زلمی خلیلزاد وایي، اشرف غني و نه توانېد چې خپلې چارې په سمه توګه پر مخ یوسي، هغه له همدې امله د خپل حکومت د نسکورېدو پړه پر امریکا اچوي. د امریکا پخوانی ځانګړی استازی وایي، د دوحې له تړون وروسته هم واشنګټن له کابله خپل ملاتړ ته دوام ورکاوه.
د امریکا پخوانی استاری امریکا ته د اشرف غني د سفر په اړه وایي، چې د هغه او ورسره مل پلاوي یې په واشنګټن کې تود هرکلی وشو، او دغه سفر په دوحه کې د طالبانو سره د هوکړې له لاسلیک کېدو وروسته شوی و.
د ښاغلي خلیلزاد په وینا، د افغانستان له امنیتي ځواکونو څخه د امریکا ملاتړ د هوکړې وروسته هم روان و، خو دغه ملاتړ په داسې وخت کې دوام لاره چې ان په همدغه وخت کې یو امریکایي سرتېری هم د طالبانو له خوا نه و وژل شوی.
په همدې حال کې ګڼ خلک او له هغې ډلې د پخواني حکومت چارواکي او اشرف غني ته نږدې کړۍ د دوحې تړون له لاسلیک او له افغانستانه د امریکایي ځواکونو وتنه د پخواني جمهوري نظام د ړنګېدو او د طالبانو د واکمنېدو اصلي لامل ګڼي.
د طالبانو تر واکمنېدو ۲۳ورځې وروسته د ۲۰۲۱ کال د سېپتمبر په ۷مه نېټه د ملا محمدحسن په مشرۍ طالبانو خپله سرپرسته اداره اعلان کړه. خو د طالبانو د واکمنۍ د دوو کالو په تېرېدو، په ډېر کم بدلون سره د طالبانو اداره او کابینه همداسې سرپرسته پاتې شوه.
دوه کاله وړاندې د طالبانو د سرپرستې کابینې د اعلان پر مهال ملا محمدحسن د سرپرستې کابینې د رییس الوزرا، د سولې د مرکچي پلاوي غړی ملا عبدالغني برادر په اقتصادي چارو او د سولي د مرکچي پلاوي بل غړی ملا عبدالسلام حنفي د مرستیالانو په توګه اعلان شوي وو، چې لا هم درې واړه پر خپل ځای پاتې دي.
د سرپرستې کابینې د غړو اعلان د طالبانو د ویاند ذبیح الله مجاهد له لورې د ګڼو خبریالانو په شتون کې ترسره شو او هغه وخت یې ویلي و، چې دغه وزیران به د لنډې مودې لپاره وي.
د طالبانو د کابینې یو شمېر غړي د ملګرو ملتونو په تور لېست کې شامل دي، او تر ډېره د طالبانو مشران ملایان دي.
د طالبانو په دغې سرپرسته کابینه کې هیڅ ښځینه وزیره نه لیدل کېږي او ان د رییسانو په کچه یې هم کومه مېرمن نه ده ګومارلې.
طالبان په خپلو بیانونو کې تل ژمنې کوي، چې له امریکا سره د دوحې د تړون هوکړې ته ژمن دي، خو لاهم د ملګرو ملتو ګڼو هېوادونو او سازمانونو له لوري پر طالبانو د ټول ګډونه حکومت، د ښځو او نجونو د حقونو د نه ورکولو له امله سختې نیوکې کېږي.
د نړیوالو اړیکو شنونکی نظر محمد پاڅون افغانستان انټرنشنل ته وايي، د طالبانو ټوله اداره یوازې په ملایانو او طالبانو پورې تړلې ده:« تر دې وړاندې چې طالبان واک ته ورسېږي، دوی له نړیوالې ټولنې سره ژمنې کړې وې، چې ښځو ته به د کار زمینه برابروي، د زده کړو اجازه به ورکوي، د ترهګرو ډلو د مخنیوي تر څنګ به ټول ګډونه حکومت را منځته کوي؛ خو د دوو کالو په تېرېدو د طالبانو ټولې ژمنې برعکس ثابتې شوې.»
