ ولایتونو کې په بازارونو کې د خوراکي توکو د بیو د ارزونې، خوراکي توکو ته د خلکو د لاسرسي د معلومولو، له مرستندویه موسسو او په ځانګړې توګه له اوچا سره د بېړنیو حالاتو پر مهال د مرستو د همغږۍ د پروسې پیاوړتیا، د څارنیزو فعالیتونو ترسره کولو، له نورو ادارو سره یې شریکول او د بشري مرستو په پلان کې د ځای پرځای کولو لپاره د بېړنیو اړتیاوو ارزونه او له خطر سره د مخ سیمو تثبیتولو په تړاو هم کار وکړي.
یادې ورځپاڼې په خپله مقاله کې لیکلي، لومړی او تر ټولو مهم عامل د امنیت خراب وضعیت دی، د طالبانو له بېرته راتګ وروسته افغانستان د څو سخت دریځو ډلو په پټنځای بدل شوی، چې تر ټولو مشهور یې داعش خراسان، القاعده او د پاکستاني طالبانو تحریک «ټي ټي پي» دي.
سره له دې چې طالبان د ترهګرۍ پر وړاندې د مبارزې ژمنې کوي، خو تر اوسه یې د دغو ډلو د مهار کولو لپاره پرېکنده اقدام نهدی کړی. څېړونکي وايي، دا حالت پر دې دلالت کوي چې یا خو طالبان یوازې په خبرو ژمنې کوي او یا هم په رښتیا سره د دغو ډلو د کنټرول توان نهلري.
پاکستانۍ «ډیلي ټایمز» ورځپاڼه زیاتوي، چې له ترهګرۍ سره تړلې بله جدي ستونزه د نشه يي توکو کاروبار دی.
د ملګرو ملتونو د نشه يي توکو او جرمونو پر وړاندې د مبارزې دفتر (UNODC) د راپور له مخې، افغانستان اوس د مېتامفېټامین د تولید یو نوی مرکز ګرځېدلی او دا کاروبار له دودیزو افیوني بازارونو ډېر پراخ شوی دی.
که څه هم د طالبانو د واکمنۍ په لومړیو کې د کوکنارو د کښت او صادارتو په کمېدو راپورونه خپاره شول، خو د ۲۰۲۴کال شمېرې ښيي چې د کوکنارو تولید بیا ۱۹سلنه ډېر شوی دی. دا نه یوازې ټولنیزې ستونزې زېږوي، بلکې د ترهګرو مالي سرچینې هم پیاوړې کوي. د نشه یي توکو قاچاق کوونکي په بدل کې ترهګرو ډلو ته د پیسو ترڅنګ د لوژستیکي ملاتړ لپاره هم تکیه کوي.
د ترهګرو ډلو او د نشه يي توکو مافیا اړیکه د «نارکو تروریزم» په نوم یادېږي. ترهګر د قاچاقبرو لپاره د وسله والو او جنګیالیو مرسته برابروي او په بدل کې د هغوی له مالي ملاتړ او نشه يي موادو ګټه اخلي.
ځیني راپورونه ښيي، چې د پاکستاني طالبانو تحریک «ټي ټي پي» له خوا د ځانمرګو بریدونو لپاره روزل کېدونکي کسان ځانګړې درمل ترلاسه کوي، څو د ځانمرګي برید ترسره کولو ته چمتو شي.
د ښځو د حقونو سیستماتیک محدودیتونه د طالبانو پر حکومت یوه بله ستره نړۍواله نیوکه ده. د ملګرو ملتونو د ښځو سازمان په یوې څېړنه کې افغانستان له یمن وروسته د ښځو د ځواکمنېدو او د جنسیتي برابرۍ له پلوه د نړۍ دویم تر ټولو کمزوری هېواد بللی دی. اوسمهال افغان ښځې او نجونې له شپږم ټولګي پورته زدهکړو څخه محرومې دي، له ګڼو ټولنیزو ځایونو اېستل شوي او ډېرو مسلکونو او کارونو ته نه پرېښودل کېږي. که څه هم طالبان دا محدودیتونه د اسلامي شریعت په نوم توجیه کوي، خو ګڼ اسلامي عالمان یې د اسلام له اصلي روح سره په ټکر کې بولي.
