د ORCD GLOBAL موسسې مسوولین وايي، غواړي چې د افغانستان په ۳۴ ولایتونو کې د سېلابونو له امله د زیانمنو او له خطر سره د مخ سیمو په اړه یو مستند فلم جوړ کړي. دغه موسسې د دې فلم د جوړولو موخه افغانستان ته د زیاتو مرستو راجلبول بللي دي.
د ORCD GLOBAL د خوندیتوب او څارنې متخصص عبدالله د دوشنبې په ورځ (د وږي ۳مه) د طالبانو له پېښو سره د مبارزې د چمتووالي ادارې له سرپرست نورالدین ترابي سره په کتنه کې له دغې ادارې وغوښتل، چې په افغانستان کې د زیانمنو او له خطر سره د مخ سیمو معلومات ورسره شریک کړي، ترڅو یاد مستند فلم ډېر ژر بشپړ شي.
عبدالله زیاته کړه: «د دغه مستند فلم له بشپړېدو وروسته هغه د لا ډېرو مرستو د راجلبولو لپاره د ملګرو ملتونو بنسټونو او ډونرانو ته استوو.»
د طالبانو له پېښو سره د مبارزې د چمتووالي ادارې سرپرست نورالدین ترابي په دې کتنه کې وویل، افغانستان له هغو هېوادونو دی چې ډېرې سیمې یې د سېلابونو له امله له خطر سره مخ دي.
نوموړي د یاد مستند فلم د جوړولو په برخه کې د هر ډول همکاریو له ژمنې سربېره زیاته کړه: «د پېښو په اړه د فلم او مستند جوړول خورا ارزښت لري، ځکه چې نور هېوادونه او مهم بنسټونه چې په دې برخه کې کار کوي، په جریان کې راځي.»
په داسې حال کې چې د طالبانو د مشر په ګډون ځیني نور چارواکي په غونډو او کنفرانسونو کې د خپل عکس یا ویډیو اخیستلو ته اجازه نه ورکوي او همداراز د هېواد په ډېریو ولایتونو کې د عکس او یا هم ویډیو اخیستل منع دي، خو دا چې په یوه ډول نه یوه ډول سره طالبانو ته پیسې رارسېږي، نو یاده ډله بیا د فلم او مستند جوړولو په برخو کې د هر ډول همکاریو ټټر وهي.
یادې ورځپاڼې په خپله مقاله کې لیکلي، لومړی او تر ټولو مهم عامل د امنیت خراب وضعیت دی، د طالبانو له بېرته راتګ وروسته افغانستان د څو سخت دریځو ډلو په پټنځای بدل شوی، چې تر ټولو مشهور یې داعش خراسان، القاعده او د پاکستاني طالبانو تحریک «ټي ټي پي» دي.
سره له دې چې طالبان د ترهګرۍ پر وړاندې د مبارزې ژمنې کوي، خو تر اوسه یې د دغو ډلو د مهار کولو لپاره پرېکنده اقدام نهدی کړی. څېړونکي وايي، دا حالت پر دې دلالت کوي چې یا خو طالبان یوازې په خبرو ژمنې کوي او یا هم په رښتیا سره د دغو ډلو د کنټرول توان نهلري.
پاکستانۍ «ډیلي ټایمز» ورځپاڼه زیاتوي، چې له ترهګرۍ سره تړلې بله جدي ستونزه د نشه يي توکو کاروبار دی.
د ملګرو ملتونو د نشه يي توکو او جرمونو پر وړاندې د مبارزې دفتر (UNODC) د راپور له مخې، افغانستان اوس د مېتامفېټامین د تولید یو نوی مرکز ګرځېدلی او دا کاروبار له دودیزو افیوني بازارونو ډېر پراخ شوی دی.
که څه هم د طالبانو د واکمنۍ په لومړیو کې د کوکنارو د کښت او صادارتو په کمېدو راپورونه خپاره شول، خو د ۲۰۲۴کال شمېرې ښيي چې د کوکنارو تولید بیا ۱۹سلنه ډېر شوی دی. دا نه یوازې ټولنیزې ستونزې زېږوي، بلکې د ترهګرو مالي سرچینې هم پیاوړې کوي. د نشه یي توکو قاچاق کوونکي په بدل کې ترهګرو ډلو ته د پیسو ترڅنګ د لوژستیکي ملاتړ لپاره هم تکیه کوي.
