د سره صلیب نړیوالې کمیټې په خپل تازه راپور کې ویلي، چې په ۲۰۲۵ کال کې د افغانستان ۲۲،۹ میلیونه وګړو بشري مرستو ته اړتیا لرله. سور صلیب وايي، چې د عوایدو محدودو سرچینو، دوامدارې بېکارۍ او روغتیايي خدماتو ته محدود لاسرسي ډېرې کورنۍ له ستونزو سره لاس او ګریوان کړې دي.
د سره صلیب په راپور کې ویل شوي، چې طبیعي پېښو او افغانستان ته د ډېر شمېر کډوالو ستنېدو د بشري اړتیاوو شدت نور هم زیات کړی دی.
سره صلیب ویلي، چې په ۲۰۲۵ کال کې زلزلو، وچکالۍ، سېلابونو او اقلیمي بدلونونو حاصلات ویجاړ کړي، کورنۍ بېځایه شوې او کورونه او مهمې زیربناوې زیانمن شوي دي.
د سره صلیب د راپور له مخې، په افغانستان کې بشري ننګونې د اقتصادي بې ثباتۍ، اقلیمي ستونزو، بېځایه کېدو، اقتصادي بندیزونو او د نړیوالو د ښکېلتیا کمېدو له امله رامنځته کېږي.
سره صیلب نړیوالي کمیټې د ژمي موسم له پیل کېدو سره له شدیدې سړې هوا او بېوزلۍ سره د مخ میلیونونه افغانانو په اړه ژوره اندېښنه ښودلې او وايي، چې په افغانستان کې د بشري وضعیت کابو کولو او معیشت رغولو لپاره بیړنیو مرستو ته جدي اړتیا ده.
د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې له پاکستان او ایران څخه تازه راستانه شوي افغان کډوال وايي، چې یوخوا ژمی دی او بل پلو د اوسېدو لپاره ځای او سرپناه نه لري. د طالبانو د کور او ښار جوړولو وزارت وایي، هڅې روانې دي چې کډوالو ته په ټولو ولایتونو کې دایمي استوګنځایونه جوړ شي.
د ژمي له رارسېدو سره سم، د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو، په ځانګړي ډول سړو سیمو کې د تازه راستنېدونکو افغان کډوالو ستونزې ورځ تر بلې ډېرېږي.
ډېری هغه کډوال چې له ایران او پاکستان څخه راستانه شوي، د استوګنې لپاره دایمي او معیاري سرپناه نه لري او د ژمي سړې هوا، د ژمنیو توکو کمښت او د روغتیايي خدماتو نشتوالي یې ژوند له جدي خطر سره مخ کړی دی.
په بلخ ولایت کې له ایران او پاکستان څخه راستانه شوي افغان کډوال وایي، چې د ژمي په سړه هوا کې د استوګنې مناسب ځای نه لري او اوس هم په خېمو کې ژوند کوي. دوی له طالبانو غواړي، چې د تازه راستنېدونکو لپاره دې د کورونو جوړولو لپاره ځمکې وویشي، چې د ژمي سړه هوا، ناروغۍ او د احتمالي مړینې مخه ونیول شي.
د طالبانو د کور او ښار جوړولو وزارت چارواکي وایي، چې په ټولو ولایتونو کې د کډوالو دایمي اوسېدو لپاره د ښارګوټو جوړولو چارې چټکې شوې او د ځمکو د وېش زمینه برابره شوې ده.
نجیبالله حیات حقاني وویل: «موږ هڅه کوو، چې راستنېدونکو ته د استوګنې مناسب، خوندي او باعزته چاپېریال برابر کړو».
دغه وزارت په تازه خبرپاڼه کې ویلي، چې په ارزګان ولایت کې د کډوالو لپاره ځانګړی ښارګوټی د عامالمنفعه تاسیساتو او لارو په جوړولو سره رسمي پیل شوی دی.
دغه ښارګوټی به د ښاري اصولو او معیاري پلان له مخې جوړ شي او د شاوخوا ۲۳ زره جریبه ځمکې په ساحه کې به د اړمنو کډوالو کورنیو لپاره خوندي استوګنځایونه پکې برابر شي.