د دوو کالو په تېرېدو سره لا هم د طالبانو د کار کولو ډول نه دی روښانه، د طالبانو سرپرسته کابینه یوازې د طالبانو د مشر ملا هبت الله فرمانونه پلې کوي، داسې فرمانونه چې په هېواد دننه او بهر کې له غبرګونونو سره مله وي.
د ښځو د حقونو فعاله ډاکټره فرازانه وايي، په افغانستان کې یو ګونګ حالت رامنځته شوی، او هېڅوک نه پوهېږي چې طالبانو د حکمومتولۍ دغه ډول له کومه کړی دی، ځکه د دوی په کابینه کې نه مسلکي کسان شته، او نه هم ټول ګډونه ده:« پر افغانانو هرڅه په پټو سترګو تپل کېږي، طالبانو په دوحه کې د امریکا سره د تړون تر لاسلیک کولو وړاندې ژمنې کولې، چې په افغانستان کې به د ښځو حقونو ته بشپړ درناوی لري او ان په خپله کابینه کې به ورته ځای ورکوي؛ خو اوس داسې ښکاري چې د طالبانو تر ټولو ستره دښمني له ښځو سره ده.»
د طالبانو د کابینې پر جوړښت په قومي، ژبني او سمتي اړخه هم ډېرې نیوکې کېږي، ځکه د طالبانو د امیر المومنین ملا هبت الله په ګډون د کابینې ډېری غړي کندهاریان دي.
خو ایا د طالبانو د دغې دوه کلنې واکمنۍ پر مهال افغانان د طالبانو له حکومتولۍ او چلند څخه راضي دي؟
ازاد خبریال ذاهد صمدي وايي: «د افغانستان خلکو تمه لرله، چې طالبان به د ټاکنو او یا هم د لویې جرګې له لارې رسمي حکومت اعلان کړي؛ خو دا تر اوسه نه دي شوي، او ترڅنګ یې د رسمیت پېژندلو مسله ده، چې دا هم ټولو افغانانو ته مهمه ده چې رسمي حکومت یا کابینه اعلان شي او همدارنګه د ښځو د کار او د ښوونځیو ته د نجونو پر تګ بندیزونه باید لرې شي، د دغو مسایلو له مخې زما په ګډون ډېری کسان د طالبانو د دغې دوه کلنې دورې څخه هېڅ خوښ نه دي.»
په کور دننه خلک او نړیواله ټولنه د طالبانو حکومت یوازې یوې ډلې پورې تړلی حکومت بولي او ټینګار کوي، چې داسې یو حکومت باید رامنځته شي چې ټول افغانان او سیاسي لوري په کې ځان وویني او دا هغه څه دي د افغانستان ګاونډيو هېوادونو هم په تېرو دوو کالو کې پر دغه غوښتنې په وار، وار ټینګار کړی دی.
د طالبانو له ببا واکمنېدو دوه کاله وروسته، دغه هېواد نه یوازې په سیاسي ډګر کې ګوښی پاتې شو، بلکې په اقتصادي او ټولنیزو برخو کې یې هم داسې زیانونه ولیدل چې ښایي لسګونه کاله وخت ونیسي چې دغه هېواد هماغه پخواني برم او حالت ته ورسیږي.
یو ستر زیان چې دغه هېواد ته په تېرو دوو کلونو کې واوښت، هغه د مغزونو فرار یا له هېواده د تعلیم یافته کادرونو وتل دي.
د جمهوریت د ړنګیدو په لومړیو شېبو کې یو شمېر کادرونه د ناټو او د ټلوالې په الوتکو کې واېستل شول، او یو شمېر نور یې په تېرو دوو کلونو کې په جوپو، جوپو نورو اروپایي او لویدیځو هېوادونو ته کډه شول.
په دغو کادرونو کې د لسانس نه نېولې بیا تر ماسټرۍ او ډوکټورا تر کچې پورې تعلیم یافته کسان شامل وو، چې له افغانستانه وتلي دي.
دا رنګه په سلګونه د پوهنتون استادان، ډاکټران، انجنیران، اقتصاد پوهان، د مدني ټولنې فعالان، قاضیان، د ورزش د ډګر لوبغاړي، هنرمندان، خبریالان او د بېلابېلو مسلکونو کارپوهه کسان له دغه هېواده کډه کېدو ته اړ اېستل شوي دي.
