د اوکراین او روسیې کشاله؛ پوتین او اردوغان په سوچي کې سره ولیدل

د برتانیې بنګور پوهنتون د برتانیې د فضایي ادارې رولز رایس او ناسا په همکارۍ د اړتیا وړ انرژي تولیدولو لپاره د اټومي سونګ حجرې ډیزاین کړي دي.

بي بي سي د چارواکو په حواله خبر ورکړی، چې په دې برخه کې ناسا پرېکړه کړې چې تر ۲۰۳۰ کال پورې د "آرټیمیس" پروګرام له لارې په سپوږمۍ کې یوه اډه جوړه کړي.

ساینس پوهان سپوږمۍ د یوې ارزښتمنې سیارې په توګه یادوي او زیاتوي چې ډېرې ارزښتانکې سرچینې لري او د مریخ او نورو سیارو د دروازې په توګه ترې باید استفاده وشي.

دغه دفتر د اړتیا وړ پیسو اندازه په ډاګه نه کړه، خو ټینګار یې وکړ چې د بودیجې نشتوالی جدي دی.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د بشردوستانه مرستو د همغږۍ دفتر د دوشنبې په ورځ (د وږي ۱۳مه) پر خپلې ایکس پاڼه لیکلي، چې د مالي سرچینو نشتوالی په دې معنا دی، چې یو میلیون ښځې او نجونې به د روغتیا ساتنې توکي تر لاسه نه کړي.

د دغه دفتر د شمېرو له مخې؛ په افغانستان کې به ۶،۳ میلیونه خلک پاکو اوبو ته لاس رسی ونه لري، ۴،۳ میلیونه خلک به پاکو تشنابونو ته لاسرسی ونه لري او ۳،۵ میلیونه به روغتیايي خدمتونو ته لاسرسی ونه لري.

دغه دفتر همداراز زیاته کړه، چې دوه میلیونه خلک به د څښاک پاکو اوبو، روغتیاساتنې او روغتیایی وسایلو ته د لاس رسي په برخه کې ملاتړ له لاسه ورکړی او نېږدې یو نیم ملیون ماشومان او شاوخوا یو میلیون معلولین به په دې برخه کې له جدي ننګونو سره مخ شی.

د ملګرو ملتونو دغه دفتر شاوخوا یوه میاشت وړاندې اعلان وکړ، چې په افغانستان کې بشري فعالیتونه د ۱،۳ میلیارد ډالرو له کمښت سره مخامخ دي.

د ملګرو ملتونو د اعلامیې له مخې؛ دغه سازمان د مالي سرچینو د کمښت له امله سږ کال د خپلو بشري مرستو تر پوښښ لاندې د خلکو شمېر له ۱۳ میلیونو کسانو څخه پنځو میلیونو ته راکم کړی دی.

د قرآن سوځولو لپاره خلک په داسې یوه سېمه کې غونډ شوي وو، چې ډیری اوسېدونکي يې بهرني کډوال دي.

د سویډن پولیسو په یوه بیان کې ویلي، ځینو نندارچیانو د مومیکا له خوا د قرآن کریم د سوځولو له لیدلو وروسته خپل خپګان څرګند کړ.

د فرانس پرېس د راپور له مخې، ځینو نندارچیانو پر مومیکا د ډبرو ګوزارونه هم وکړل.

د سویډن پولیسو دغه عراقی کډوال د پیښې له ځای څخه ایستلی او شاوخوا ۱۲ کسان یې د عامه نظم د ګډوډولو له امله نیولي دي.

تر اوسه سویډن څو ځله د قرآن کریم د سوځولو د پېښو شاهد دی او تر دې مخکې د روان کال د زمري میاشتې په نهمه نېټه دغلته قرآن کريم وسوځول شو.

پر دې سربېره د لوی اختر په لومړۍ ورځ یوه سویډني اعتراض کوونکي په ستاکهولم کې له یوه جوماته بهر د قرآن کریم یوه نسخه وسوځوله.

که څه هم د سویډن حکومت د قرآن کریم پر وړاندې سپکاوی غندلی، خو د بیان د ازادۍ د ساتنې اصولو ته په اشارې سره یې تر اوسه دغه عمل نه دی منع کړی.

د سویډن او ډنمارک حکومتونه غواړي مذهبي سمبولونو ته د سپکاوي د مخنیوي په موخه نوې قانوني لارې ومومي چې د خلکو خوندیتوب ته زیان و نه رسیږي.

هغه د خپلو خبرو په توجیه کولو سره وویل: «په تیرو دوو کلونو کې پر پوله څو لنډې نښتې وشوې او د طالبانو له خوا وویل شول چې دا کار په خپلسري ډول تر سره شوی.»

