ذبیح الله مجاهد د محبوبې سراج سره یو ځای د الجزېرې شبکې په مرکه کې ویلي، چې د ښځو پر شته اندېښنو ښه خبر دی. هغه وویل:« کله چې ملت له نظام څخه واټن واخیست او يا يې پر وړاندې را پورته شو، بايد دا تمه ونه کړو چې نظام دې پر خپل ځاى پاتې شي."
محبوبې سراج د دغې مرکې په یوې لنډې خپره شوې ویډیو کې د طالبانو له ویانده غوښتي، چې د نجونو ښوونځي دې پرانیزي.
اغلې سراج ذبیح الله مجاهد ته د نجونو د ښوونځیو د تړلي پاتې کېدو په اړه وویل، که طالبان دغه ستونزه هواره نه کړي، نو نړۍ به یې پر وړاندې ودرېږي.
هغه زیاتوي، په دې کې به یوازې افغانستان او د دغه هېواد خلک زیانمن شي.
مجاهد د دغه اندېښنې په ځواب کې وویل:« زه د نجونو پر وړاندې ستاسو اندېښنه درک کوم او ستاسو اندېښنه پرځای ده.»
په همدې حال کې د طالبانو ویاند وویل، د دغې ستونزې د حل لپاره د دوی د ډلې د علماوو یوه خوله کېدل اړین دي.
مجاهد زیاتوي:«که چېرته د عالمانو ترمنځ د نظرونو اختلاف له منځه ولاړ نه شي، یا وړاندیز شوې تګلارې و نه منل شي، او یا هم داسې انګېرنې وي، چې دغه لارې به سمې نه وي چې دوی پرې روان دي.» له همدې امله د طالبانو رهبري وېره لري.
۱۵م د اګسټ، هغه ورځ چې د افغانانو باورونه يې د ډیموکراسۍ او ولسواکۍ په اړه بدل کړل. په افغانستان کې شل کلن جمهوري نظام راوپرځېد. د دیارلسو ورځو په اوږدو کې د دوو لسېزو د جوړ شوي جمهوريت نسکورېدل، ډېرو ته د پوښتنې وړ خبره ده.
د نړۍ د ځواکمنو هېوادونو له لویو نړیوالو جګړو وروسته، د درېمې درجې هېوادونو جوړښتونه په کم مثال دا ډول را پرځېدلي؛ خو افغانستان له دې پرته چې په تدریجي ډول راپریوځي، هر څه په څو ورځو کې د بارو خلاف راپرېوتل.
د اګست له دویمې له هراته پیل وشو او د اګست په پنځلسمه په کابل کې د ارګ د ننه طالبانو انځورونه اخیستل.
د اګست ۱۵مه له سهار وخته تر غرمې حکومتي ادارو خپل جوړ شوي تخنيکي سیسټمونه ګډوډ کړل او شته کاغذي اسناد یې وسوځول، ماسپښین دوه نیمې بجې پخوانی ولسمشر ډاکټر اشرف غني او ورسره څو تنه نور په چورلکو کې ارګ پرېښود او له شمالي سرحدونو واوښتل.
طالبان حاکم شول او د شاهي نظام اساسي قانون يې بېرته په افغانستان کې د پلې کېدو وړ وباله.
له هغې ورځې چې طالبان حاکم شول لومړی کار یې دا و، چې د افغانستان اساسي قانون، ملي بېرغ، ملي سرود او نور ارزښتونه يې تر پښو لاندې کړل، تر شپږم پورته د نجونو ښوونځي يې وتړل او تر اوسه تړلي پاتې دي.
ښځې يې په دفترونو کې له کاره را وګرځولې، له محرم پرته يې د ښځو له کوره وتل بند او حجاب اجباري کړ، د پخواني حکومت د کسانو نيول، وژل، ربړول او زنداني کول يې یوه بله هڅه وه، د بیان پر ازادۍ ورځ تر بلې کړۍ تنګه کړه او ان تر دې چې رسنۍ يې (اسلامي امارت) ویلو ته اړ وېستې، ساز او سرود بند او د ښځو سینګارتونونو له تړل کېدو سره په لسګونو زره ښځې وزګارې شوې، په رسنیو کې یې د ښځو په غږ بندیز ولګاوه او د دوی په اعتراضي لاریونونو يې ډزې وکړې.
طالبان د دوو کلونو په تېرېدو لا هم کوم هېواد په رسمیت نه دي پېژندلي؛ خو د رسنیو د خبرونو له مخې طالبانو ته له بهره هره میاشت اتیا میلويونه ډالر مرسته راځي.