د یو شمېر کتونکو په وینا، که دا پلا کابل پرته له جګړې او تاوتریخوالي د طالبانو لاس ته ورغی؛ خو د دغه هېواد معنوي شتمني چې هغه د متخصصو او کارپوهه کسانو وتنه ده تر ډېره هغه تشه رامنځته کړې چې ورسره د دغه هېواد د راتلونکې په اړه اندېښنې هم زیاتې شوې دي.
دا پلا طالبانو واک ته د رسېدو سره سم خپل ملګري پر دندو وګومارل او تر ډېره یې د مسلکي خلکو مسلک او کار ته پاملرنه و نه کړه.
په اسلام اباد کې یو افغان کډوال چې د ډکتورا تر کچې یې زده کړې کړي وایي، چې طالبانو دا پلا هیڅ یو مسلکي کس ته د هغه د مسلک سره سمه دنده ورنکړه او هغوی چې دندې هم لرلې، پر هغوی یې کړۍ تنګه کړه، چې له هېواده ووځي.
دغه افغان کډوال چې نه غواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي افغانستان انټرنشنل ته یې وویل:« ما په تېرو دېرشو کالو کې شاوخوا شل زره قاضیان او څارنوالان روزلي، تر شلو ټوکو زیات درسي او علمي کتابونه مې پنځولي، په ګڼو ادارو کې مې کار کړی، خو کله چې طالبان راغلل، زه یې په کور کېنولم.»
دغه افغان متخصص زیاته کړه:« ما له طالب چارواکو سره خبرې وکړې هغوی ته مې وویل چې دا وطن کادرونو ته اړتیا لري، هغوی باید تاسې وساتئ، د هغوی قدر وکړئ او لاس پرې راکاږئ، خو هغوی زما په خبرو نه یوازې دا چې اعتنا و نه کړه، بلکې بابېزه یې هم وګڼله.»
دغه مسلکي کادر او متخصص د دغه وضیعت له لېدو وروسته هېواد پرېښود او د مهاجرت لاره یې خپله کړه.
خو دا یواځينی بېلګه نه ده، چې افغان کارپوهان له هېواده تېښته کوي؛ بلکې په تېرو دوو کالو کې لسګونه زره په زده کړو سمبال کسان له افغانستانه وتلو ته اړ شوي او نورو هېوادونو کې مېشت شوي دي.
یوازې د کابل پوهنتون تر څلور سوو زیات استادان چې ټولو یې د ماسټرۍ او ډوکټورا تر کچې زده کړې کړې وې له هېواده وتو ته اړ اېستل شوي دي.
که څه هم چې طالبان په پوهنتونونو کې د استادانو کمی ډېر مهم نه ګڼي؛ خو داسې ډېرې څانګې شته چې له نیمایي ډېر استادان یې له هېواده وتلي دي.
له هېواده دغه شان تېښتې کېدای شي، د مهاجرت او یا اوږد مهاله سفر په بڼه وي، خو اغېزې یې د دغه هېواد په ښوونیز نظام او ښوونیز چاپيریال خورا ژورې او نه جبرانېدونکې دي.
تجربو ښودلې چې هر جګړه تر شا ورانې وېجاړې ډېرې پرېږدي، خو که نورې وبجاړۍ ژر د رغېدو وي او یا هم په لنډه موده کې ورغېږي، خو د تعلیمي نظام رغېدنه او د مسلکي کادرونو روزنه ښایي پېړۍ، پېړۍ وخت واخلي چې یو هېواد په کار پوهه مسلکي کادرونه ولري چې د هېواد د راتلونکو نسلونو روزنې او پالنې ته مټې راونغاړي.
نن د اګسټ ۱۵مه، د طالبانو د بیا واکمنېدو له دویمې کلېزې سره برابره ده. د طالبانو تر راتګ وړاندې، داسې انګېرل کېده، که طالبان راشي نو امنیت به ښه شي؛ خو اوس پوښتنه دا ده چې ایا امنیتي وضعیت تر پخوا ښه شوی دی؟
په دې راپور کې د طالبانو تر راتګ وروسته پر ځینو امنیتي پېښو د افغانستان انټرنشنل خبریالې ولوله کوچۍ ځغلنده کتنه کړې ده:
د جمهوریت له پرځېدو او د طالبانو د بیا واکمنېدو وروسته، د کابل وضعیت ګډوډ شو.
