د نوبل د سولې جایزې ګټونکې: طالبانو په افغانستان کې نجلۍ اوسیدل ناقانونه کړي دي

ملالې یوسفزۍ د سې شنبې په ورځ د نېلسن منډېلا د مړینې د لسم تلین په مناسبت وویل چې په افغانستان کې طالبانو «نجلۍ اوسیدل ناقانونه کړي دي.»

ملالې یوسفزۍ د سې شنبې په ورځ د نېلسن منډېلا د مړینې د لسم تلین په مناسبت وویل چې په افغانستان کې طالبانو «نجلۍ اوسیدل ناقانونه کړي دي.»
هغې په سویلي افریقا کې د جنسیتي تبعیض پر وړاندې د مبارزې اتل د تلین په مراسمو کې، په افغانستان کې د «جنسیتي تبعیض» د رسمیت پیژندلو غوښتنه وکړه.
د فرانسې د خبرې اژانس د راپور له مخې، هغې په ژوهانسبورګ کې وویل چې طالبانو «نجلۍ اوسیدل ناقانونه» اعلان کړي دي او افغان نجونې د دې ځپلو له امله په «خپګان» اخته شوي او «مخدره توکو ته یې مخه کړې» او «ځان وژنې کوي.»
طالبانو د لسګونو فرمانونو په صادرولو سره هڅه کړې چې ښځې له ټولنې لرې کړي.د دې حکمونو له مخې، ښځې ښوونځیو، پوهنتونونو، ورزش ځایونو او تفریح ځایونو ته له تګ څخه منع شوي دي.
اغلې یوسفزۍ وویل: «د طالبانو [حکومت] دې د هغه څه پر اساس چې دوی یې پر ښځو تحمیلوي او د ژوند له حق څخه یې محروموي، باید د جنسیتي تبعیض د رژیم په توګه وپیژندل شي.
هغې وویل چې د سویلي افریقا خلک وجنګیدل ترڅو په دې وتوانیدل چې د جنسیتي توپیر وحشت د نړۍ غوګونو ته ورسوي او جرم یې وبلي.
د نجونو د زدکړو دغې فعالې ټینګار وکړ: «جنسیتی تبعیض تراوسه په نړۍوالو قوانینو کې په ښکاره توګه جرم نه دی بلل شوی، خو موږ دا فرصت لرو چې دا عمل په رسمیت وپیژنو.»
تیره میاشت، د نوبل جایزې ګټونکې هیلري کلینټن او د ښځو د حقونو یو شمېر نورو مخکښو فعالانو له ملګرو ملتونو د یوه لیک په لیږلو وغوښتل چې جنسیتي تبعیض دې جرم وبلي او د بشریت ضد جرمونو په اړه دې پر تړونونو بیا کتنه وکړي.

په تخار کې ځايي سرچينې وايي، چې د طالبانو يو ځایي قوماندان قاري سنت د سې شنبې په ماښام د نامعلومو کسانو له خوا وژل شوى دى.
د سرچينې د معلوماتو له مخې، نوموړى د تخار مرکز د تالقان ښار په بادام دره سيمه کې وژل شوى دى.
طالبانو په دې اړه څه نه دي ویلي.
تراوسه څرګنده نه ده چې د طالبانو دغه ځایي قوماندان کومې ډلې او يا کومو کسانو وژلى دى. په تخار کې د مقاومت جبهه فعاله ده او ځینو سرچینو ویلي چې دا برید د دغې جبهې د غړو کار دی.
ظاهراً هغه په تخار کې د طالبانو د دوو کنډکونو قوماندان و.
د کندهار او تخار په ګډون په کابل او یو شمېر نورو ښارونو کې د طالبانو پر غړو وسله وال بریدونه زیات شوي دي.

