په هرات کې د طالبانو د والي دفتر وايي، چې د لومړي ځل لپاره د شاوخوا ۴۰ زره امریکايي ډالرو په ارزښت یې سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو ته ۱۰ کانټینره بېټرۍ صادرې کړې. دوی همداراز زیاتوي، چې دغه بېټرۍ د هرات په صنعتي ښارګوټي کې تولید شوې دي.
د طالبانو د هرات د والي دفتر د سېشنبې په ورځ (د مرغومي ۲مه) ویلي، چې دا اقدام د کورنیو تولیداتو صادرات د پیاوړتیا لپاره مهم ګام دی.
په هرات کې طالب چارواکو زیاته کړې، چې په تېرو څلورو کلونو کې د صنعت په برخه کې پرمختګ شوی او پانګونې ته زمینه برابره ده.
طالبانو له سوداګرو غوښتنه کړې، چې په ورته برخو کې لا نورې پانګونې تر سره کړي.
په سوېلي کلفورنیا کې یو شمېر افغانانو د یوې غونډې په ترڅ کې د «افغاناېواک» مشر شاون ونډایور له نه ستړې کېدونکو هڅو ستاینه وکړه او د درناوي په توګه یې هغه ته لونګۍ ور پر سر کړه.
د یادو افغانانو په وینا، دا ستاینغونډه د هغو کسانو په نوښت ترسره شوه چې غوښتل یې د داسې انسان هڅې وستایي، څوک چې شپه او ورځ د افغانانو د حقونو لپاره مبارزه کوي او له قوي ارادې سره خپلې هلې ځلې پرمخ وړي.
د غونډې یو ګډونوال عتیقالله ځاځی وایي، شاون ونډایور تر دې مهاله لسګونه افغانان له بندخونو رااېستلي او همداراز یې د زرګونو هغو افغانانو لپاره چې دا مهال په درېیمو هېوادونو کې د بېبرخلیکۍ ژوند تېروي، د حقونو د تامین په موخه بېسارې هڅې کړې دي.
د هغه په وینا: «مونږ د نورو بااحساسه افغانانو ترڅنګ نن په پرتمین ډول د افغاناېواک د مشر هڅې وستایلې، له هغه مو مننه وکړه او د هغه د بشپړ ملاتړ ډاډ یې ورکړ.»
په دې مناسبت، ګډونوالو شاون ونډایور ته د افغانستان د کرېکټ د ملي لوبډلې کپټان حشمتالله شهیدي د لاسلیک شوې ځانګړې جرسي ډالۍ کړه. همداراز، په دې جوړه شوې غونډه کې د ستاینلیک ترڅنګ د درناوي په توګه لونګۍ هم د نوموړي پر سر ور اېښودل شوې ده.
د افغاناېواک مشر په تېرو کلونو په ځانګړې توګه په دې وروستیو کې د افغان کډوالو د ستونزو د حل او د هغوی د حقونو د خونديتوب لپاره پراخې او بېساري هڅې کړې دي. هغه هڅه کوي، چې د نړۍوالو بنسټونو او په ځانګړې توګه د امریکا د حکومت پام د افغانانو اړوندو اندېښنو ته راواړوي، څو د هغوی د لېږد او بیا ځای پر ځای کولو پروسه پرمخ ولاړه شي او هېڅ ډول ځنډ یا بندیز پرې وضع نهشي. د هغه موخه دا ده، چې د افغان کډوالو د ژوندي پاتې کېدو، خونديتوب او راتلونکې لپاره یو مناسب او خوندي چاپېریال رامنځته کړي او په دې توګه د دوی د ژوند شرایط د بشري حقونو د معیارونو سره سم وساتل شي.