ډېری خلکو د هوايي ډګر لورې منډې وهلې او د طالب له وېرې یې غوښتل، چې هېواد پرېږدي.
د هوایي ډګر مخې ته ګڼه، ګوڼه خورا ډېره وه؛ د ۲۰۲۱ کال په اګسټ میاشت کې د هغو خلکو په ګڼه ګونه برید وشو، چې غوښتل یې هېواد پرېږدي ، چې په کې شاوخوا ۱۸۲ کسان ووژل شول، له ډلې یې ۱۶۹ ولسي وګړي او ۱۳ نور یې امریکایي ځواکونه وو. د دغه برید پړه داعش ډلې په غاړه اخیستې وه.
له دې څو ورځې وروسته د اګسټ په ۲۹مه د امریکا بې پېلوټه الوتکې د کابل په خېرخانه مېنه کې په یو عامه استوګنځي برید وکړ، چې په پایله کې یې د ماشومانو په ګډون لس تنه ولسي خلک ووژل شول؛ خو له دې وروسته د امریکا دفاع وزارت وویل چې دا د دوی تېروتنه وه او له دې امله یې بخښنه وغوښته.
له هغه وروسته پر عامه ځایونو بریدونو زور واخیست، چې د ۲۰۲۱ کال د اکټوبر ۸مه نېټه په کندوز ولایت کې پر یوه جومات د لمانځه پر مهال برید وشو.
طالبانو په هغه چاودنه کې د ماشومانو په ګډون د ۳۳ کسانو د وژل کېدو او د ۴۳ نورو د ژوبلېدو خبر تایید کړ . خو ځینو سرچینو بیا د پېښې د قربانیانو شمېر تر ۶۰ لوړ ښودلی و.
د دغې پېښې یوه اونۍ وروسته د اکټوبر په ۱۵مه د کندهار ښار د شیعه مذهبو پر جومات برید وشو، چشوشوشو،ش چې چې په پایله کې یې ۷۴ تنه وژل شوي او له ۱۵۰ ډېر ټپیان شوي وو.
د ۲۰۲۲ کال د اپرېل په ۱۹مه د کابل په دشت برچي سیمه کې د عبدالرحیم شهید په ښوونځي درېیو پرلپسې چاودنو شاوخوا ۲۰ زده کوونکي ووژل، او دېرش نور یې ټپیان کړل.
د ۲۰۲۲ کال د اپرېل په ۲۱مه نېټه د مزارشریف ښار په یوه جومات برید کې شاوخوا ۲۵ تنه وژل شوي او څه باندې ۵۰ تنه نور ژوبل شوي وو.
د ۲۰۲۲ کال د اګسټ په ۲مه د کابل په شېرپور سیمه او د سراج الدین حقاني په ګاونډ کې د القاعدې ډلې پر مشر ایمن الظواهري برید ټول هک پک کړل.
تر دې وړاندې طالبانو په ځلونه ویلي وو، چې دوی له القاعدې ډلې سره اړیکې پرې کړي؛ خو د طالبانو دغه کار د دوحې د تړون خلاف هم بلل کېده، چې هم په کور دننه او هم بهر کې یې غبرګونونه راوپارول.
د ټولو ستونزو او بندیزونو په لړ کې کابل لا د ارامۍ ساه نه وه اخیستې، چې د ۲۰۲۲ کال د سېپتمبر په ۳۰مه نېټه د کابل په لویدیځ کې د دشت برچي سیمې په کاج ښوونیز مرکز برید وشو، چې په کې لږ تر لږه ۲۳ کسان وژل شوي او ۳۵ نور ټپیان شوي وو.
دا هغه زړه بوږنووکي پېښه وه، چې په پراخه کچه یې د کور دننه او بهر سخت غبرګونونه راوپارول.
د دغو پېښو ترڅنګ په ۲۰۲۲ کال کې په ځینو بهرنیو سفارتونو او ډیپلوماتانو هم بریدونه وشول، چې د سېپټمبر په ۵مه د روسيې په سفارت، د ډېسمبر په ۵مه د پاکستان په سفارت او د ډېسمبر په ۱۲مه پر چینایي وګړو بریدونه شوي وو.
