د روغتیا نړیوال سازمان له پاکستانه د افغان کډوالو د اېستلو بهیر له پیل راهیسې څه باندې ۹۲ زره راستنېدونکو ته روغتیایي خدمتونه وړاندې کړي دي. دغه سازمان په خپله اېکس پاڼه دا خبر په داسې حال کې خپور کړی چې د ستنېدونکو کډوالو په کمپونو کې د ساري ناروغیو اندېښنې زیاتې شوې دي.
زرګونه افغان کډوال چې په وروستیو څو اونیو کې له پاکستانه راستانه شوي، د تنفسي ناروغیو او نس ناستې په څېر په ناروغیو اخته دي چې دغه ناروغۍ په چټکۍ سره نورو ته د خپریدو په حال کې دي.
د ماشومانو د ملاتړ صندوق څو ورځې مخکې د یوه راپور په خپرولو سره ویلي و چې، د راستنېدونکو کډوالو اتیا سلنه برخه ښځې او ماشومان جوړوي چې په هرو څلورو کډوالو کې یو یې له پنځو کلونو کم عمره ماشوم دی او په سلو کې له شپېتو زیات له اولسو کلونو لږ عمر لري.
ډېری راستنېدونکو کورنیو ویلي چې د استوګنې له پاره مناسب ځای او د خوړو لپاره په کافي اندازه پیسې نه لري.
دوی همداراز زیاتوي چې د ژمي په رارسېدو سره هم اوسمهال په موقتي استوګنځیو کې په ډېر بد حالت کې ژوند تېروي.
د روغتیا نړېوال سازمان بیا ویلي، چې د ۷ لکهافغان راستنېدونکو روغتیایي اړتیاوو د پوره کولو لپاره ۱۰ میلیونه امریکایي ډالرو ته اړتیا ده.
ستنېدونکو کډوالو ته د اړینو درملو په کافي اندازه نه شتون، د پاکو اوبو کموالی او د لنډمهال کمپونو ناسم وضعیت دا ننګونې نورې هم زیاتې کړې دي.
د روغتیا نړیوال سازمان خبرداری ورکړی، چې روغتیایي خدمتونو ته په ځانګړې توګه د ساري ناروغیو، د مور او ماشوم روغتیایي خدمتونو او د میندوارۍ بېړنۍ پاملرنې په برخه کې د کم لاسرسي له امله د ناروغۍ او مړینې د کچې د زیاتوالي احتمال هم شته.
د روغتیا نړیوال سازمان چې د ژوند ژغورنې، د لومړنيو روغتیایي خدمتونو وړاندې کول، د اړینو درملو د رسولو او د اکمالي خدمتونو په برخو کې فعالیت کوي، له ایران او پاکستانه د راستنیدونکو کډوالو روغتیایي ستونزو ته د رسیدو په موخه په ننګرهار، کندهار او هرات ولایتونو کې خپل ټیمونه ځای پر ځای کړي دي.
سره له دې چې اوس هم د کډوالو د درملنې لپاره ناڅاپي ځایونه جوړ شوي خو د راپورونو له مخې د روغتیا نړیوال سازمان په ملاتړ به په سپین بولدک کې (۳۰ بستره) او په تورخم کې (۲۰ بستره) روغتونونه د دوو اونیو په اوږدو کې فعال شي.
د تریاکو د کښت، قاچاق او کاروبار د منع کېدو په اړه د طالبانو مشر ملا هیبتالله تر فرمان وروسته په افغانستان کې د یو من (۴،۵ کیلوګرامه) خامو تریاکو بیې له پنځوس زره پاکستانۍ کالدارو څخه تر درې سوه پنځوس زره پاکستانیو کالدارو پورې لوړې شوې.
د طالبانو مشر ملا هیبتالله دغه فرمان ۱۴۰۱ کال د وري په ۱۴مه نیټه خپور شو.
له دغه فرمان وروسته په افغانستان کې د تریاکو کرکیله بنده شوه او هغو کروندګرو به چې د ملا هیبتالله له دغه فرمان څخه سرغړونه وکړه د تریاکو کروندې به یې له منځه وړل کیدې.