په داسې حال کې چې افغانستان لا هم له سختو بشري ستونزو او د روغتیايي خدماتو له کمښت سره مخ دی، د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) او اسلامي پراختیایي بانک د یوې نوې روغتیايي پروژې د پیل اعلان وکړ.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) د سېشنبې په ورځ د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي، چې دا پروژه به د هغو میلیونونو افغانانو لپاره بنسټیز روغتیايي خدمتونه پراخ کړي، چې په وروستیو میاشتو کې له ګاونډیو هېوادونو بېرته راستنېدلي او له سختو بشري شرایطو سره لاس او ګرېوان دي. د دې نوښت لپاره د ۳میلیونه امریکایي ډالرو مرسته ځانګړې شوې، چې د افغانستان د بشري مرستو د باور صندوق له لارې برابره شوې او د اسلامي پراختیایي بانک لهخوا اداره کېږي.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) د معلوماتو لهمخې، د ۲۰۲۵ کال له پیل راهیسې شاوخوا ۲،۵ میلیونه افغانان بېرته هېواد ته راستانه شوي دي. په ورته وخت کې نږدې ۲۲،۹ میلیونه خلک لا هم بشري مرستو ته اړتیا لري، چې د روغتیا برخه پکې له تر ټولو بېړنیو اړتیاوو څخه ده. د همدې واقعیتونو په رڼا کې د یادې پروژې پیل یو پر وخت، عملي او د خلکو له اړتیاوو سره سم اقدام ګڼل کېږي.
د پروژې لهمخې به په راتلونکو دوو کلونو کې درې نوي روغتیايي کلینیکونه د کونړ، کندهار او دایکندي ولایتونو کې جوړ او فعال شي.
په کونړ کې جوړېدونکی مرکز به د عمومي روغتون په توګه کار کوي او شاوخوا ۱۵۰زره کسانو ته به روغتیايي خدمتونه وړاندې کړي.
په کندهار او دایکندي کې کلینیکونه به هر یو نږدې ۴۵زره کسانو ته روغتیايي خدمتونه برابر کړي.
ټاکل شوې ده، چې له دې پروژې څخه به تر ۲۴۰زرو زیات زیانمن کسان چې پکې کورني بېځایه شوي، راستنېدونکي او د کوربه ټولنو غړي شامل دي مستقیمه ګټه واخلي. دا اقدام نه یوازې د روغتیايي خدمتونو تشه راکموي، بلکې په اوږدمهال کې د ټولنې لپاره پایدار او پر بنسټیزو اړتیاوو ولاړ ملاتړ هم برابروي.
دا نوښت د پولیو چلنج پروګرام برخه ده، چې د روغتیا نړۍوال سازمان د ختیځې مدیترانې د سیمې د پولیو د لهمنځه وړلو د چوکاټ لاندې پلی کېږي او د سعودي عربستان، قطر، متحده عربي اماراتو او د ګېټس بنسټ له ملاتړ څخه هم برخمن دی.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) وایي، چې له ۲۰۲۲ کال راهیسې یې په افغانستان کې ۲۸روغتیايي مرکزونه جوړ کړي، چې ۲۱یې فعال دي. د دې نوې پروژې له لارې به د راستنېدونکو او بېځایه شویو خلکو لپاره د ټولنې پر بنسټ روغتیايي خدمتونو ته لاسرسی لا پراخ شي او دا هر څه د دې خبرې څرګند ثبوت دی، چې په ګډ کار، همغږۍ او رښتینې ژمنې سره د خلکو ژوند بدلول ممکن دي.
په کندهار کې د طالبانو د مشر استوګنځي ته نږدې عینو مېنه کې لا هم ماشومان د ژمي په سړه هوا کې پر سړکونو ولاړ وي او خیرات غواړي. د سیمې اوسېدونکي وايي، د اقتصادي ستونزو له ډېرېدو سره دا حالت ورځ تر بلې اندېښمنوونکی کېږي او د ماشومانو راتلونکی له جدي ګواښ سره مخ دی.
د کندهار د عینو مېنې اوسېدونکو افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي، دغه ماشومان ډېری وخت د شپې ناوخته پر سړکونو لیدل کېږي، چې د ژمي سړه هوا او د تګراتګ ګڼه ګوڼه یې روغتیا او ژوند له جدي ګواښ سره مخ کړي دي.
د خلکو په وینا، یاد ماشومان د سختې بېوزلۍ او اقتصادي مجبوریت له امله دې کار ته اړ شوي دي.