شنونکي وایي، چې د ترهګرۍ، نشه يي توکو او د ښځو د حقونو سرغړونې ګډ ترکیب اوس یوازې د افغانستان سیمه ییزه ستونزه نه ده، بلکې د نړۍوال امنیت لپاره په یوه لوی ګواښ بدلېدونکې ده.
که نړۍواله ټولنه د افغانستان د وضعیت پر وړاندې چوپ پاتې شي، دا هېواد به د اوږدمهاله بېثباتۍ او د نړۍوال امنیت د ګواښونو په یوه مرکز بدل شي.
څلور کاله وروسته له هغه چې طالبان بیا واک ته ورسېدل، افغانستان د بېلابېلو لاملونو له کبله په چټکۍ سره د کړکېچ او ګډوډۍ پر لور روان دی.
دغه راپور په داسې حال کې خپرېږي، چې د ملګرو ملتونو امنیت شورا بیا تېره میاشت په خپل راپور کې خبرداری ورکړ، چې طالبانو د واک تر بشپړ نیولو وروسته په افغانستان کې څو نړۍوالو ترهګرو ډلو ته د فعالیت لپاره خوندي او ارامه فضا برابره کړې ده.
په راپور کې راغلي، چې که څه هم طالبان ادعا کوي چې له ترهګرو ډلو سره یې اړیکې پرې کړي، خو عملي توګه یې دغو ډلو لکه داعش، القاعده، د پاکستاني طالبانو تحریک، د ترکستان ختیځ اسلامي غورځنګ، اسلامي ترکستان ګوند، تاجکستان انصارالله ډلې او نورو سخت دریځو ته په افغانستان کې د فعالیت اجازه ورکړې ده.
ملګرو ملتونو ټینګار کړی، چې دغه ډلې په شمالي او ختيځو سیمو کې مېشت دي او نه یوازې د بهرنیو جنګیالیو جلب جذب کوي، بلکې د روزنې، استخدام او د افغانستان له پولو بهر د بریدونو په پلان جوړولو هم بوختې دي.
همدارنګه القاعده که څه هم سختې ضربې لیدلي، خو بیا یې هم د طالبانو سره خپل روزنیز او همغږي فعالیتونه روان ساتلي دي.
طالبانو بیا تل دغه تورونه رد کړي دي.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد همدا تېره اوونۍ په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د فعالیت اړوند د ملګرو ملتونو د امنیت شورا اندېښنې رد کړې. نوموړي ویلي، چې اوسمهال هېڅ ترهګره ډله په افغانستان کې شتون نه لري.
د باز محمد مبارز دغه سیالۍ د ټایلند په پوکېټ ښار کې د دوشنبې په شپه (د وږي ۳مه) په درېیو ۳ دقیقه يي پړاونو کې ترسر شو او بالاخره یې خپل ایران الاصل بحریني مصطفی ته ماتې ورکړه او د سیالۍ ګټونکی شو.
ویل کېږي، چې ایران الاصله بحرینی مصطفی په اصل کې د موی ټای لوبغاړی دی خو په دې سپورټي څانګه کې د باز محمد مبارز لومړنۍ سیالۍ وه چې ترسره یې کړه او بریا یې هم په خپل نوم کړه.
د یادونې وړ ده، چې په افغانستان کې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته طالبانو د ۱۴۰۳ کال د وږي په ۸مه په هېواد کې د ازادو مبارزاتو سیالۍ منع کړې دي. طالبانو لامل یې په دغو سیالیو کې د شرعي ستونزو موجودیت په ګوته کړ.