طالبان دعوه کوي، چې په افغانستان کې يې سراسري امن راوستی؛ خو په تېرو دوو کالو کې د رسنیو د راپورونو له مخې د اسلامي دولت خراسان څانګې په کابل او ولايتونو کې د لویو ځانمرګو او وسلوالو بریدونو مسوولیت منلی، چې د طالبانو تر لوړپوړو چارواکو يې په کې وژلي دي.
د طالبانو حکومت د دفاع سرپرست ملا محمد یعقوب له نورو طالب مشرانو په توپير ډېر کله په خپلو خبرو کې د افغانستان د هوايي حریم د (اشغال) خبره کوي او له افغانستانه بهر (جهاد حرام) بولي.
طالبان دعوه کوي، چې په افغاستان کې په تېرو دوو کالو کې بریالي شوي چې ټولګډونه حکومت ولري؛ خو نور قشرونه يې يوازې د ملایانو حکومت بولي او د دې تر څنګ د سیمې او نړۍ هيوادونه هم ورته د ټولګډونه حکومت د جوړیدو وړانديزنه کوي.
۱۵م د اګست طالبانو په دې موخه په افغانستان کې عمومي رخصتي اعلان کړې، چې ګنې دوی په دې ورځ بریالي شوي؛ خو افغانان او په سیمه کې پښتانه دا ورځ یوه توره ورځ بولي او د طالبانو راتګ له امریکا سره د یوه جوړجاړي له مخې ګڼي.
د افغانستان په خاوره د طالبانو د ټوپک له وېرې او وچ کلک دريځ او تاوتریخوالي له امله هيڅوک غږ نه شي پورته کولی او چې چا هم د ملي ارزښتونو په اړه غږ پورته کړی، وژل شوي او یا هم داسې زنداني او ربړول شوي چې د بیا غږ پورته کولو جرائت څوک نه شي کولای.
خو له هېواده بهر په ګاونډیو او نورو بهرنیو هېوادونو کې يو شمېر فعال افغانان د اګست ۱۵مه یوه توره ورځ یادوي او په یاد یې وير او ماتم کوي.
بریالی یو افغان فعال دی چې په پاکستان کې اوسي، هغه وايي دوی ۱۵م د اګست د تورې ورځې په ډول پېژني، هغه زیاتوي: «امریکا په قطر کې طالبانو سره پټه معامله وکړه او په افغانستان يې حاکم کړل، زموږ هر څه يې برباد کړل. زموږ په تاریخ يې یو تور داغ کېښود، موږ چې تر څو ژوندي یو دغه ورځ به د تورې ورځې په نوم پېژنو.»
هغه زیاته کړه:«موږ د افغانستان هغه ورځې هم لمانځو چې ملي ورځې وي او زموږ په تاریخ کې ثبت شوې وي لکه د اسقلال ورځ، د بیرغ ورځ او داسې نورې.»
شکریه کابلۍ چې له تېرو اتلس مياشتو راهیسې په پاکستان کې کډواله ده وايي، چې ۱۵م د اګست داسې ورځ ده چې د ټولو افغانانو په زړه يې داغ اېښی:« زموږ نوی نسل اوس په دې باور دی، چې نوره نه ډیموکراسي شته او نه هم د بیان آزادي. موږ نړیوالو تېراېستلي یو او هغه خلک يې پر موږ مسلط کړل، چې د ټولو ارزښتونو خلاف په ټولنه کې د ترهګرو په نوم پېژندل کېدل، اوس هم بهرنیان ورسره مرسته کوي او غواړي دوی پايدار پاتې شي.»
د خیبر پښتونخوا په ځینو سیمو کې هم د لرو پښتنو ځوانان د افغانستان درې رنګه ملي بېرغ په رپولو سره د افغانستان ملي ورځې نمانځي او ملاتړ يې کوي.
داسې هم ویل شوي وو، چې ګواکې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې به افغان کډوال د اعتراض په ډول واټونو او سړکونو ته راووځي؛ خو داسې ښکاري چې پاکستاني چارواکي به دغو کډوالو ته د لاریونونو اجازه ورنه کړي.
د پاکستاني طالبانو تحریک له لوري په یوې خپره شوې خبرپاڼه کې د اګست ۱۵مه چې په افغانستان کې د تېر جمهوري حکومت د ړنګېدو سره برابره ده، د «فتح ورځ» بللې. دوه کاله وړاندې په افغانستان کې جمهوري حکومت ړنګ او افغان طالبان پرته له جګړې واکمن شول.