د طالبانو حکومت وخت ناوخت ادعا کوي، چې په ښارونو کې ټول بېسرپرسته ماشومان او ښځې راټول شوي او هغوی ته هره میاشت خوراکي او ځینې نور لومړني توکي هم ورکول کېږي، خو د کندهار په ګډون په ګڼو ښارونو کې لا هم ماشومان او ښځې د خیرات غوښتنې پر مهال لیدل کېږي.
ځینې ښځې چې طالبانو یې په ښارونو کې د خیرات غوښتل بند کړي، وایي ترلاسه کوونکې مرستې یې د ژوند اړتیاوې نه پوره کوي.
د کندهار ښار اوسېدونکې ګلالۍ چې د شپږو ماشومانو مور ده، له افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې وویل: «دوه کوچني زامن مې له ښوونځي پاتې دي او د کور اړتیاوو د پوره کولو لپاره په عینو مېنه کې خیرات ټولوي. ماشومان مې تر ناوخته په سړکونو ګرځي څو د ژوند لومړنۍ اړتیاوې مو برابرې کړي.»
د هغې په خبره، څو څو ځله طالبانو د دوی د خیرات ټولولو مخه نیولې ده، خو نوموړې وايي چې دوی د ژوند د اړتیاوو د پوره کولو بله لار نهلري، ځکه خاوند یې مړ شوی او خپله نالوستې ده او هېڅ ډول کاربار کولی نهشي.
د متین په نوم یو ماشوم چې د عینو مېنې په شاوخوا کې خیرات راټولوي، وایي چې په ورځ کې په سختۍ سره له سلو څخه تر یو نیم سل افغانیو مرسته ترلاسه کوي، ځکه اوس د خلکو اقتصادي وضعیت خراب دی او خلک په اسانۍ مرسته نهشي کولای. هغه زیاتوي، چې ډېری وخت د خلکو لهخوا ځورول کېږي او سپک چلند ورسره کېږي او طالبان هم ډېری وخت هڅه کوي، چې د دوی د سوال کولو مخه ونیسي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو حکومت د سوالګرو د راټولولو او سوال د مخنیوي لپاره یو کمېسیون هم جوړ کړی، چې د هېواد له ښارونو او ولایتونو سوالګر راټولوي او ویل کېږي چې یاد کمېسیون مستحقو کسانو ته میاشتنۍ مرسته هم ورکوي.
د راپورونو لهمخې، له هغه وخته چې د طالبانو د سوالګرو کمېسیون په کندهار ښار کې خپل فعالیت پیل کړی، ګڼ شمېر سوالګر یې راټول کړي او څه موده مخکې یې ویلي و چې مستحقو کسانو ته میاشتنۍ مرسته ورکوي، خو اوس یو شمېر سوالګر بیا وايي چې مرستې پرې بندې شوې او اړ دي سوال کولو ته دوام ورکړي.
اخوا، د یو شمېر نورو سوالګرو په خبره، له طالبانو څخه ترلاسه کېدونکې مرستې ډېرې محدودې دي او د کور د کرایې، خوراک، درملنې او نورو لومړنیو لګښتونو د پوره کولو توان نهلري.
د کندهار اوسېدونکي وایي، د ماشومانو د خیرات غوښتنه یوازې د امنیتي او اداري محدودیتونو په وسیله لهمنځه نهشي تللی، بلکې دوامدارو اقتصادي حللارو، کاري فرصتونو او معیاري ټولنیزو ملاتړ پروګرامونو ته اړتیا ده.
دوی ټینګار کوي، تر هغه چې بېوزلي، بېکاري او د کورنیو اقتصادي ستونزې حل نهشي، په ښارونو کې به ماشومان او ښځې د مجبورۍ له مخې پر سړکونو د خیرات غوښتنې ته همداراز دوام ورکړي.
که څه هم پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له یادې ډلې سره په بېلابېلو نومونو مرستې دوام لري او دغه ډله ادعا هم کوي چې له کورنیو سرچینو، په ځانګړي ډول له کانونو او مالیاتو د عوایدو کچه لوړه شوې، خو ښاریان وايي چې له دې ټولو سره سره یې په ژوند کې هېڅ مثبت بدلون نه دی راغلی، بلکې بېکاري ورځ تر بلې زیاتېږي.