خو د چارو شنونکي وایي، که څه هم د ښارګوټو جوړول د اوږدمهاله حل یوه برخه ده، خو د ژمي په رارسېدو سره سړو سیمو ته راستانه شوي کډوال بیړنیو مرستو، موقتي سرپناه، د تودوخې وسایلو او روغتیايي خدماتو ته سملاسي اړتیا لري، چې دا اړتیاوې د روانو پروژو له لارې په لنډ مهال کې نه شي پوره کېدای.
د طالبانو د کډوالو وزیر عبدالکبیر ویلي، چې په تېرو څلورو کلونو کې شاوخوا ۶،۸ میلیونه افغانان له ګاونډیو او ځینو نورو هېوادونو راستانه شوي او دغه شمېر لا هم په لوړیدو دی.
همدارنګه په تېرو څه باندې څلورو کلونو کې ۱،۳ میلیونه افغانان د طبیعي پېښو له امله په کوردننه بېځایه شوي دي.
د شنونکو په باور، د دې لوی بشري بهیر سم مدیریت، د محدودو امکاناتو، د مرستو د کمښت او د منظمې بیا مېشتونې پلان د نشتوالي له امله د طالبانو لپاره یوه ستره ننګونه ده. د هغوی په وینا، د پالیسۍ نیمګړتیاوې او له نړیوالو او کوربه هېوادونو سره د همغږۍ نشتوالی د دې لامل شوی، چې دغه بهیر په وړ ډول مدیریت نه شي او مرستندویه خدمات پر وخت اړمنو ته ونه رسېږي.
د ملګرو ملتونو اړوندو ادارو تر دې وړاندې څو ځله شکایت کړی، چې د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر وزارت د ښځینه کارکوونکو د فعالیت مخه نیسي، چې دا چاره د بشري مرستو بهیر اغېزمنوي.
د مرستندویه بنسټونو په وینا، د دې محدودیتونو ناوړه پایلې د کونړ د زلزلې پر مهال ښکاره شوې، چې ګڼو ښځو روغتیايي خدماتو ته د نه لاسرسي له امله خپل ژوند له لاسه ورکړ.
سره له دې چې طالبان د کډوالو د بهیر په مدیریت کې ځان بریالی بولي، خو د شنونکو په باور، که د ژمي په دې حساسو میاشتو کې نړیوالې خیریه ادارې او مرستندوی بنسټونه د راستنېدونکو کډوالو او بېوزلو خلکو جدي مرسته ونه کړي، د یوه پراخ انساني ناورین د رامنځته کېدو خطر لا هم پر خپل ځای پاتې دی.
د پخواني ولسمشر حامد کرزي ددفتر رییس او د اطلاعاتو او فرهنګ پخواني وزیر عبدالکریم خُرم د اریانا سینما پر نړولو خواشنیي ښودلې او وايي، له دې وړاندې د پارک سینما هم په دې نامه ونړول شوه، چې هلته سوداګریز مارکېټ جوړیږي. خُرم وايي، سمبولونه نړیږي او پرځای یې جګې ودانۍ جوړیږي.
د پخواني ولسمشر حامد کرزي ددفتر رییس عبدالکریم خُرم د دوشنبې په ورځ پر خپل ایکس د کابل په پښتونستان واټ کې د اریانا سینما نړولو ته په غبرګون کې ویلي، چې څو کاله مخکې پارک سینما ونړول شوه او هغه مهال وویل شول چې پر ځای به یې د ښځو لپاره یو سوداګریز مرکز جوړ شي او اوس اریانا سینما هم ونړول شوه، چې ګواکې هلته هم یو بل مارکېټ جوړ شي.
کریم خُرم په خپل یادښت کې ویلي، « هر هېواد او ملت تاریخ لري، هویت لري او دا هویت یې ښارونه او کلي خلکو ته ورښيي. که د فلم او سینما له بحثه تېر هم شو، چې خپله فلم او سینما هم مهم دي او هم هنر دی، یوازې که د خپل ښارد تاریخي او فرهنګي ارزښت له مخې وګورو، نو دا د خواشینۍ ځای دی چې زموږ سمبولونه او ودانۍ، چې د خلکو د ژوند د بېلابېلو پړاوونو کیسې کوي، یو په بل پسې نړېږي او پر ځای یې جګې ودانۍ جوړېږي».