ټي ټي پي هغه وسلواله ډله ده، چې دا مهال په پاکستاني امنیتي عسکرو د ډېری بریدونو مسوولیت په غاړه اخلي.
په دغه خپرپاڼه کې پاکستاني طالبانو د دغه هېواد په خلکو غږ کړی، چې له دوی سره دې هم مرسته وکړي: “ زموږ ملاتړ وکړئ، چې د غاصب او ظالم پوځ څخه آزادي واخلو.”
په دې وروستیو کې په پاکستاني امنیتي ځواکونو وسلوالو او ځانمرګو بریدونو زور اخیستی، چې مسولیت یې تل همدغې ټي ټي پي ډلې منلی.
له دغو بریدونو وروسته پاکستاني چارواکو په افغان طالبانو غږ کړی، چې دغه بریدونه د دوی له واکمنۍ وروسته له افغانستان څخه پلان کېږي، هغه ادعا چې طالبانو تل رد کړې ده.
د ښځینه زده کوونکو کورنۍ وایي، که طالبان د نجونو د زده کړو په اړه خپله تګلاره بدله نه کړي، راتلونکی نسل به له یوې مخې نالوستی پاتې شي. د دوی په وینا، د زده کړو او تعلیم حاصلول د ټولنې د بقا او د تاریخي ارزښتونو د ساتنې ضمانت کوي.
پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو مخکې ځینو کورنیو او بهرنیو کړیو په نا مستقیمه توګه له بېلابېلو لارو د طالبانو د لیدلوري د بدلېدو په اړه تبلیغات وکړل؛ خو د دغو کړیو تبلیغات، په ځانګړې توګه بیا د ښځو پر وړاندې کومه پایله نه لرله.
طالبانو د جمهوریت تر ړنګېدو وروسته، په لومړي ګام کې د ښځو چارو وزارت لغوه او پر ځای یې د امر بالمعروف او نهي عن المنکر وزارت رامنځته کړ.
د امر بالمعروف وزارت له رامنځته کېدو وروسته د نجونو پر وړاندې لومړی د ښوونځيو او ورپسې د پوهنتونونو دروازې وتړل شوې او د دوو کلونو په تېرېدو سره تراوسه هم د پوهنتون ترڅنګ د منځنۍ او لېسې دورې زده کوونکو ښوونځیو او پوهنتونونو ته د تګ اجازه نه ده ترلاسه کړې.
د نجونو پر وړاندې د طالبانو دا اقدام سره له دې چې د کورنیو او نړیوالو له سختو غبرګونونو سره مخ شو؛ خو بیا هم طالبانو خپل دریځ نه دی بدل کړی.
ادیبه نوري چې د نهم ټولګي زده کوونکې وه او اوس مهال په کور کې نورو ماشومانو ته د ریاضي او انګلیسي برخو کې درس ورکوي وایي: «هر ځل چې د نجونو د زده کړو لپاره د اعتراض غږ پورته کېده، یوه هیله به راته پیدا شوه، چې بیا ځلې به خپلو درسونو ته دوام ورکړای شم؛ خو د هرې ورځې په تېرېدو سره نهیلې کېږم.»
طالبانو په لومړیو ورځو کې پوهنتونونو کې د نجونو او هلکانو د ټولګېو د جلا کېدو امر وکړ؛ خو کله چې د درسي ټولګیو د نشتوالي او د استادانو د کموالي له امله له ستونزو او اعتراضونه سره مخ شول، ویې ویل چې د ښځینه او نارینه محصلانو ترمنځ دې پرده وځړول شي.
طالبانو پر دې هم بسنه ونه کړه او دا چې په هره برخه کې د نجونو د زده کړو مخه ونیسي په یوې پلمې پسې ګرځېدل، تر هغه چې دوی د پوهنتون دروازې هم وتړلې او زرګونه نجونې له خپلو نیمګړو هیلو سره په کور کېناستې.
فتانه مایار د کابل پوهنتون د شرعیاتو د پوهنځي د شپږم سمسټر زده کړیاله وه.
نوموړې وایي، ټول هغه قوانین چې د طالبانو له خوا دوی ته جوړ شول، غاړه یې ورته کېښوده خو بیا هم طالبانو ته د قناعت وړ نه و.
هغه وایي، اوس هم د طالب ټول سخت قوانین په ځان مني؛ خو یوازې دوی ته دې د زده کړو د دوام فرصت ورکړل شي.
د یوه خصوصي پوهنتون استاد د نوم د نه اخیستو په شرط وایي، چې تېر دوه کلونه یې د ژوند تر ټولو بدې شپې او ورځې وې.