د طالبانو د سوداګرۍ او صنایعو وزارت اعلان وکړ، چې دې ډلې د هغو کډوالو سوداګرو او صنعتکارانو لپاره چې هېواد ته راستانه شوي د پنځه کلنې مالیې معافیت په ګډون ځانګړي امتیازات چمتو کړي دي.
د دغه وزارت د خبرپاڼې له مخې؛ طالبانو د دوی د ملاتړ لپاره یوه کمېټه جوړه کړې ده.
له پاکستانه د افغان کډوالو د ایستلو په اړه د دغه هېواد د سرپرست حکومت د پرېکړې له اعلان وروسته طالبانو د هغوی د ځای پر ځای کېدو لپاره یوه کړنلاره جوړه کړه، چې یوه برخه یې کډوالو سوداګرو ته د کار پېدا کول او ځای پر ځای کول وو.
د طالبانو د صنایعو او سوداګرۍ وزارت د سې شنبې په ورځ (لیندۍ ۱۴مه) د ایکس ټولنیزې شبکې په پاڼه کې په یوه یادښت کې لیکلي، چې د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ د وزیر نورالدین عزیزي په مشرۍ یوه کمېټه جوړه شوې ده.
د دې ډلې له خوا د دې سوداګرو او صنعتکارانو د ملاتړ لپاره د مرستې غوښتنه وکړه.
د دغې خبرپاڼې له مخې؛ دغه سوداګر د پنځو کلونو لپاره له مالیې معاف شوي او پر دې سربېره به طالبان دوی ته په صنعتي پارکونو کې د فابریکو د جوړولو او د استوګنې په سیمو کې د کورونو د جوړولو لپاره ځمکې وېشي.
دغه خبر پاڼه زیاتوي، چې طالبان به د دې فرصت برابر کړي چې دغو سوداګرو ته "په سوداګریزو بندرونو کې" سیمه ییز دفترونه پرانیزي.
افغانستان په وچه کې راګیر هېواد دی او دا لا څرګنده نه ده چې طالبان غواړي د نورو هېوادونو په بندرونو کې د افغان سوداګرو لپاره دفترونه پرانیزي.
د موټرو او ماشینونو لپاره د برېښنا، ګاز او ګمرکي معافیت او د اوږدمهاله قونسلي خدماتو عرضه د هغو امتیازاتو برخه ده چې طالبانو د دغو سوداګرو لپاره په پام کې نیولي دي.
په ساده شرایطو کې د کانونو د قراردادونو سپارل او دغو سوداګرو او صنعتکارانو ته د بانکي خدمتونو وړاندې کول هغه نور هغه څه دي، چې د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ورته اشاره کړې ده.
دغه وزارت په خپله خبرپاڼه کې زیاته کړې، چې طالبان به د هغو کډوالو لپاره چې په دې وروستیو کې هېواد ته راستانه شوي، د استوګنې د ځانګړو ځایونو ترڅنګ صنعتي پارکونه او سوداګریز مرکزونه جوړوي.
طالبانو د دغې ډلې له خوا په نښه شویو سوداګرو او صنعتکارانو ته د دغو ځانګړو امتیازاتو د ورکولو او د هغې د مالي سرچینو د لګښت په اړه څه نه دي ویلي.