د ترهګرو ډلو او د نشه يي توکو مافیا اړیکه د «نارکو تروریزم» په نوم یادېږي. ترهګر د قاچاقبرو لپاره د وسله والو او جنګیالیو مرسته برابروي او په بدل کې د هغوی له مالي ملاتړ او نشه يي موادو ګټه اخلي.
ځیني راپورونه ښيي، چې د پاکستاني طالبانو تحریک «ټي ټي پي» له خوا د ځانمرګو بریدونو لپاره روزل کېدونکي کسان ځانګړې درمل ترلاسه کوي، څو د ځانمرګي برید ترسره کولو ته چمتو شي.
د ښځو د حقونو سیستماتیک محدودیتونه د طالبانو پر حکومت یوه بله ستره نړۍواله نیوکه ده. د ملګرو ملتونو د ښځو سازمان په یوې څېړنه کې افغانستان له یمن وروسته د ښځو د ځواکمنېدو او د جنسیتي برابرۍ له پلوه د نړۍ دویم تر ټولو کمزوری هېواد بللی دی. اوسمهال افغان ښځې او نجونې له شپږم ټولګي پورته زدهکړو څخه محرومې دي، له ګڼو ټولنیزو ځایونو اېستل شوي او ډېرو مسلکونو او کارونو ته نه پرېښودل کېږي. که څه هم طالبان دا محدودیتونه د اسلامي شریعت په نوم توجیه کوي، خو ګڼ اسلامي عالمان یې د اسلام له اصلي روح سره په ټکر کې بولي.
شنونکي وایي، چې د ترهګرۍ، نشه يي توکو او د ښځو د حقونو سرغړونې ګډ ترکیب اوس یوازې د افغانستان سیمه ییزه ستونزه نه ده، بلکې د نړۍوال امنیت لپاره په یوه لوی ګواښ بدلېدونکې ده.
که نړۍواله ټولنه د افغانستان د وضعیت پر وړاندې چوپ پاتې شي، دا هېواد به د اوږدمهاله بېثباتۍ او د نړۍوال امنیت د ګواښونو په یوه مرکز بدل شي.
څلور کاله وروسته له هغه چې طالبان بیا واک ته ورسېدل، افغانستان د بېلابېلو لاملونو له کبله په چټکۍ سره د کړکېچ او ګډوډۍ پر لور روان دی.
دغه راپور په داسې حال کې خپرېږي، چې د ملګرو ملتونو امنیت شورا بیا تېره میاشت په خپل راپور کې خبرداری ورکړ، چې طالبانو د واک تر بشپړ نیولو وروسته په افغانستان کې څو نړۍوالو ترهګرو ډلو ته د فعالیت لپاره خوندي او ارامه فضا برابره کړې ده.
په راپور کې راغلي، چې که څه هم طالبان ادعا کوي چې له ترهګرو ډلو سره یې اړیکې پرې کړي، خو عملي توګه یې دغو ډلو لکه داعش، القاعده، د پاکستاني طالبانو تحریک، د ترکستان ختیځ اسلامي غورځنګ، اسلامي ترکستان ګوند، تاجکستان انصارالله ډلې او نورو سخت دریځو ته په افغانستان کې د فعالیت اجازه ورکړې ده.
ملګرو ملتونو ټینګار کړی، چې دغه ډلې په شمالي او ختيځو سیمو کې مېشت دي او نه یوازې د بهرنیو جنګیالیو جلب جذب کوي، بلکې د روزنې، استخدام او د افغانستان له پولو بهر د بریدونو په پلان جوړولو هم بوختې دي.
همدارنګه القاعده که څه هم سختې ضربې لیدلي، خو بیا یې هم د طالبانو سره خپل روزنیز او همغږي فعالیتونه روان ساتلي دي.
طالبانو بیا تل دغه تورونه رد کړي دي.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد همدا تېره اوونۍ په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د فعالیت اړوند د ملګرو ملتونو د امنیت شورا اندېښنې رد کړې. نوموړي ویلي، چې اوسمهال هېڅ ترهګره ډله په افغانستان کې شتون نه لري.