د نوموړي په خبره، طالبان به هره ورځ پوهنتون ته د څار په موخه ورتلل او په هر ځل تګ سره به یې د نجونو پر وړاندې یو نوی قانون له ځانه سره راووړ.
د ښځو د حقونو یو شمېر فعالانې د نجونو پر وړاندې د ښوونځیو او پوهنتونونو د دروازو د تړل کېدو په غبرګون وایي، که طالبان په دې برخه کې خپل دریځ بدل نه کړي د دوی نظام به ډېر ژر له منځه ولاړ شي.
د ښځو د حقونو فعاله زلاله هاشمي وایي، تعلیمي نظام ته سخته ضربه رسېدلې او سره له دې چې د تېرو دوو کلونو جبران به ډېر سخت وي؛ خو بیا هم پر طالبانو غږ کوي، چې د نجونو د زده کړو پر وړاندې دې خپل لیدلوری بدل کړي که نه ډېر ژر به د طالبانو حکومت هم نسکور شي.
د یوه دولتي ښوونځي د لېسې دورې استاده رحیمه کمین یار د روان وضعیت په اړه د اندېښنې په څرګندولو سره وایي، طالبانو په خپل ناوړه چلند سره وښودله چې د ښځو او نویو ارزښتونو پر وړاندې د دوی په تګلارې او چلند کې هېڅ بدلون نه دی راغلی.
د طالبانو له واکمنېدو سره سم، د دوی د فرمانونو لړۍ هم پیل شوه.
لسګونه فرمانونه تراوسه د طالبانو له خوا صادر شوي او ډېری یې پر ښځو د محدودیتونو په اړه وو.
د نجونو د زده کړو مخنیوی، له محرم پرته د ښځو پر ګرځېدو بندیز، په تصویري رسنیو کې د ماسک کارول، په یوازې توګه د ښځو د سفرونو مخنیوی، جبري حجاب یا برقعه، پارکونو ته د ښځو د ورتګ مخنیوی، د حمامونو او سینګارتونونو تړل کېدل او لسګونه نور بندیزونه هغه څه وو، چې افغانې مېرمنې په دغو دوو کلونو کې ورسره مخامخ شوې دي.
زلمی خلیلزاد وایي، اشرف غني و نه توانېد چې خپلې چارې په سمه توګه پر مخ یوسي، هغه له همدې امله د خپل حکومت د نسکورېدو پړه پر امریکا اچوي. د امریکا پخوانی ځانګړی استازی وایي، د دوحې له تړون وروسته هم واشنګټن له کابله خپل ملاتړ ته دوام ورکاوه.
د امریکا پخوانی استاری امریکا ته د اشرف غني د سفر په اړه وایي، چې د هغه او ورسره مل پلاوي یې په واشنګټن کې تود هرکلی وشو، او دغه سفر په دوحه کې د طالبانو سره د هوکړې له لاسلیک کېدو وروسته شوی و.
د ښاغلي خلیلزاد په وینا، د افغانستان له امنیتي ځواکونو څخه د امریکا ملاتړ د هوکړې وروسته هم روان و، خو دغه ملاتړ په داسې وخت کې دوام لاره چې ان په همدغه وخت کې یو امریکایي سرتېری هم د طالبانو له خوا نه و وژل شوی.
په همدې حال کې ګڼ خلک او له هغې ډلې د پخواني حکومت چارواکي او اشرف غني ته نږدې کړۍ د دوحې تړون له لاسلیک او له افغانستانه د امریکایي ځواکونو وتنه د پخواني جمهوري نظام د ړنګېدو او د طالبانو د واکمنېدو اصلي لامل ګڼي.
د طالبانو تر واکمنېدو ۲۳ورځې وروسته د ۲۰۲۱ کال د سېپتمبر په ۷مه نېټه د ملا محمدحسن په مشرۍ طالبانو خپله سرپرسته اداره اعلان کړه. خو د طالبانو د واکمنۍ د دوو کالو په تېرېدو، په ډېر کم بدلون سره د طالبانو اداره او کابینه همداسې سرپرسته پاتې شوه.
دوه کاله وړاندې د طالبانو د سرپرستې کابینې د اعلان پر مهال ملا محمدحسن د سرپرستې کابینې د رییس الوزرا، د سولې د مرکچي پلاوي غړی ملا عبدالغني برادر په اقتصادي چارو او د سولي د مرکچي پلاوي بل غړی ملا عبدالسلام حنفي د مرستیالانو په توګه اعلان شوي وو، چې لا هم درې واړه پر خپل ځای پاتې دي.