د روسیې پر سفارت برید کې دوه روسي ډیپلوماټان وژل شوي او پر چینایانو د برید په پایله کې درې تنه ووژل شول او ۱۸ نور ټپیان شوي وو.
د دغو بریدونو ترڅنګ په تېرو دوو کلونو کې د ځینو وژنو راپورونه هم لاس په لاس شوي، چې طالبان یې په اړه چوپه خوله پاتې شوي دي.
خو تېره ورځ د روادارۍ په نامه د بشري حقونو یو سازمان په خپل راپور کې لیکلي، چې سږنی کال د طالبانو او نامالومو کسانو له خوا په هدفي، مرموز او په غیرقضایي توګه د دوه سوه او نهه وېشتو نارینه و، درې دېرشو ښځو او لسو ماشومانو په ګډون ۳۴۲ کسانو ته مرګژوبله اوښتې.
په وژل شویو کسانو کې د تېر حکومت پنځه پنځوس ملکي او پوځي کارکوونکي هم شامل دي.
خو دغه شمېرې یوازې د سږکال دي، د تېرو دوو کلونو کره شمېرې لاهم په لاس کې نشته.
په دغې دوه کلنې دوره کې یوازې ولسي مرګژوبله نه، بلکې پر طالبانو هم ګڼ بریدونه شوي، چې په کې د دغې ډلې لوړپوړو چارواکو ته هم مرګژوله اوښتې ده.
چې په دې کې د بدخشان مرستیال والي او د دغه ولایت امنیه قومندان، د بلخ والي داوود مزمل برید، ملا حمدالله هغه کس چې د کابل تر سقوط وروسته لومړی ارګ ته ننوتی و، وژل شوي دي.
او شیخ حقاني چې په شش درک کې ځانمرګي برید کې ووژل شو، که څه هم هغه رسمي دنده نه لرله؛ خو د طالبانو په منځ کې منل شوی کس و.
د دغو پېښو ترڅنګ تېره ورځ یوځلې بیا افغانستان د بې پېلوټه الوتکې له خوا د یو برید شاهد پاتې شو.
دغه برید تېره ورځ د خوست ولایت په مرکز کې په یوه هوټل شوی.
د سرچېنو په حواله دغه برید د تحریک طالبان پاکستان په غړو شوی، چې په کې د د غې ډلې غړو ته مرګژوبله هم اوښتې ده.
نیویارک ټایمز په رپوټ کې کاږلي، چې په پاکستان او یا نورو هېوادونو کې د طالب جنګیالیو جګړو د افغانستان له پولو هاخوا په خلکو کې د بنسټ پالنې او ترهګرۍ وېره پراخه کړې. یو طالب پولیس وایي، چې ملګرو یې په پاکستان کې ځانمرګي بریدونه ترسره کړي دي.
دغې ورځپاڼې د یو طالب جنګیالي له کورنۍ سره خبرې کړي، چې واک ته تر رسېدو وروسته، پرته له جګړې او عادي ژونده ستومانه و، هغه یو ځلې بیا پرېکړه وکړه چې د «جهاد» لپاره پاکستان ته ولاړ شي.
د نیویارک ټایمز له قوله هغه پاکستان ته د لارې په اوږدو کې خپله ویډېو ثبته کړه، چې په هغې کې یې ویلي و: «زموږ یواځينۍ غوښتنه شهادت دی.»
دغه ورځپاڼه لیکي، هغه بیا وروسته د پاکستاني ځواکونو سره په نښته کې ووژل شو.
د پاکستان حکومت په وار، وار پر طالبانو نېوکه کړې چې پاکستاني جنګیالیو ته یې پناه ورکړې او افغان ملېشې د پاکستان سره په جګړه کې ونډه لري.
پاکستاني چارواکو له طالبانو غوښتي، چې له افغانستانه دې پاکستان ته د ورتلونکو جګړه مارو مخه ونیسي.
طالب چارواکو بیا په تنده ژبه د پاکستان د لوړ پوړو چارواکو دغه شان څرګندونې ردې کړي، خو د نیویارک ټایمز رپوټ ښيي، چې جګړه مارې ډلې او له پولو ورها خوا جګړې د پاکستان لپاره په یو نوي سرخوږي بدل شوی.
