ځایې سرچینې وايي، چې د کابل او جلال اباد ترمنځ په لویه لاره د یو موټر د اوښتو له امله ١٥ کسان مړه شوي دي. ويل کیږي دغه پېښه نن یکشنبه (سلواغې اتمه) د کابل او جلال اباد ترمنځ پر لویه لاره د لغمان دروازې ته نږدې رامنځته شوې ده.
سرچینې وايي، پېښه د دغه ګاډي ګړندي تګ له امله رامنځته شوې چې له سړک وتلی او لاندې غورځیدلی چې په کې د چلوونکي په ګډون سپاره ١٥ کسان مړه شوي.
ځايي طالب چارواکو هم رسنیو ته د دغې پیښې پخلی کړی خو د مړو شویو کسانو شمیر یې تر دې کم ښودلی.
د کابل او جلال اباد ترمنځ پر لویه لاره تل ترافیکي پیښې رامنځته کیږي چې له امله یې خلکو ته مرګژوبله اوړي، څه موده وړاندې طالبانو پر یاده لاره د ترافیکي پېښو د مهارولو او مخنیوي په موخه د یوې ځانګړې الې د فعالولو خبر ورکړی و چې د دوی په خبره په دې سره به د ترافیکي پیښو په شمېر کې کموالی راشي.
دغو پرلت والو د څه باندې سلو ورځو راهیسې د افغانستان او پاکستان تر منځ د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاکستان حکومت له لوري د پاسپورټ د جبري کېدو په غبرګون کې پرلت وهلی خو اوس شکایت کوي چه نه یې سیاسي ګوندونه غږ اوري او نه هم د پاکستان حکومت.
۱۰۷ ورځې وړاندې د سوېلي پښتونخوا په چمن ښار کې زرګونو ولسي خلکو د پاکستان حکومت له لوري د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاسپورت د جبري کیدو په غبرګون کې پرلت پیل کړ.
له دغه پرلت سره د سوېلي پښتونخوا ځايي سیاسي ګوندونه هم یو ځای شول، خو اوس لیدل کیږي چې عام پرلت وال له سیاسي ګوندونو څخه سر ټکوي او وايي چې اوس له دوی سره په یوه لاره نه ځي.
د پرلت مشر غوث الله اڅکزي د یک شنبې په ورځ د (سلواغې اتمه) پرلت ته د خپلې وینا پر مهال د دوی د غوښتنو د نه منل کیدو په اړه وویل: «زموږ د ټولو دښمن پنجابی دی هیڅکله زموږ ملګری کیدای نه شي، موږ خپلو مشرانو او سیاسیونو ته وویل چې دا وطن(چمن) د نورو له منګولو وساتئ، ولې پر وطن رحم نه کوئ صرف د دې لپاره راسره ناست وئ چې ولس تاسو ته رایه درکړي؟»
دغه پرلتوال وايي، ځايي ګوندونه او سیاسیون چل ورسره کوي او یوازې له دوی څخه د انتخاباتي کمپاین لپاره ګټه اخلي.
د پرلت د مرکزي کمیټې غړی امیر محمد وايي: «سیاسي ګوندونه دې لومړی په خپلو منځونو کې جوړ راسي او خپله وروستۍ پرېکړه دې موږ ته ووايي که زموږ ملګرتیا کوي هم په ډاګه دې ووايي او که د حکومت پلوي کوي هم دې په ډاګه ووايي. زموږ پرلت، زموږ مبارزه تقریبا بې پایلې اوس روانه ده لامل یې همدا زموږ مشران او سیاسیون دي مشران مو نه غواړي چې په ښه ډول دا ستونزه حل شي.»
دغه پرلتوال وايي، د پاکستاني چارواکو سره د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاسپورټ د جبري کېدو پرېکړې د بېرته اخیستلو په اړه یې په ځلونو خبرې بې پایلې وې خو دوی به تر هغه یاد پرلت ته دوام ورکوي تر څو چې د پخوا په څېر پر دروازه تګ راتګ د افغانستان پر پېژندپاڼه او پاکستان پر شناختي کارډ نه وي شوی.
د طالبانو کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت ویلي چې د پاکستان د پنجاب ایالت له یوه زندان څخه یې ۱۱ تنه افغان بندیان راخوشي کړي او افغانستان ته یې راستانه کړي. یاد وزارت زیاتوي، چې دغه کډوال یې د مرستو په موخه د کډوالۍ نړیوال سازمان ته ورپېژندلي دي.
د طالبانو تر لاس لاندې د ملي ټلویزیون په ایکس پاڼه دغه خبر نن یکشنبه د (سلواغې اتمه) خپور شوی دی.
د دغه وزارت په وینا یاد کسان د اوسیدو اسنادو د نه لرلو له امله نیول شوي وو.
