طالبان وايي د فراه ولایت ٧٨ میل بندر کې په تېرو دوو ورځو کې ٤٣ ټانکره بې کیفیته تېل بیرته ایران ته وګرځول شول. د طالبانو تر واک لاندې سټنډرډ ملي ادارې په خپله اېکس پاڼه لیکلي، دغه بې کیفیټه تېل د یاد بندر له لارې افغانستان ته راوړل کېدل چې مخه یې ونیول شوه.
د یادې ادارې په باور، د بې کیفیته تېلو د واردولو د مخنیوي له پاره په جدیت سره عملي ګامونه پورته کوي او دوی له ټولو سوداګرو غواړي چې هیواد ته باکیفیته توکي وارد کړي.
خبرپاڼه د طالب چارواکو له قوله زیاتوي، هغه سوداګر چې د بې کیفیته توکو له واردولو لاس وانخلي له جدي قانوني چلند سره به مخامخ شي.
د ویلو ده چې تر دې وړاندې هم د ایران له لوري افغانستان ته لسګونه ټانکره بې کیفیته تېل صادر شوي، چې د افغانستان له خوا بېرته ورګرځول شوي دي.
د ښځینه خبریالانو د ستونزو په اړه د افغانستان د ښځینه خبریالانو بنسټ له ۲۰۰ خبریالانو څخه د نظر پوښتنې پایلې خپرې کړې. دغه بنسټ په ټول هیواد کې له ۲۰۰ ښځینه خبریالانو سره د خبریالانو پر روان وضعیت خبرې کړې او د دې نظرپوښتنې پایلې یې د یکشنبې په ورځ (د لیندۍ ۵مه) خپرې کړې.
د افغانستان د ښځینه خبریالانو د بنسټ مشره مینه حبیب وایي، دا ټولپوښتنه د ښځینه خبریالانو پر وړاندې د ننګونو د څیړلو او د دغه حالت د کابو کولو له پاره د حل لارې موندلو په موخه ترسره شوې ده.
له دغو ۲۰۰ ښځینه خبریالانو څخه ۴۵ سلنه یې وزګارتیا تر ټولو لویه ستونزه ګڼي.
یو شمیر کورنۍ او بهرنۍ ادارې هڅه کوي چې په رسنیو کې د ښځینه خبریالانو فعالیتونه زیات شي، خو د طالبانو د سختو بندیزونو له امله دغه خبریالانې په اوسنیو شرایطو کې په رسنیو کې کار کولو ته زړه نه ښه کوي.
په افغانستان کې یو شمېر ښځینه خبریالانې وايي چې، دوی په ژورنالیستیکي فعالیتونو کې له ګڼو ستونزو سره مخ دي.
د طلوع نیوز ویانده هوسۍ احمدزۍ له افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې وویل چې: «د افغانستان په اوسنیو سختو شرایطو کې په رسنیو کې کار کول اسانه کار نه دی، موږ له دومره بندیزونو سره سره بیا هم کار کوو او اوس وخت کې د ښځینه خبریالانو کار کول یوه لویه میړانه ده.»
يوه بله خبرياله شبنم شهرزاد چې اوسمهال په کابل کې اوسیږي وايي، چې د طالبانو د حکومت لهخوا د لګول شويو بنديزونو له امله يې خپله دنده له لاسه ورکړې او اوس وزګاره ده.
نوموړې افغانستان انټرنشنل ته په خبرو کې وویل: «د ښځینه خبریالانو پر وړاندې شته ننګونې په کور کې کیناستل، وزګارتیا، اطلاعاتو ته نه لاس رسی، د کار د امنیت نشتوالی او له ښځینه خبریالانو سره دوه ګونی چلند دی.»
میرمن شهرزاد ددغو ستونزو پر حل د ټینګار ترڅنګ زیاتوي چې: «موږ او د خبریالانو ملاتړي ادارې د ښځینه خبریالانو پروړاندې د سختو بندیزونو له امله اندېښمن یو.»
اخوا په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو پر فعالیتونو د بندیزونو د لګولو د اندېښنو په دوام، د افغانستان د ازادو رسنیو د ملاتړ ادارې (نی) سږ کال په افغانستان کې د خبریالانو پر وړاندې د تاوتریخوالي د ۱۰۸ پېښو د ثبتېدو خبر ورکړی.
د «نی» بنسټ د مالوماتو پر اساس، د طالبانو له بياځلي واکمنۍ وروسته په افغانستان کې پنځوس سلنه رسنۍ غیر فعاله شوي او نږدې اویا سلنه خبریالانو او د رسنیو کارکونکو خپلې دندې له لاسه ورکړې او یو شمېر مسلکي کادرونه هم له افغانستانه وتلي چې د رسنیو له پاره یې لویه تشه رامنځته کړې ده.
