د امریکا د سولې انسټیټیوټ په راپور کې چې د پنجشنبې په ورځ (د زمري ۱۹مه) خپور شو، ویل شوي چې طالب چارواکي د ازادو رسنیو په تړاو له کوم قانوني بنسټ پرته دا رسنۍ سانسوروي.
دغه بنسټ لیکلي، چې حتی د طالبانو ځینې ولایتي چارواکي غواړي د رسنیو محتوا له خپریدو مخکې چک او تایید کړي.
د دغه راپور له مخې، طالبانو د هشت صبح اواطلاعات روز ورځپاڼې، کابل نیوز ټلویزیون، ازادي راډیو، بي بي سي او دویچه ویله په ګډون د یو شمېر ملي او نړیوالو خبري سرویسونو فعالیتونه هم بند کړي دي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ وايي، د افغانستان د اسلامي جمهوریت په دوره کې د ډله ییزو رسنیو د قوانینو له منځه وړلو له خبریالانو سره د قانوني چلند پولې له منځه وړې چې له امله یې خبریالان د غچ اخیستنې، وهلو او ځورونې پر مهال قانوني خوندیتوب نه لري.
دغه انستيتوت د رسنيو د راپورونو په حواله ليکلي، د رسنيو د کارکوونکو د نيونې، تاوتريخوالي او ناڅاپي بريدونو له درې سوه زياتې پېښې ثبت شوې دي.
طالبان د ۲۰۲۱ میلادې کال د اګست میاشت کې کله چې بیا واک ته ورسیدل، بېلابېل فرمانونه او لارښوونې یې صادرې کړې او د خپلې خوښې «اخلاقي او اسلامي» مسایل په رسنیو تپي. لکه پر ښځینه ویاندویانو د خپرونو پر وخت په زوره مخ پټول.
رسنیو په وړاندې د طالبانو "د خپلې ګټې" کړنلاره
د امریکا د سولې انسټیټیوټ لیکلي، چې طالبانو واک ته له رسېدو وروسته د رسنیو پر وړاندې داسې تګلاره غوره کړې چې د فعالیت اجازې ورکولو په بدل کې ترې ناوړه ګټه پورته کړي.
دغه انسټیټیوټ لیکلي، چې دوی دې کړنلارې سره له رسنیو د خپل تبلیغ، خپل فکر دودولو او مشروعیت ترلاسه کولو لپاره د وسلې په توګه کار اخلي.
په راپور کې ویل شوي، "د رسنیو په برخه کې د طالبانو فکر یوازې خپلو ګټو ته دی او دیموکراتیکو ارزښتونو ته درناوی نه کوي. دوی د خپل فعالیت پر مهال یې د خبریالانو په ګواښلو، بریدونو او حتی په ډله ایزه توګه وژلو ډده نه ده کړې.
په افغانستان کې د طالبانو تر واک لاندې د رسنیزو فعالیتونو ځنډول
دغه بنسټ د رسنيو د ملاتړو بنسټونو د معلوماتو پر حواله ليکلي، چې تر دې دمه ۴۰ سلنه رسنۍ (۲۰۰ رسنۍ، د ۵۵ تلويزيوني چينلونو، ۱۰۹ راډيوګانو، ۲۱ خبري اژانسونو، ۱۵ ورځپاڼو په شمول) د طالبانو د ظالمانه سیاستونو او مالي ستونزو له امله د خپلو فعالیتونو بندولو ته اړ شوې دي.
د راپور له مخې د رسنیو د فعالیت بندیدل د دې لامل شوو چې ۶۰ سلنه خبریالان خپلې دندې له لاسه ورکړي. په راپور کې دا هم راغلي، چې ۶۷ سلنه خبریالانې په کور ناستې دي او له هغو ۵۴ رسنیو چې د ښځو له خوا اداره کیدې، لسو ادارو ته راټیټې شوې دي.
دغه انسټیټیوټ وايي، اوس مهال پر ملي رسنیو سربېره، دیریش ټلویزیوني چینلونه او سل راډیو ګانې فعالې دي.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته ښځې له زدکړو اوپه ډېرو برخو کې له کار کولو منع شوې دي. د امریکا د سولې انسټیټیوټ ویلي چې رسنۍ یو له هغو څو ځایونو څخه دي چې ښځې اوس مهال پکې کار کوي.
همدا راز، د امریکا د سولې انسټیټیوټ د طالبانو د ځپلو په لړ کې د افغانستان رسنیزې ادارې د «هیلو څراغونه» بولي او زیاتوي؛ د دوی د فعالیت او مقاومت دوام د پام وړ دی.
په جلاوطنۍ کې د رسنیو راڅرګندیدل
په افغانستان کې د طالبانو د بیا واکمنۍ او پر رسنیو او ازادو اطلاعاتو په بهیر د پراخو محدودیتونو لګولو وروسته، د پام وړ رسنۍ له هېواد څخه بهر ولیږدول شوې چې له بېلابېلو هېوادونو څخه خپلو فعالیتونو ته دوام ورکوي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ لیکلي؛ په جلا وطنۍ کې د افغاني رسنیو ظهور د طالبانو د ځپلو او د زیات شمېر رسنیو د بندولو مخه نیولی شي. د دې ادارې په وینا: دا رسنۍ له «قوي او انتقادي» غږ سره راڅرګندې شوې دي.
له افغانستان څخه د کورنیو رسنیو پر وتلو سره بېره،له تېرو دوه کلونو را په دې خوا د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته، یو شمېر رسنیو له هېواد څخه بهر خپل فعالیتونه پیل کړل.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ زیاته کړې چې په جلاوطنۍ کې رسنۍ د طالبانو د ناسمو معلوماتو د کمپاین په مخنیوي او د کره خبرونو په ژر خپرولو کې مهم رول لوبوي. د راپور له مخې، دا کار وروسته محلي رسنیو کې د پوښښ لپاره لار هواروي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ د رسنیو له اتحادیو او د بشري حقونو له بنسټونو چې پر طالبانو فشار راوړي، وغوښتل چې د رسنیو اړوند پېښې وڅاري او د خبریالانو د نیولو، وهلو او ځورونې په پېښو کې دې د خبریالانو له حقونو دفاع وکړي.