په وروستیو نږدې څلورو میاشتو کې د پاکستان حکومت په دغه هیواد کې د اوسېدود اسنادو نه لرلو له امله د افغان کډوالو په شړلو سربېره یو زیات شمېر افغانان نیولي هم دي.
د افغان کډوالو په وړاندې د پاکستاني پولیسو ناوړه چلند د پناه غوښتونکو لپاره د ملګرو ملتونو د ملاتړ سازمانونو اندیښنې هم راپارولي دي.
د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو عالي کمیشنرۍ په دې وروستیو کې ويلي چې د پاکستان حکومت له لوري په زور شړل شوي څه باندې پنځه لکه افغان کډوال په افغانستان کې د ژمي د سړې هوا له امله له بېلابېلو ستونزو سره مخ شوي او لا هم دا لړۍ روانه ده.
دوه ورځې وړاندې طالبانو د پاکستان له زندانونو د لسو افغان کډوالو د خوشي کولو خبر هم ورکړی و.
په ملګرو ملتونو کې د ماشومان د ملاتړ اداره یونېسف د یک شنبې په ورځ د (سلواغي ۸مه) په خپله ایکس پاڼه لیکلي چې، په افغانستان کې شاوخوا ۹.۵ میلیونه وګړي په داسې سیمو کې ژوند کوي چې روغتیايي اسانتیاو ته لاسرسی نه لري.
یونېسف همدارنګه ویلي چې دغه اداره او همکاران یې ژمن دي چې د هرې کورنۍ، هرې یوې ښځې او هر ماشوم ته لومړني او نور روغتیايي خدمتونه وړاندې کړي.
په ملګرو ملتونو کې د ماشومانو د ملاتړ ادارې یونېسف په افغانستان کې د ماشومانو لپاره د زدهکړو، خوړو او د کورنیو سره د مرستو تر څنګ په بېلابېلو ولایتونو کې ۳۰ زره روغتیايي کارکوونکي په دندو ګمارلي او هره ورځ د میندو د روغتیا او خوړو، د ناروغیو په درملنه او د یوې سالمې ټولنې جوړولو لپاره خدمتونه وړاندې کوي.
د پکتیا مرکز ګردیز ښار کې د دغه ولایت اوسېدونکي په روان ساړه ژمي کې د سون لرګیو له لوړو بیو شکايت او وايي چې د لرګیو بیې تر پخوا لوړې شوې او دوی يې د رانیولو وس نه لري. د دغه ولایت اوسېدونکي وايي د واورې له تازه ورېدو سره په ګردیز کې ساړه نور هم زیات شوي.
د ګردیز ښار د عسکري فاملیو اوسیدونکي سیداجان منګل له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره په خبرو کې وويل چې د وزګارۍ او ګرانۍ له امله یې سږ کال د ژمي لپاره لرګي نه دي اخیستې، هغه وايي: «ساړه دي ډیر ساړه دي، لرګي نه لرو، تر پروسږ کال یې بیې ډیرې لوړې شوې، کارونه نشته چې پیسې هم نه وي نو لرګي په څه واخلو، نو څنګه به ژمی تیریږي، واړه مو ټول سینه بغل دي.»
ګردیز د پکتیا ولایت مرکز دی او ژمی یې تر نورو سیمو ډیر یخ وي، واورې پکې اوري او چټګ سوړ باد پکې لګیږي، د دغه اوسیدونکي د ژمي لپاره ان د مني په موسم کې لرګي ذخیره کوي او بیا په ژمي کې د خپلو کورونو او کارځیو په تودلو کې ترې ګټه اخلي.
حاجي شیر احمد احمدزی هم له په ګردیز کې د سون لرګیو د بیو له لوړوالي شکایت کوي او وايي سږکال د لرګیو بیې لوړې شوې او ډیری خلک یې د اخیستلو وس نه لري، هغه له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره په خبرو کې وويل چې دا مهال ډیرې داسې کورنۍ شته چې د خوړو ډوډئ نه لري نو لرګي به څنګه واخلي: «خلک داسې شوي لکه ژوندي مړي، داسې ساړه دي چې حيوان نه شي ورته ټينګیدای پاتې خو انسان شو، خلک غریبي ځپلي ډوډئ نه لري نو لرګي به څنګه واخلي، یو من لرګي په ۱۲۰ افغانۍ شوي چې د یو وخت لا سم نه کیږي»
ويل کیږي تېر کال د اتیا منه (خروار) لرګیو بیه شپږ زره افغانۍ وه او سږکال دغه بیه له اتو تر نهو زرو افغانیو پورې رسېدلې ده، د ګردیز اوسیدونکي وايي د طالبانو حکومت له غره د لرګیو پر راوړو بندیز لګولی نو ځکه د لرګیو بیې هم لوړې شوې، دوی د طالبانو له حکومته غواړي چې په دې برخه کې د خلکو ستونزو ته پام وکړي.