د ایران د بهرنیو چارو وزیر وايي، که څه هم طالبانو د پولې پر سر د شخړې په مهارولو کې مرسته وکړه، خو بیا هم د دواړو غاړو تر منځ نښته رامنځته شوه.

حسین امیر عبداللهیان د ایران د اطلاعات ورځپاڼې سره په مرکه کې یو ځل بیا په افغانستان کې د ټولګډونه حکومت پر جوړولو ټینګار وکړ، «د دغه حکومت په جوړښت کې موږ پښتون قوم او طالبان د افغانستان یو له مهمو حقیقتونو څخه ګڼو. خو په افغانستان کې اوسني حالت ته په کتو د طالبانو حکومت به رسميت نه پيژنو.»

نوموړي په دې مرکه کې چې د شنبې په ورځ د «وږي۱۱مه» خپره شوې، ویلي هر څه چې په افغانستان کې پیښیږي پر ایران یې هم اغیزې پرېوځي.

ښاغلی عبداللهیان د مرکې په یوه بله برخه کې ټينګار کړی چې د ایران حقابه باید ورکړل شي. خو وايي چې د اشرف غني د حکومت په پرتله د حقابې موضوع اوس په ښه حالت کې ده.

د ایران د بهرنیو چارو وزیر وايي،‌ «نه مو هېريږي چې اشرف غني د هلمند کجکي بند د پرانیستلو پر مهال کومې جملې کارولې وې، خو بیا طالبانو په وار وار اعلان کړی چې د حقابي ورکولو اصول مني.»

په ۲۰۲۱ کال کې مخکې له دې چې طالبان واک ته ورسیږي، د تېر حکومت ولسمشر اشرف غني ویلي وو، چې له، «ایران سره د اوبو تړون ته ژمن یو، خو اوبه د تیلو په بدل کې ورکوو.»

حسین امیر عبداللهیان ټینګار وکړ چې «د حقابې موضوع څارل د بهرنیو چارو وزرات دنده ده او په خپل ټول وس به ادامه ورکوو.»

هغه وویل: «زموږ عامه افکار هم باید په دې قانع شي چې که سږ کال اوبه نه وې راغلې، دا د ناسمو ژمنو او د تړون د نه عملي کېدو له امله نه، بلکې د وچکالۍ او د اوبو د کمښت له امله وې او باید په دې اړه تخنیکي ټیمونو له لوري څارنه وشي. نه د ایراني سیاستوالو او د افغانستان واکمنانو له لوري.»

د پاکستان سرپرست لومړي وزیر انورالحق کاکړ د جیو نیوز رسنۍ سره د یوي ځانګړې مرکې پر مهال وویل: «موږ فکر کاوه چې افغانستان ته د طالبانو له راتګ وروسته به د پاکستان حالت نسبتاً ښه شي، خو په پاکستان کې حالات سم نه شو، بلکې نور هم خراب شوی.»

د پاکستان سرپرست لومړی وزیر وايي، له افغانستان څخه د امریکايي ځواکونو تر وتلو وروسته د هغوی څخه په ډیر شمېرد نويو او پرمختللو وسلو پاتې کېدل د سیمې د هیوادونو لپاره خورا خطرناک ثابتېدلای شي.

هغه وايي:«د امریکا هغه عصري او پر مختللي وسلې چې له افغانستان څخه د امریکايي ځواکونو تر وتلو وروسته پاته شوې وې، دا یوازي د پاکستان لپاره نه بلکي د سیمې لپاره لوی ګواښ دی په راتلوونکې کې ښایي د چین، مرکزي اسیا، ایران او زموږ لپاره لوی سرخوږی جوړ کړي.»

انور الحق کاکړ وايي، «د امریکايي ځواکونو څخه په افغانستان کېپاتې شوې پرمختتلې او عصري وسلې دا مهال زموږ پر وړاندې کارول کيږي او پاتې نور هیوادونه د يې انتظار وکړي چې کله به پر دوی برید وکړي.»

له پاکستانۍ جیو نیوز رسنۍ سره پهځانګړې مرکه کې ښاغلی کاکړ د ټي ټي پي او افغان طالبانو د اړیکو په اړه وايي، «د افغانستان په اړه زموږ پالیسي داده چي موږ "سوله ایز ،ارام او خوښ افغانستان لیدل غواړو" او کله چې د افغانستان لپاره امن غواړو په دې مانا چې موږ په پاکستان کې امن غواړو ، او د دې هدف تر لاسه کولو لپاره دواړه هیوادونه ستونزي لري، خو د حل لپاره یي اراده لرو.»

نوموړی وايي، له افغانستان څخه د امریکا په بیړه وتل ددې لامل شوو چې هلته د پخواني حکومت او امریکايي ځواکونو وسلې د طالبانو تر څنګ د نورو وسلوالو ډلو لاس ته ولویږي.