د سپټمبر ۱۵مه د ډیموکراسۍ «ولسواکۍ» له نړۍوالې ورځې سره سمون خوري. دغه ورځ هرکال په بېلابېلو هېوادونو کې د ولسواکۍ د بېلابېلو ارزښتونو د لا پیاوړتیا په موخه نمانځل کېږي؛ خو په افغانستان کې واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته ډیموکراسي «ولسواکي» له بېلابېلو ننګونو سره مخامخ ده.
که څه هم په وروستیو څه باندې دوو لسیزو کې د نړۍوالې ټولنې په همکارۍ او ملتیا هڅه وشوه، چې په افغانستان کې ډیموکراسي «ولسواکي» بنسټیزه شي؛ خو د طالبانو په بیا واکمنۍ سره په دې برخه کې راټوکېدلې هیلې مړاوې شوې او دغه چاره په ټپه درېدلې ده.
په افغانستان کې د جمهوريت پرمهال ټاکنې، د بیان ازادي، په حکومتولۍ کې د ټولنې د ټولو پرګنو ونډه، مدني او سیاسي فعالیتونه، په بېلابېلو برخو کې د ښځو فعاله ونډه او په ټوله کې د ولسواکۍ د بنسټیزه کېدو لپاره دوامدره هڅې کېدې؛ خو له څه باندې څلورو کالو راهیسې دغه لړۍ له جدي ننګونو سره مخامخ ده.
په افغانستان کې واک ته د طالبانو له رسېدو سره سم د خلکو سیاسي ګډون محدود شوی، د ټاکنو لړۍ بنده شوې، پارلمان منحل شوی، رسنۍ له ډول ډول سانسور او فشارونو سره مخ شوې او په ټوله کې د ولسواکۍ بنسټیزه کولو لپاره پیل شوې هڅې په ټپه درېدلې دي.
په کابل کې د ښځو د حقونو فعاله بهشته نوري «مستعارنوم» وايي، تر هغې چې طالبان په افغانستان حاکم وي ګومان نهکوي چې د ولسواکۍ درول شوی بهیر دې بېرته پیل شي.
هغه وایي:« د طالبانو خبرې او عمل ډېر سره توپیر لري. دوی ادعا کوي، چې ولسواکي حاکمه ده خو موږ ګورو چې دوی په حکومت کې له طالبانو پرته نور څوک نهشي زغملای او په دې ټول پوهېږي چې طالبان د ټولو افغانانو استازیتوب په هیڅ وجه نهشي کولای.»
ملګرو ملتونو په ۲۰۰۷ کال کې د سپټمبر ۱۵مه په ټولنو کې د رایې حق، د بیان ازادي، د عدالت او حساب ورکونې او په ټوله کې د ولسواکۍ د ارزښتونو د پیاوړتیا په موخه د ډیموکراسۍ د نړۍوالې ورځې په توګه ونوموله.
په ورته وخت کې د بشري حقونو یوه بله فعاله شریفه سوله وايي، چې په افغانستان کې د تلپاتې سولې او پرمختګ لپاره د ولسواکۍ بنسټیزه کول تر ټولو مهمه چاره ده.
نوموړې مني، چې اوس د دغه لړۍ پر وړاندې ګڼې ستونزې شته؛ خو وايي افغانان باید هېڅکله نهیلې نهشي او د یوه ملي او پیاوړي دولت د رامنځته کېدو لپاره خپلو هڅو ته دوام ورکړي.
هغه وایي:« ولسواکي یوازې د یوه هېواد اړتیا نه؛ بلکې د بشریت ګډ ارزښت دی او د افغانستان راتلونکی هم هغه مهال باثباته کېدای شي، چې د خلکو رایه، د بشري حقونو درناوی او د حساب ورکونې کلتور پهکې خوندي او پیاوړی شي.»
د نوموړې په خبره؛ په افغانستان کې د ولسواکۍ د بنسټیزه کولو لپاره باید له هرڅه وړاندې ولس ته د دغه مهم بشري ارزښت پوهای ورکړل شي، چې دا په خپله تر ډېره د دغه بهیر پر وړاندې د پرتو ستونزو په هوارۍ کې مرسته کولای شي.