خُرم وايي، چې د اریانا سینما عمر د ځینو هغو هېوادونو له عمره هم زیات و، چې نن یې افغانان ویزې په سل زارۍ ترلاسه کوي.
نوموړي یادونه کړې، چې همدغه هېوادونه هم په سختو هڅو کې دي، چې کومه نښه او یا ځای ومومي چې تاریخي قدامت یې وښيي، خو په افغانستان کې دا شته نښې هم له منځه وړل کیږي.
دا په داسې حال کې ده، چې طالبانو څو ورځې وړاندې په پښتونستان څلورلاره کې د اریانا سینما ودانۍ ونړوله. د یادې سیمې کسبکارانو ویلي، طالبان د سینما پرځای د یوه سوداګریز مارکیټ د جوړولو پلان لري.
د طالبانو د امر بالمعروف وزیر خالد حنفي په خپلو وروستیو څرګندونو کې ویلي، چې «په کوم نظام کې د امربالمعروف او نهی عن المنکر اداره نه وي، هغه اسلامي نظام نه بلل کېږي». هغه ادعا کوي، چې د طالبانو له ادارې پرته په هیڅ بل هیواد کې امر بالمعروف اداره نشته.
د طالبانو د امر بالمعروف، نهی عن المنکر او شکایتونو اورېدلو وزیر خالد حنفي دا څرګندونې نن د دوشنبې په ورځ، د مرغومي پر لومړۍ نېټه، ددې ډلې تر واک لاندې ملي ټلوېزیون خپرې کړې دي.
په دې لنډ غږیز کلیپ کې خالد حنفي ویلي، چې امربالمعروف او نهی عن المنکر د اسلامي نظام اساسي بنسټ دی.
حنفي وایي، چې دې ډلې په خپل نظام کې د امربالمعروف، نهی عن المنکر اداره رامینځته کړه خو ددې وزارت له اعلانېدو سره ځینو کړیو جدي تخریب پیل کړ.
نوموړی زیاتوي، « په کفري نړۍ کې خو د امربالمعروف، نهی عن المنکر اداره نشته خو په اسلامي نړۍ کې هم نشته او که وي هغه تش په نوم ده».
حنفي په خپلو څرګندونو کې وايي، چې کفري نړۍ له دوه شیانو یو له«جهاد او بل له امربالمعروف، نهی عن المنکر» څخه وریږي.
د طالبانو دغه وزیر وايي، چې که «جهاد وي مسلمانان به وي او که امربالمعروف، نهی المنکر وي نو اسلامي نظام به وي».
خالد حنفي ووبل:« کوم نظام چې د اسلامي نظام دعوا لری او په هغه کې امربالمعروف، نهی عن المنکر نه وي هغه نظام ته اسلامي نظام نه ویل کېږي.»
د طالبانو دې وزیر له دې وړاندې هم په بلخ کې یوې غونډې ته ویلي و، چې د اسلامي همکاریو سازمان ۵۷ غړي هېوادونه لري، خو په غوڅ اکثریت کې یې د امربالمعروف او نهی عن المنکر اداره نهشته.
دا په داسې حال کې ده، چې یو شمېر هېوادوال د امربالمعروف او نهی عن المنکر وزارت د محتسبینو له ناسم چلند څخه شکایت لري او یاد وزارت د خلکو په شخصي چارو کې په مداخلې او د انساني ازادویو په محدودولو تورنوي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ستراتیژیکو مطالعاتو مرکز رییس وايي، چې د امریکا د ملي امنیت نوې ستراتیژي په نښه کوي، چې د ټرمپ اداره نور نه غواړي امریکا د تېر په څېر پر نورو هیوادونو نظامونه وتپي. عبدالحی قانت زیاتوي، چې نور به امریکا له هیوادونو سره په ګډو مشترکاتو کار وکړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ستراتیژیکو مطالعاتو مرکز رییس عبدالحی قانت نن دوشنبه، د مرغومي پر لومړی نېټه پر خپ اېکس په یوه یادښت کې ولیکل، چې د امریکا نوې ستراتیژي تر ډېره په دې بحث کوي چې د تېرې مودې د ملي امنیت په ستراتیژۍ کې خلاوې په نښه کړي او بیا د خپلو ظرفیتونو مطابق خپل لومړیتوبونه وټاکي.