د باز محمد مبارز دغه سیالۍ د ټایلند په پوکېټ ښار کې د دوشنبې په شپه (د وږي ۳مه) په درېیو ۳ دقیقه يي پړاونو کې ترسر شو او بالاخره یې خپل ایران الاصل بحریني مصطفی ته ماتې ورکړه او د سیالۍ ګټونکی شو.
ویل کېږي، چې ایران الاصله بحرینی مصطفی په اصل کې د موی ټای لوبغاړی دی خو په دې سپورټي څانګه کې د باز محمد مبارز لومړنۍ سیالۍ وه چې ترسره یې کړه او بریا یې هم په خپل نوم کړه.
د یادونې وړ ده، چې په افغانستان کې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته طالبانو د ۱۴۰۳ کال د وږي په ۸مه په هېواد کې د ازادو مبارزاتو سیالۍ منع کړې دي. طالبانو لامل یې په دغو سیالیو کې د شرعي ستونزو موجودیت په ګوته کړ.
د راپور پربنسټ، بشر نورزی چې د طالبانو «معنوي پلار» او د ملا عمر او هبتالله اخوندزاده نږدې ملګری بلل کېږي، د افغانستان د نشه یي توکو د تر ټولو لوی قاچاقبر په نوم هم پېژندل شوی.
نوموړی په ۲۰۰۵م کال (۱۳۸۴هـ ش) په نیویارک کې د ۵۰میلیونه ډالرو په ارزښت د نشهيي توکو د قاچاق په تور ونیول شو، خو په ۱۴۰۱هـ ش کې د یوه امریکایي وګړي «مارک فریرکس» په بدل کې طالبانو ته وسپارل شو او له هغې راهیسې په کابل کې د طالبانو له مشرانو سره نږدې کار کوي.
«نیو ورلډ» په خپل راپور کې وایي، نورزی د خپلو ژورو اړیکو له لارې له چین، ایران او پاکستان سره په ځانګړي موقعیت کې دی، څو د افغانستان له بډایه طبیعي سرچینو ګټه واخلي.
نوموړی اوس د طالبانو د مشر هبتالله اخوندزاده ترڅنګ د دې ډلې د مالي چارو یو له مهمو کنټرول کوونکو بلل کېږي.
راپور زیاتوي، چې واشنګټن له طالبانو سره نوې خبرې اترې پیل کړي، چې اصلي تمرکز یې د افغانستان طبیعي زېرمې دي.
سرچینې وایي، د ټرمپ ادارې طالبانو ته پیغام ورکړی چې: «چین باید بهر شي، امریکا باید دننه شي.»
په راپور کې ویل شوي، چې اوسمهال چین د افغانستان په لویو کانونو «نفتو، سرو زرو، سمنټو او نورو معدنونو کې چې میلیاردونه ډالره ارزښت لري» پراخ حضور پکې لري، خو د طالبانو د کانونو وزارت بیا په وروستيو قراردادونو کې د چین پر ګټه کېدو ادعاوې رد کړې دي.
د طالبانو د کانونو وزارت مرستیال حسامالدین صابري تېره میاشت وویل: «موږ نړۍ ته اعلان کړی چې هر څوک پانګونه کوي، هرکلی یې کوو. دا خبره چې چینایان د نویو قراردادونو لپاره راغلي، حقیقت نه لري. یوازې دوه قراردادونه شته چې د جمهوریت له وخته پاتې دي.»
د امریکا د ځمکپوهنې ادارې او د دفاع وزارت د اټکلونو له مخې، د افغانستان د طبیعي شتمنیو ارزښت د ۱ تر ۳ ټریلیونه ډالرو پورې رسېږي، دغه هېواد د مسو، سرو زرو، لیتیم، کرومایټ، اوسپنې، کبالت او نورو قیمتي فلزاتو پراخې زېرمې لري، چې تر ډېره نه دي استخراج شوي.
شنونکي وايي، د بشر نورزي بېرته راتګ او د طالبانو د طبیعي سرچینو په مدیریت کې مخکښ رول ښيي، چې د افغانستان زېرمې د سیمهییزې او نړۍوالې سیالۍ په نوي ډګر بدلې شوي دي؛ هغه ډګر چې په کې امریکا او چین دواړه ځانونه د راتلونکي لپاره سیال بولي.