د ایران د کورنیو چارو وزیر احمد وحیدي ویلي، چې «دښمن» غواړي په ایران کې د افغانانو او ایراني ټولنو تر منځ د «حقیقي یا مصنوعي» شخړو په رامنځته کولو سره په ایران کې د افغانستان ضد جګړه وکړي.
ښاغلي وحیدي په ایران کې د افغان کډوالو پر وړاندې له ځينو شخړو او تاوتریخوالي وروسته دا څرګندونې کړي.
د ایران د کورنیو چارو وزیر څرګنده نه کړه، چې کوم لاملونه په ایران کې د افغانیت ضد دي.
هغه وویل، چې جګړه او د افغان ضد روحیه خپرول د هېواد چارواکو ته "په هېڅ ډول" د منلو وړ نه دي.
د ښاغلي وحیدی د مطبوعاتي کنفرانس هغه ویډیو چې د ایران رسمي خبري وېبپاڼې د سې شنبې په ورځ پر خپله ايکس پاڼه نشر کړې، دغه لوړپوړي ایراني چارواکي ویلي، چې د افغانستان پر ضد باید چاته اجازه ورنه کړل شي.
په دې وروستیو میاشتو کې په ایران کې د افغان کډوالو پر وړاندې تاوتریخوالی زیات شوی دی. د همدې اونۍ د جمعې په ورځ هم په یزد ښار کې قهرجنو خلکو له خوا د کډوالو پر کورونو د حملې رپوټونه خپاره شول.
له ایران څخه د مهاجرینو ایستل
د ایران د کورنیو چارو وزیر د خپلو خبرو په یوه بله برخه کې ویلي، چې په ایران کې زیات شمېر افغان کډوال بې له اسنادو درلودلو اوسیږي، چې بايد وايستل شي.
خو د طالبانو یوه پلاوي له ایران څخه د افغانانو د بېرته ستنېدو لپاره د وخت غوښتنه کړې ده.
احمد وحیدي وویل: "د افغانستان اتباع په موقت ډول دلته دي او که د دوی په هیواد کې وضعیت ښه شي، باید بېرته افغانستان ته ستانه شي".
د ایران د کورنیو چارو وزیر زیاته کړه، چې په ایران کې یې د طالبانو له پلاوي سره خبرې کړي او له دغې ډلې یې غوښتي، چې خپل هېواد ته د کډوالو د ستنېدو لپاره زمینه برابره کړي.
دغه لوړپوړي ایراني چارواکي زیاته کړه، چې اسلامي شورا ته یې د تصويب لپاره د (کډوالۍ د سازمان) يوه لايحه لېږلې ده؛ څو یو مشخص ارګان په ایران کې د کډوالو وضعیت تنظیم او اداره کړي.

نړۍوال بانک په خپل نوي راپور کې چې د دوشنبې په ورځ (د دسمبر ۴مه) خپور شو، ویلي، چې د افغانستان سوداګري یو حساس پړاو ته رسېدلې ده. دغه راپور وايي، چې د افغانستان صادرات ۱،۵ میلیارده ډالرو ته را ټیټ شوي دي، چې دا شمېره د تېر په پرتله دوه سلنه کموالی ښيي.
په راپور کې د خوراکي توکو په صادراتو کې ۱۳ سلنه زیاتولی ښودل شوی دی.
راپور بیا وايي، چې د ۲۰۲۳ کال له جنورۍ تر اکټوبر پورې د افغانستان ټول واردات ۶،۳ میلیارد ډالرو ته رسېدلي، چې د پام وړ ۲۵ سلنه لوړوالي ښيي.
په راپور کې د افغانستان دوامدراه منفي انفلاسیون یادونه هم شوې او د افغانستان اقتصادي ننګونو ته اشاره کوي، چې دا هېواد د ۲۰۲۳ په اکټوبر کې ۸،۱- سلنه له دوامداره منفي انفلاسیون یا ډېفلاسیون سره مخ دی.
د انفلاسیون رجحان په خوراکي توکو کې د ۱۲،۳ سلنې کمښت او په غیر خوراکي توکو کې د ۳،۵ سلنې کمښت له امله رامنځته شوی دی؛ ځکه خو د خوراکي توکو په بیو کې ۴،۹ سلنه کموالی راغلی.
د راپور له مخې؛ کورنۍ ګټې، عامه لګښتونه کم شوي، د بزګرانو او کارګرو په عاید کې کموالی راغلی، چې دا ټول د ډېفلاسیون په رامنځته کولو کې متمم توکي دي.
د نړۍوال بانک د راپور له مخې؛ په افغانستان کې د بېکارۍ کچه مخ په لوړېدو ده او له پاکستان څخه د کډوالو په زوره رایستلو په افغانستان کې د کاري ځواک ډېرېدل تضمین کړي؛ مګر د کار کچه ورځ تر بلې کمیږي.
د نړۍوال بانک د راپور له مخې؛ د افغانستان تر نیمايي ډېر نفوس په بې وزلۍ کې ژوند کوي او ۱۵ میلیونه وګړي د خوړو له نه خوندیتوب سره مخ دي.
راپور وايي، چې په افغانستان کې د سوداګرۍ د کسر له پراخېدو سره- سره د افغانیو د ارزښت لوړ شوی.
د تېرې جنوري له لومړۍ نېټې څخه د نومبر تر ۲۷ نېټې پورې د افغانیو ارزښت د امریکایي ډالر په مقابل کې ۲۷.۸ سلنه لوړ شوی دی.
په راپور کې د افغانستان بانک له خوا د افغانیو د لیلام له امله د افغانیو د ارزښت د لوړېدو خبره شوې او ویل شوي، چې دا ارزښت د امریکايي ډالرو د لیلام په صورت کې لوړ شوی دی.
د نړۍوال بانک د راپور له مخې؛ د ۲۰۲۳ مالي کال په لومړیو اتو میاشتو کې ۱۳۱.۲ میلیارده افغانۍ عواید راټول شوي، چې د تېر کال په پرتله ۳،۱ سلنه زیاتوالی ښيي؛ مګر په ټولیز ډول د ۸ میلیارده افغانیو په کمښت سره ټاکلی هدف نه دی پوره شوی.
دغه بانک په خپل یوه بل راپور کې چې د روان کال د تلې په ۱۱مه خپور شوی وړاندوینه کړې وه، چې افغانستان د ۲۵ سلنې اقتصادي ځوړتیا سره به سږ کال د اقتصادي رکود پړاو ته داخل شي.
په دغه راپور کې ویل شوي وو، چې پر ښځو د کار او زدهکړو لګول شوي بندیزونه به د افغانستان اقتصادي پرمختګ پڅ او مټه کړي.
دغه نړۍوال سازمان خپل راپور «د چټک ثبات وروسته ناڅرګندتیا» تر سرلیک لاندې په کې د افغانستان د اقتصاد منفي پرمختګ د پانګونې د کموالي او په ټولو اقتصادي برخو کې د تقاضاو له ډېرښت سره تړلی بللی و.