قانت په خپل یادښت کې لیکلي، چې د ترورېزم په نوم هغه پدیده چې تېر ۲۵ کاله امریکا ته مستقیم خطر و، نور د دوی په ستراتیژۍ کې مهم ځای نه لري، ځکه دده په وینا، اوسمهال نورې لویې ننګونې شته چې امریکا غواړي له هغو سره په ښه توګه تعامل وکړي.
نوموړی وايي، لومړۍ او له ټولو مهمه موضوع چې دغه ستراتیژي یې په نښه کوي دا ده، چې د ټرمپ اداره نور نه غواړي امریکا د تېر په څېر په نورو هیوادونو خپل نظامونه وتپي.
دده په وینا، واشنګټن به له دې وروسته په نورو سیمو کې د حکومتونو له څرنګوالي سره کار نه لري او هڅه به کوي چې له هیوادونو سره په ګډو مشترکاتو کار وکړي.
نوموړی وايي، د امریکا په دې ستراتېژۍ کې د افغانستان په اړه هېڅ ذکر نشته.
قانت په دې باور دی، چې امریکایان به هڅه کوي چې د افغان لوري د مثبتې ارادې په نتیجه کې له افغانستان سره داسې تعامل وکړي لکه له نورو ډېرو عادي هیوادونو سره یې چې کوي.
قانت د یادښت په پای کې لیکلي، سره له دې، چې دا د افغانستان لپاره له یو اړخه مثبت خبر دی خو نورې لویې ننګونې شته چې باید طالبان یې په جدي ډول وڅېړي خو نوموړي د طالبانو پر وړاندې شته ننګونو ته روښانه اشاره نه ده کړې.
د افغان خبریالانو د ملاتړ سازمان مشر حامد عبیدي افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې اوس مهال د طالبانو په زندانونو کې ۷ افغان خبریالان بندیان دي. له دې وړاندې د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور وزارت مرستیال مهاجر فراهي ویلي و، چې دمګړۍ په افغانستان کې هیڅ بندي خبریال نشته.
د افغان خبریالانو د ملاتړ سازمان مشر حامد عبیدي نن دوشنبه، د مرغومي پر لومړۍ نېټه وویل، چې د طالبانو استخباراتو او امربالمعروف ۷ تنه افغان خبریالان نیولي دي.
نوموړی زیاتوي، چې طالبان د زنداني خبریالانو د نیول کېدو لاملونه، نه روښانه کوي او نه هم د هغوی د دوسیو په اړه رسنیو ته معلومات ورکوي.
عبیدي نیوکه کوي، چې د طالبانو دا کړنه د ټولو نړیوالو قوانینو خلاف کار دی او د دوی دوسیې د مسلکي کمیسیونونو له لارې نه څېړل کېږي.
دی په دې لړ کې زیاتوي، چې د طالبانو د اطلاعاتو کلتور وزارت د رسنیو کمیسیون هیڅ واک نه لري او د رسنیو او خبریالانو اړوند ټولې پرېکړې د طالبانو استخبارات او امربالمعروف کوي.
د بېسرحده خبریالانو سازمان (اراېساېف) په خپل وروستي کلني راپور کې ویلي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې ژورنالېزم د سخت سانسور له امله چوپ کړل شوی دی.
د یاد سازمان په وینا، د طالبانو له بیا واکمنېدو راهیسې تر ۱۶۵ ډېر د رسنیو فعالان نیول شوي دي.
یوازې په ۲۰۲۵ کال کې ۲۵خبریالان نیول شوي دي.