هغه افغان کډوال چې په زور له پاکستانه اېستل شوي وايي د ژمې سړه هوا یې د کورنۍ د کم عمره ماشومانو ژوند ګواښي. له پاکستانه تازه ستانه شوي افغانان، هغه وګړي چې د کډوالۍ پر مهال یې له کړاونو ډک ژوند تیر کړی وايي، افغانستان ته په راستنیدو سره یې هم راتلونکی ناڅرګند دی.
افغانستان ته راستانه شوي دغه تازه افغان کډوال چې ډیری برخه یې په سپین بولدک او تورخم کې په موقتي پنډغالو کې اوسیږي وايي، په افغانستان کې د اوسیدو له پاره ځای او د کار له پاره سرمایه نه لري.
۳۰ کلن عزت الله چې د شپږ کسیزي کورنۍ مسولیت ور تر غاړه او تازه هیواد ته راستون شوی د خپلو درې اولادونو د راتلونکي په اړه اندېښمن دی نوموړی وايي که په را روان ساړه ژمي کې ژوندي پاتې شي بیا یې هم د زده کړو او ساتلو له پاره هیڅ امکانات په واک کې نه لري.
نوموړي افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل: «زه اوه کلن وم چې کورنۍ مو له افغانستانه پاکستان ته کډواله شوي وه، اوس زه د دریو اولادونو پلار یم دادی خپل هیواد ته راستون شوم دلته زه په خیمه کې له خپلې کورنۍ سره ژوند کوم هوا ډیره سړه ده او ورځ تر بلې سړیږي دعا کوم چې په دې سړه هوا کې مي اولادونه ژوندي پاتې شي.»
د روان کال د نومبر له لومړۍ نیټې تر دې مهاله د څلورو لکو شاوخوا افغان کډوال د پاکستان حکومت له لوري په زور له دغه هیواده اېستل شوي.
افغانستان ته په دغه راستانه شویو کډوالو کې ډیری یې بې وزله او داسې کسان دې چې په افغانستان کې هم جایداد نه لري.
د عبدالکریم په نوم افغانستان ته تازه راستون شوی کډوال افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل: «زه نه ځمکه لرم چې ویې کرم نه پیسي لرم چې کاروبار ورباندې وکړم، اندیښمن یم چې تر څه وخته به دلته په پنډغالي کې ژوند کوم او څه وخت به نورمال ژوند پیلوم.»
له پاکستانه د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ لا هم دوام لري او هره ورځ زرګونه کسان په زور له دغه هیواد ایستل کیږي.
خو د دغه کډوالو په ستنېدو سره اندیښنې نورې هم زیاتې شوې دي.
د چارو شنونکی نظر محمد پاڅون وايي: «طالبان نه شي کولای چې په افغانستان کې د کډوالو ستونزو ته رسېدنه وکړي. دا د افغانستان له پاره یو نوی سرخوږی پیدا سو ځکه د وږو او بیکاره خلکو پر شمیر نور وږي او بیکاره کسان هم اضافه شول.»
له پاکستانه په زور د اېستلو شویو افغان کډوالو ستونزو ته د رسېدو له پاره طالبانو هم بودجه ځانګړې کړې ده او تر څنګ یې ملګرو ملتونه او نور هیوادونه په ګډه هڅه کوي چې په افغانستان کې د لوږې د بحران مخنیوی وکړي.
د ترکیې اناتولي خبري آژانس د راپور له مخې، د ترکیې د همکارۍ او همغږۍ ادارې (ټیکا) د هرات ولایت په زنده جان ولسوالۍ کې د کرنې د حرفوي زدهکړو لېسه ترمیم او د اړتیا وړ وسایلو مرسته ورسره وکړه. دغه لېسه په هرات کې په وروستۍ زلزله کې زيانمنه شوې وه.
د اناتولي خبري اژانس د شنبې په ورځ (د لیندۍ په ۴ مه) په هرات ولایت کې د ترکیې د همکارۍ او همغږۍ ادارې د دفتر په حواله خبر ورکړی چې د زنده جان ولسوالۍ د کرنې عالي لېسې ته روزنیز توکي ورکړل شوي دي.
د دغه راپور له مخې، د زنده جان د کرنې عالي لېسې ته د ټیکا په مرستو کې د اوبو د څاه کیندل، د برېښنا رسولو لپاره د سولري سیسټم لګول، د کرنیز بڼ جوړول، د اوبو لګولو سیستم، د انګړ دیوال ترمیم او د کتابتون جوړول شامل دي.
ترکیې تر دې مخکې هم د هرات ولایت زلزله ځپلو ته خپلې بشري مرستې استولې وې.