په جرمني کې له ۵۰زیاتو نامتو څېرو له فدرالي حکومت غوښتي چې په افغانستان کې د برلین متحدان یا محلي کارکوونکي (Ortskräfte) جرمني ته ولېږدوي. پر لیک تلویزیوني کوربه ګونتر یاوخ، د نوبل جایزې ګټونکې هرتا مولر، هنرمند هاپه کرکلینګ او نورو لاسلیکونه کړي دي.
په لیک کې، چې تلویزیوني کوربه ګونتر یاوخ، د نوبل جایزې ګټونکې لیکوالې هرتا مولر، هنرمند هاپه کرکلینګ او موسیقار هربرت ګرونېمایر په ګډون ګڼو مشهورو کسانو پرې لاسلیک کړی، له صدراعظم فریدریښ مېرڅ، د کورنیو چارو وزیر الکساندر دوبرینت او د بهرنیو چارو وزیر یوهان وادیفول څخه غوښتنه شوې چې خپلې لوړې عملي کړي.
لیک ټینګار کوي چې شاوخوا ۱۸۰۰افغان ښځې او نارینه، ماشومان او کورنۍ دا مهال په پاکستان کې بند پاتې دي او له جنورۍ وروسته افغانستان ته د شړلو له جدي ګواښ سره مخ دي.
د لیک لاسلیک کوونکي وایي: «دې خلکو پر جرمني باور کړی و او هېڅ جرم یې نه دی کړی؛ هغوی ته د ژوند ژغورنې په موخه جرمني ته د ننوتلو اجازه ورکړئ».
جرمني له ۲۰۲۱ کال وروسته هغو افغانانو ته د منلو ژمنې ورکړې وې چې د بوندسوېهر او نورو جرمني بنسټونو لپاره یې کار کړی و او همدارنګه هغو کسانو ته چې د ښځو حقونو او بشري حقونو په برخه کې یې فعالیت درلود.
که څه هم د حکومت له بدلون وروسته د منلو پروګرامونه محدود شوي، خو محکمې د ځینو کسانو د منلو حق تایید کړی دی.
د یادونې وړ ده چې دوشنبې په ورځ یوه بله چارټر الوتکه له اسلاماباده هانوفر ته ورسېده چې ۱۴۷افغانان پکې شامل وو.
د «کابل لوفتبروکه» د معلوماتو له مخې، ۱۲۳ تنه د فدرالي منلو له پروګرامه، ۱۸ د محلي کارکوونکو له نوملړه او شپږ کسان د بشري حقونو د لېست له مخې جرمني ته داخل شول.
په هرات کې د صنعتي دستګاوو د یوې کارخونې مسوولین وايي، چې په لومړي ځل یې له افغانستان څخه تاجکستان ته صنعتي کارخونو او کانونو اړوند بېلابېلې دستګاوې صادرې کړې دي. ددغو صنعتي ماشین الاتو او دستګاوو ارزښت تر ۳۵۰ زره امریکايي ډالرو رسیږي.
په هرات کې د وسپنیزو دستګاوو تولیدي کارخونې یو تن مسوول معروف محمدي د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلوېزیون ته وویل، چې هڅې روانې دي ددې دستګاوو د خرڅلاو لپاره له ځینو نورو هېوادونو سره تړونونه وشي.
نوموړی وايي، چې له تولید شویو دستګاوو نه د پولادي کانونو، سیمنټو، اوسپنې، ګچ او کانونو په صنعتي کارخونو کې ګټه اخیستل کېږي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مرستیال احمد الله ذاهد وايي، چې د صنعت په برخه کې پرمختګونه روان دي او د دوی هڅه کوي د خصوصي سکتور ملاتړ نور هم زیات کړي.
په ورته مهال په هرات کې د صنایعو او کانونو خونې رییس عبدالناصر امین وايي، چې اوس مهال په هرات کې داسې شرکتونه شته چې ۵۱ بهرنیو هېوادونو ته صادرات لري.