څلور ورځې وړاندې طالبانو په خوست کې د قومي مشر او د ولسي جرګې د پخواني غړي پاچا خان ځدراڼ کلا ونړوله. په ټولنیزو شبکو کې د طالبانو په حواله ویلي شوي وو، چې دا ځمکه غصب شوې ده؛ خو د پاچا خان ځدراڼ ورور وایي، طالبانو یې بې دلیله کور نړولی او دوی ټول قانوني اسناد له ځانه سره لري.
د پاچا خان ځدراڼ کشر ورور وزير خان د سې شنبې په ورځ (د ليندۍ په ۱۴ مه) افغانستان انټرنشنل – پښتو ته وويل، چې طالبانو څلور ورځې مخکې په خپلسري ډول پر کور شپنې عملیات کړې او وروسته یې د هغه د دوی کلا او جوړ کور ور نړولی دی.
ښاغلی وزیر وایي، چې طالبانو د کلا د نړولو پر مهال له دوی څخه د اسنادو غوښتنه نه ده کړې او په خپل سر یې د دوی کلا نړولې ده.
هغه زیاته کړه، د افغانستان په ډېرو سيمو کې طالبانو د اصلي غاصبينو د کورونو، ښارګوټو او اولادونو امنيت نیولی او قانون نه پرې پلی کوي.
که څه هم هغه د کوم مشخص غاصب نوم ياد نه کړ؛ خو د کابل د شېر پور سیمه یې یاده کړه چې ډېره ساحه یې غصب شوې ده.
هغه وویل، چې طالبانو د دوی کورنۍ پسې د غضب په نوم ګنګوسې خپرې کړي دي.
هغه زیاته کړه: «موږ قانوني اسناد لرو، له دې سره بیا هم طالبان په موږ پسې غلطې ګنګوسې خپروي، دا څنګه سوله او عدالت دی».

وزير خان ځدراڼ وایي، چې له دې پېښې شاوخوا څلور ورځې تېريږي؛ خو په خوست او کابل کې طالب چارواکي د کلا د نړولو دلیل نه په ډاګه کوي او د دوی پوښتنو ته ځواب نه وایي.
نوموړي له طالبانو غوښتي، چې د دې خپلسرې کړنې په اړه دې دوی ته ځواب ووایي.
نړول شوې کلا پاچا خان ځدراڼ ته د پخواني ولسمشر حامد کرزي د فرمان پر اساس ورکړل شوې وه.