د سرپرستې کابینې د غړو اعلان د طالبانو د ویاند ذبیح الله مجاهد له لورې د ګڼو خبریالانو په شتون کې ترسره شو او هغه وخت یې ویلي و، چې دغه وزیران به د لنډې مودې لپاره وي.
د طالبانو د کابینې یو شمېر غړي د ملګرو ملتونو په تور لېست کې شامل دي، او تر ډېره د طالبانو مشران ملایان دي.
د طالبانو په دغې سرپرسته کابینه کې هیڅ ښځینه وزیره نه لیدل کېږي او ان د رییسانو په کچه یې هم کومه مېرمن نه ده ګومارلې.
طالبان په خپلو بیانونو کې تل ژمنې کوي، چې له امریکا سره د دوحې د تړون هوکړې ته ژمن دي، خو لاهم د ملګرو ملتو ګڼو هېوادونو او سازمانونو له لوري پر طالبانو د ټول ګډونه حکومت، د ښځو او نجونو د حقونو د نه ورکولو له امله سختې نیوکې کېږي.
د نړیوالو اړیکو شنونکی نظر محمد پاڅون افغانستان انټرنشنل ته وايي، د طالبانو ټوله اداره یوازې په ملایانو او طالبانو پورې تړلې ده:« تر دې وړاندې چې طالبان واک ته ورسېږي، دوی له نړیوالې ټولنې سره ژمنې کړې وې، چې ښځو ته به د کار زمینه برابروي، د زده کړو اجازه به ورکوي، د ترهګرو ډلو د مخنیوي تر څنګ به ټول ګډونه حکومت را منځته کوي؛ خو د دوو کالو په تېرېدو د طالبانو ټولې ژمنې برعکس ثابتې شوې.»
د دوو کالو په تېرېدو سره لا هم د طالبانو د کار کولو ډول نه دی روښانه، د طالبانو سرپرسته کابینه یوازې د طالبانو د مشر ملا هبت الله فرمانونه پلې کوي، داسې فرمانونه چې په هېواد دننه او بهر کې له غبرګونونو سره مله وي.
د ښځو د حقونو فعاله ډاکټره فرازانه وايي، په افغانستان کې یو ګونګ حالت رامنځته شوی، او هېڅوک نه پوهېږي چې طالبانو د حکمومتولۍ دغه ډول له کومه کړی دی، ځکه د دوی په کابینه کې نه مسلکي کسان شته، او نه هم ټول ګډونه ده:« پر افغانانو هرڅه په پټو سترګو تپل کېږي، طالبانو په دوحه کې د امریکا سره د تړون تر لاسلیک کولو وړاندې ژمنې کولې، چې په افغانستان کې به د ښځو حقونو ته بشپړ درناوی لري او ان په خپله کابینه کې به ورته ځای ورکوي؛ خو اوس داسې ښکاري چې د طالبانو تر ټولو ستره دښمني له ښځو سره ده.»
د طالبانو د کابینې پر جوړښت په قومي، ژبني او سمتي اړخه هم ډېرې نیوکې کېږي، ځکه د طالبانو د امیر المومنین ملا هبت الله په ګډون د کابینې ډېری غړي کندهاریان دي.
خو ایا د طالبانو د دغې دوه کلنې واکمنۍ پر مهال افغانان د طالبانو له حکومتولۍ او چلند څخه راضي دي؟
ازاد خبریال ذاهد صمدي وايي: «د افغانستان خلکو تمه لرله، چې طالبان به د ټاکنو او یا هم د لویې جرګې له لارې رسمي حکومت اعلان کړي؛ خو دا تر اوسه نه دي شوي، او ترڅنګ یې د رسمیت پېژندلو مسله ده، چې دا هم ټولو افغانانو ته مهمه ده چې رسمي حکومت یا کابینه اعلان شي او همدارنګه د ښځو د کار او د ښوونځیو ته د نجونو پر تګ بندیزونه باید لرې شي، د دغو مسایلو له مخې زما په ګډون ډېری کسان د طالبانو د دغې دوه کلنې دورې څخه هېڅ خوښ نه دي.»
په کور دننه خلک او نړیواله ټولنه د طالبانو حکومت یوازې یوې ډلې پورې تړلی حکومت بولي او ټینګار کوي، چې داسې یو حکومت باید رامنځته شي چې ټول افغانان او سیاسي لوري په کې ځان وویني او دا هغه څه دي د افغانستان ګاونډيو هېوادونو هم په تېرو دوو کالو کې پر دغه غوښتنې په وار، وار ټینګار کړی دی.