څو ورځې وړاندې د پکتیا لپاره د طالبانو حکومت مرستیال والي مولوي انعامالله صلاحالدین له رسنیو سره د خپرو پر مهال ویلي و چې د دغو ستونزو د حل لپاره یې د یوه خصوصي شرکت په همکارۍ ۱۰ زره ټنه د ډبرو سکاره مرکز ګردېز ته رالیږدولي دي. چې په دې سره د خلکو ستونزې تر یوه بریده حل شي.
پکتیا د سوېل ختیځ زون یو له هغو ولایتونو څخه دی چې غرونه يې په ګڼو ځنګلونو پوښلي دي، ژمی یې تر نورو سیمو ډیر سوړ دی، د غرونو خلک یې د سون لرګیو په پلور خپلې ورځنۍ چارې پوره کوي، د کابل په ګډون یو شمېر نورو ولایتونو ته هم ترې د سون لرګي وړل کیږي، دا مهال د طالبانو حکومت د غرونو په لرګیو بندیز لګولی چې په دغه ولايت کې د سون لرګیو په بیو کې لوړوالی راغلی.
د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې ویلي، افغانستان د انرژۍ له ستر بحران سره مخامخ دی. د دغه سازمان د معلوماتو له مخې، یوازې ۴۰ سلنه کورنۍ برېښنا ته لاس رسی لري او افغانستان د خپلې اړتیا وړ ۷۵ سلنه برېښنا له ګاونډیو هېوادونو او په ځانګړې ډول له منځنۍ اسیا څخه واردوي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې UNDP د جمعې په ورځ - د سلواغۍ ۷مه - په خپور کړي راپور کې د افغانستان په بېلابېلو برخو کې د انرژۍ بحران او په ځانګړې توګه د برېښنا کمښت او د هغې پر پایلو کتنه کړې ده.
په دغه راپور کې راغلي، چې د بریښنا کمښت پر اړینو خدماتو لکه روغتیایي اسانتیاوې، ښوونې او روزنې، بشري مرستو او اقتصادي پراختیا باندې بد اغېز لري .
ملګرو ملتونو همدا شان د انرژۍ د تقاضا او عرضې تر منځ نا انډولتوب د افغانستان له بنسټیزو ستونزو څخه ګڼلی دی.
بریښنايي انرژۍ ته د محدود لاسرسۍ له امله، افغانستان په تیلو او جنراتورونو ډیر تکیه کوي او د خپلې انرژۍ اړتیاوو د پوره کولو لپاره د ګاونډیو هیوادونو لکه منځنۍ آسیا او ایران بریښنا ته سخته اړتیا لري.
ملګرو ملتونو ویلي، افغانستان د ۷۵ سلنه برېښنا په واردولو سره، یوازې خپله ۴۰ سلنه اړتیا پوره کوي، چې دې کار پر روغتیايي اسانتیاوو او ښوونځیو هم منفي اغېز کړی دی.
د دغه سازمان په وینا، د ولایتونو په روغتونونو کې هم د ورځې له ۵ تر ۶ ساعتونو برېښنا نه وي او ځینې ورځې په ځانګړي ډول په ژمي کې د برېښنا نه شتون تر ۱۲ ساعتونو هم غځیدای شي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي اداره وايي، په افغانستان کې د انرژۍ د ننګونو د یوې برخې د حل لپاره یې د لمریزې انرژۍ له پروژې څخه کار اخېستی، چې موخه یې انرژۍ ته د خلکو دوامداره لاسرسي او د هغوی د ژوند ښه کیدل دي.
د دغې طرحې پر بنسټ، د ملګرو ملتونو پراختیايي ادارې په ۲۰۲۳ کال کې په کابل او کاپیسا ولایتونو کې د ۳۰ روغتیايي مرکزونو او ۱۵ښوونځیو لپاره د لمریزې انرژۍ سیسټمونه فعال کړي دي.
د ملګرو ملتونو په وینا، لمریزه انرژي د هوا ککړتیا او ګران بیه جنراتورونو کارولو کچه کموي او د کاربن د تولید مخه نیسي. دغه بنسټ وايي، تر دې دمه یې څه باندې ۶۶۰ کورنیو ته چې د برېښنا له شبکې سره نه دي تړلي، د لمریزې انرژۍ سیسټمونه وېشلي دي.
د ملګرو ملتونو د پراختیايي پروګرام د معلوماتو له مخې، دغې پروژې د افغانستان په مرکزي سیمو کې څه باندې ۱۷۲ زره کسانو ته پاکه او ډاډمنه برېښنا برابره کړې ده.