د طالبانو یو جنګیالی چې دا مهال په کابل کې پولیس دی، نیویارک ټایمز ته ویلي: «زموږ هېواد ته سوله راغلې، اوس باید موږ په نورو هېوادونو کې جهاد وکړو او نورو مسلمانانو د حقونو لپاره باید مرسته وکړو.»
یو بل طالب هم دغې ورځپاڼې ته ویلي: «په نورو هېوادونو کې د جهاد لپاره تګ په خپل هېواد کې تر اوسېدو ډېر ښه دی.»
پاکستاني چارواکي افغان او پاکستاني طالبان «د یوې سکې دوه مخونه» ښيي. دغه دواړه ډلې په افغانستان کې د پخواني حکومت او لویدیځو ځواکونو پر ضد یو د بل تر څنګه جنګیدلي. همدا رنګه طالبانو د القاعدې او نورو اسلامپالو ډلو سره نږدې اړیکې لري، چې په سیمه کې د دولتونو د راپرځولو لپاره وسله واله جګړه کوي.
دغه ورځپاڼه د خپلو سرچېنو له قوله لیکي، سلګونه افغان طالبان پاکستان ته تللي او د پاکستاني طالبانو تر څنګ جنګیږي.
شمېرې ښيي، چې واک ته د طالبانو تر راستنېدو وروسته پاکستاني طالبانو خپل پوځي خوځښتونه دوه برابره زیات کړي. دغې ډلې تېر کال ۱۲۳ بریدونه په پاکستان کې د هغه هېواد د ځواکونو پر ضد ترسره کړي دي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند قهار بلخي، د پاکستان پر ضد جګړه کې د طالبانو برخه اخېستنه د څو تنو ځوانانو دسیسه بللې ده.
نیویارک ټایمز د میدان وردګو د ولایت په اړه لیکي، چې طالبانو هلته لسګونه مدرسې جوړې کړي، د دغه ولایت یو اوسېدونکی عبدالباري وایي، چې دغلته ځوانانو له پخوا زیات مذهبي جګړې ته لیوالتیا پيدا کړې.
د هغه یو وراره چې د پاکستاني پوځيانو سره په جګړه کې ووژل شو وایي: «تر جګړې مخکې زموږ کلی د طب د ډاکټرانو او انجنیرانو په کلي مشهور و. خو اوسنی کول یوازې جهاد سره لېوالتیا لري.»
یو طالب جنګیالي ومنله چې د هغه ملګرو په پاکستان کې ځانمرګي بریدونه تر سره کړل. هغه وویل: «د نړۍ په هر ګوټ ان که په امریکا کې هم کوم مسلمان ته ستونزه پېښيوي باید له هغوی سره مرسته وکړو.»
د ترکیې په شمالي ښار توکات کې پولیسو ۴۷ تنه غیر قانوني افغان کډوال د موټر د پلټنو پر مهال نیولي دي.
ترکي چارواکو ویلي، چې دغه غیر قانوني افغان پناه غوښتونکي به د طبي معایناتو لپاره یوه روغتیايي مرکز ته واستول شي او بیا به د ترکیې له خاورې وویستل شي.
ترکیې په وروستیو میاشتو کې د غیر قانوني کډوالو او په ځانګړې توګه د افغان کډوالو د نیولو او شړلو بهیر ګړندی کړی دی.
نږدې هره اونۍ لسګونه افغان کډوال په بېلابېلو ښارونو کې نیول کېږي او بېرته افغانستان ته ستنيږي.
د روان کال له پيله تر اوسه شاوخوا څلور زره غیر قانوني افغان کډوال د ترکيې د پوليسو له خوا نيول شوي او بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
دا په داسې حال کې ده، چې تېره اونۍ د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا برادر له ترکي چارواکو سره په لیدنو کې له هغوی غوښتنه کړې وه، چې له افغان کډوالو سره دې له نرمښته کار واخلي.
تېر کال ترکیې څه باندې ۵۷ زره بې اسنادو افغان کډوال ونیول او بېرته یې افغانستان ته ولېږل.
د رسمي شمېرو له مخې په ترکیه کې له درې لکو زیات افغان کډوال مېشت دي.
