په چمن کې د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاسپورټ او ویزې د جبري کېدو په غبرګون کې د پرلت ۳۷مه ورځ دوام لري. د پاکستان د دغې پرېکړې له امله په چمن ښارګوټي کې سوداګري او کاروبار په ټپه دریدلی دی.
په چمن کې د وزګارتیا له امله تېره ورځ د ګل شاه په نوم یو کلن ځوان ځان وژنه کړې ده.
د ګل شاه پلار عبدالروف وايي:«ګل شاه د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه لغړیتوب کاوه، سهار به له کوره ووت تر ماښامه به یې پر دغه دروازه کار کاوه خو دا چې حکومت اعلان وکړ چې د پاسپورټ پرته څوک تګ راتګ نه شي کولای نو له هغه ورسته مو اقتصادي ستونزې ډیرې شوې موږ هیڅ خبر نه و زوی مو د خوب په کوټه کې ځان وژنه کړې وه.»
د یادې دروازې سره د افغانستان لوري سپین بولدک او د پاکستان لوري چمن ته د زرګونو کسانو اقتصاد تړلی پاتې دی.
خو اوس دلته خلک د بیکارۍ او اقتصادي ستونزو د ډیریدو څخه شکایت کوي.
د چمن لغړي اتحاد مشر غوث الله وايي: «د چمن د دې غریبو کسانو د کاروبار د بندیدو، او ګل شاه د ځان وژنې حساب به د پاکستان حکومت ورکوي. او موږ د پاکستان د دې فشارونو څخه هیڅکله نه پر شا کیږو.»
د عبدالخالق په نوم دغه پرلت غړی وايي: «موږ د خپلې دغې غوښتنې له پاره هر ډول قرباني ته چمتو یو او موږ له خپل دغه سوله ییز اعتراض څخه هیڅکله نه پر شا کیږو او زموږ مبارزه به حتمن بریالی کیږي.»
یاد پرلت یوه پنځه کسیزه کمیټه اسلام اباد ته لیږلې او وايي که یې غوښتنې ونه منل شي پر ډیورنډ کرښه اغزن تار له منځه وړي.
د تریاکو د کښت، قاچاق او کاروبار د منع کېدو په اړه د طالبانو مشر ملا هیبتالله تر فرمان وروسته په افغانستان کې د یو من (۴،۵ کیلوګرامه) خامو تریاکو بیې له پنځوس زره پاکستانۍ کالدارو څخه تر درې سوه پنځوس زره پاکستانیو کالدارو پورې لوړې شوې.
د طالبانو مشر ملا هیبتالله دغه فرمان ۱۴۰۱ کال د وري په ۱۴مه نیټه خپور شو.
له دغه فرمان وروسته په افغانستان کې د تریاکو کرکیله بنده شوه او هغو کروندګرو به چې د ملا هیبتالله له دغه فرمان څخه سرغړونه وکړه د تریاکو کروندې به یې له منځه وړل کیدې.
د تریاکو بیې له درې نیم لکه کلدارو څخه په دې وروستیو کې تر شپږ لکه کلدارې رسېدلې وې چې دوه زره امریکايي ډالر کېدل، خو تازه له تیرې یوې اونۍ راهیسې د هلمند او کندهار د تریاکو په بازارونو کې د یو من خامو تریاکو بیه له دوه زره امریکايي ډالرو څخه تر څلور زرو امریکايي ډالرو لوړه شوې ده.
په هلمند کې د نشه يي توکو یو کاروباري باز محمد افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل: «په نړیوال بازار کې د نشه يي توکو تقاضا ډیره شوې ده او له تېر یوه کال راهیسې په افغانستان کې د نشه يي توکو عرضه کمه شوې ده په دې خاطر ورځ تر بلې د تریاکو په بازارونو کې د تریاکو بیه لوړیږي.»
د تریاکو یو شمیر کاروباریان وايي، له هلمند څخه اوس هم هره ورځ په ټنونو خام او پروسس شوي تریاک ایران ته قاچاق کیږي او په افغانستان کې د تریاکو د کمښت له امله یې بیې لوړې شوې.
په هلمند کې د نشه يي توکو کاروباري عبدالجبار وايي: «له بدخشان، ننګرهار، کندهار او نورو ولایتونو څخه د تریاکو لوی کاروباریان تریاک راټولوي او بیا يې د هلمند او نیمروز ولایتونو له لارې ایران ته قاچاق کوي او له هغه ځایه نورو هیوادونو ته قاچاق کیږي اوس هغه کروندګر چې له تیرو څو کلونو يې تریاک ذخیره کړي وو، نه يې خرڅوي او دوی په دې تمه دي چې د تریاکو بیې نورې هم لوړیږي.»
د ملا هیبتالله له لوري د تریاکو د کښت د منع فرمان د ملګرو ملتونو او ګڼو هیوادونو له لوري وستایل شو. او طالبان په افغانستان کې د تریاکو د کښت مخنیوی له خپلو لویو لاسته راوړنو ګڼي.
تېره اونۍ د افغانستان په سوېلي ولایتونو کې د جمعې د لمانځه پر مهال د جوماتونو ملا امامانو هم له خلکو څخه غوښتنه کړې چې نور باید په خپلو ځمکو تریاک و نه کري.
د معلوماتو له مخې امریکا له ۲۰۰۳ څخه بیا تر ۲۰۲۱ ميلادي کلونو پورې په افغانستان کې له نشه يي توکو سره د مبارزې او د معتادینو د درملنې په برخه کې تر اتو ميليارډو ډالرو ډېرې پيسې لګولې دي. خو و نه توانېده چې په افغانستان کې یې د کر مخنیوی وکړي.
په ۲۰۲۲ کال کې د ملګرو ملتونو له لوري په یو راپورکې ویل شوي و، چي ۲۰۲۱ کې د ۶ زره اته سوه ټنه تریاکو په تولید سره پرله پسې پنځم کال دی، چې افغانستان کې د نشه یې توکو تولید خپلې تر ټولو لوړې کچې ته رسېږي او لا هم د نړۍ اتیا سلنه تریاک تولیدوي.
په ۲۰۲۱ کال کې په افغانستان کې د اټکلي شمېرو له مخې پر ۲۲۴ زره هکټاره ځمکه کوکنار کرل شوي وو.
په ۲۰۲۱ کال کې د نشه يي توکو او جرمونو په اړه د ملګرو ملتونو اداره (یو این او ډي سي) په خپل کلني راپور کې ویلي وه، چې په ۲۰۲۰ کال کې د نړۍ په کچه د هیروینو په تولید کې ۷ سلنه زیاتوالي راغلی، چې لامل یې په افغانستان کې د تریاکو پراخ تولید یاد شوی و.
په هلمند، کندهار او ارزګان ولایتونو کې د تریاکو پر کرلو له نهو میاشتو څخه تر نهه کاله پورې د بند سزا ورکول کیږي.
خو لا هم د افغانستان په سوېلي ولایتونو کې د کوکنارو پېر او پلور او د پروسس فابریکې فعالیت لري.
په نیمروز، فراه او هلمند ولایتونو کې د تریاکو ځانګړي بازارونو اوس هم شته او په همدغو ولایتونو کې خام تریاک تر پروسس وروسته، په (بیس او هیروینو) بدلیږي او له همدغو ولایتونو څخه نورو هیوادونو ته قاچاق کیږي.