د تریاکو بیې له درې نیم لکه کلدارو څخه په دې وروستیو کې تر شپږ لکه کلدارې رسېدلې وې چې دوه زره امریکايي ډالر کېدل، خو تازه له تیرې یوې اونۍ راهیسې د هلمند او کندهار د تریاکو په بازارونو کې د یو من خامو تریاکو بیه له دوه زره امریکايي ډالرو څخه تر څلور زرو امریکايي ډالرو لوړه شوې ده.
په هلمند کې د نشه يي توکو یو کاروباري باز محمد افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل: «په نړیوال بازار کې د نشه يي توکو تقاضا ډیره شوې ده او له تېر یوه کال راهیسې په افغانستان کې د نشه يي توکو عرضه کمه شوې ده په دې خاطر ورځ تر بلې د تریاکو په بازارونو کې د تریاکو بیه لوړیږي.»
د تریاکو یو شمیر کاروباریان وايي، له هلمند څخه اوس هم هره ورځ په ټنونو خام او پروسس شوي تریاک ایران ته قاچاق کیږي او په افغانستان کې د تریاکو د کمښت له امله یې بیې لوړې شوې.
په هلمند کې د نشه يي توکو کاروباري عبدالجبار وايي: «له بدخشان، ننګرهار، کندهار او نورو ولایتونو څخه د تریاکو لوی کاروباریان تریاک راټولوي او بیا يې د هلمند او نیمروز ولایتونو له لارې ایران ته قاچاق کوي او له هغه ځایه نورو هیوادونو ته قاچاق کیږي اوس هغه کروندګر چې له تیرو څو کلونو يې تریاک ذخیره کړي وو، نه يې خرڅوي او دوی په دې تمه دي چې د تریاکو بیې نورې هم لوړیږي.»
د ملا هیبتالله له لوري د تریاکو د کښت د منع فرمان د ملګرو ملتونو او ګڼو هیوادونو له لوري وستایل شو. او طالبان په افغانستان کې د تریاکو د کښت مخنیوی له خپلو لویو لاسته راوړنو ګڼي.
تېره اونۍ د افغانستان په سوېلي ولایتونو کې د جمعې د لمانځه پر مهال د جوماتونو ملا امامانو هم له خلکو څخه غوښتنه کړې چې نور باید په خپلو ځمکو تریاک و نه کري.
د معلوماتو له مخې امریکا له ۲۰۰۳ څخه بیا تر ۲۰۲۱ ميلادي کلونو پورې په افغانستان کې له نشه يي توکو سره د مبارزې او د معتادینو د درملنې په برخه کې تر اتو ميليارډو ډالرو ډېرې پيسې لګولې دي. خو و نه توانېده چې په افغانستان کې یې د کر مخنیوی وکړي.
په ۲۰۲۲ کال کې د ملګرو ملتونو له لوري په یو راپورکې ویل شوي و، چي ۲۰۲۱ کې د ۶ زره اته سوه ټنه تریاکو په تولید سره پرله پسې پنځم کال دی، چې افغانستان کې د نشه یې توکو تولید خپلې تر ټولو لوړې کچې ته رسېږي او لا هم د نړۍ اتیا سلنه تریاک تولیدوي.
په ۲۰۲۱ کال کې په افغانستان کې د اټکلي شمېرو له مخې پر ۲۲۴ زره هکټاره ځمکه کوکنار کرل شوي وو.
په ۲۰۲۱ کال کې د نشه يي توکو او جرمونو په اړه د ملګرو ملتونو اداره (یو این او ډي سي) په خپل کلني راپور کې ویلي وه، چې په ۲۰۲۰ کال کې د نړۍ په کچه د هیروینو په تولید کې ۷ سلنه زیاتوالي راغلی، چې لامل یې په افغانستان کې د تریاکو پراخ تولید یاد شوی و.
په هلمند، کندهار او ارزګان ولایتونو کې د تریاکو پر کرلو له نهو میاشتو څخه تر نهه کاله پورې د بند سزا ورکول کیږي.
خو لا هم د افغانستان په سوېلي ولایتونو کې د کوکنارو پېر او پلور او د پروسس فابریکې فعالیت لري.
په نیمروز، فراه او هلمند ولایتونو کې د تریاکو ځانګړي بازارونو اوس هم شته او په همدغو ولایتونو کې خام تریاک تر پروسس وروسته، په (بیس او هیروینو) بدلیږي او له همدغو ولایتونو څخه نورو هیوادونو ته قاچاق کیږي.