د راپورونو له مخې، تېره میاشت په هرات ولایت کې د پرله پسې زلزلو له امله شاوخوا ۲۵۰۰ کسانو ژوند له لاسه ورکړ.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ویاند مرستیال وايي، له روسیې سره د دې ډلې ډیپلوماټیکې اړیکې د پراخېدو په حال کې دي. حافظ ضیاء احمد تکل د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان ملي راډیو ټلوېزیون ته وویل، طالبان او روسیه د سیاسي او اقتصادي ګټو پر بنسټ خپلو اړیکو ته دوام ورکوي.
دا څرګندونې په داسې حال کې مطرح کېږي چې تېره اونۍ مسکو د طالبانو د مخالفانو د یوې غونډې کوربه و.
په مسکو کې دغه غونډه د پنجشنبې په ورځ د لیندۍ په دویمه د «افغانستان د تېر او راتلونکي تر منځ» تر سرلیک لاندې د روسیې د عادل ګوند د مشر سرګي میرونوف په کوربتوب چې د روسیې له ولسمشر ولادیمیر پوتین سره نږدې اړیکې لري، جوړه شوې وه.
په دې غونډه کې د ملي مقاومت جبهې مشر احمد مسعود، د افغانستان د وحدت ګوند مشر محمد محقق، په ملګرو ملتونو کې د افغانستان پخواني استازي محمود صیقل، د عدلیې پخوانی وزیر فضل احمد معنوي، په تاجکستان کې د افغانستان اوسني سفیر ظاهر اغبر او لسګونه نورو پیژندل شویو شخصیتونو حضور درلود.
د ملي مقاومت جبهې مشر په دې غونډه کې وویل چې افغانستان اوسمهال په «طالبستان» بدل شوی دی.
احمد مسعود د افغانستان د ستونزې د هواري له پاره د افغانستان د راتلونکي نظام د ډول ټاکلو له پاره د افغانانو تر منځ ټولپوښتنه بنسټیزه حل لاره وبلله.
نوموړی د ټاکنو ترسره کېدل او د خلکو په رایو د حکومت جوړول هم بله حل لاره ګڼي.
له دې غونډې دوه ورځې وروسته د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په کابل کې د روسیې له سفیر ډیمیټري ژیرنوف سره وکتل.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وویل چې په دې کتنه کې دواړو لوریو د افغانستان او روسیې د سیاسي او اقتصادي اړیکو او د وروستیو سیمه ییزو او نړیوالو پېښو په اړه خبرې وکړې.
روسیه د نورو هېوادونو په څېر طالبان په رسمیت نه پېژني، خو په مسکو کې یې د دې ډلې یو شمېر ډیپلوماټان منلي دي.
روسیې په پرله پسې ډول ټینګار کړی چې په افغانستان کې باید ټول ګډونه حکومت رامنځته شي او دغه هېواد باید د ترهګرو په ځاله بدل نه شي.
د هرات یوولسم امنیتي کنفرانس نن او سبا د تاجکستان په پلازمینې دوشنبې کې ترسره کیږي. یو شمیر سرچینو د یکشنبې په ورځ افغانستان انټرنشنل ته وویل چې پخوانی جهادي قوماندان اسمعیل خان هم دې غونډه کې د کډون په موخه تاجکستان ته رسیدلی دی.
ټاکل شوې ده چې په دې غونډه کې د افغانستان پر اوسني وضعیت، جنسیتي توپیر، بشري مرستو او د ګاونډیو هیوادونو په رول بحث وشي.
سره له دې چې تر اوسه پورې غونډې ته ور بلل شوي ټول ګډونوال مشخص نه دي خو د یو شمیر رسنیو د راپورونو له مخکې په دې غونډه کې به د اسمعیل خان تر څنګ د ملي مقاومت جبهې مشر احمد مسعود هم برخه واخلي.
د راپورونو له مخې، دې غونډې ته د ګډون په موخه طالبان هم غوښتل شوي خو دا تر اوسه نه ده معلومه چې طالب چاواکي به پکې برخه واخلي او که نه.
د هرات یوولسم امنیتي کنفرانس په رسمي بیانیو کې بیا ویل شوي چې تمه ده د امریکا او اروپايي هېوادونو په ګډون د سیمې او نړۍ د شاوخوا ۲۵ هېوادونو او د ملګرو ملتونو او اروپايي ټولنې په ګډون د څلورو سازمانونو استازي په دې غونډه کې برخه واخلي.
یو شمېر سرچینو تېر کال ویلي وو، چې اسمعیل خان ته د ایران حکومت له خوا د تاجکستان دوشنبې ته د سفر اجازه نه وه ورکړل شوې.
په هغو انځورونو کې چې اوس له دوشنبې څخه افغانستان انټرنشنل ته رسېدلي، لیدل کېږي چې په تاجکستان کې د افغانستان سفیر محمد ظاهر اغبر او د افغانستان پخوانی دفاع وزیر بسم الله محمدي د دوشنبې په هوايي ډګر کې د ښاغلي اسماعیل خان هرکلی کوي.
