یونیسېف وایي، په افغانستان کې له پنځو کلونو کم عمره ماشومانو کې په سلو کې لس تنه یې په خوارځواکۍ اخته دي چې له دې سره له پنځو کالو څخه د کم عمر ۴۵ سلنه ماشومان په خوارځواکۍ اخته دي.
یونیسېف په افغانستان کې د خوارځواکۍ له امله د اخته ماشومانو د درملنې لپاره له ۳۳۰۰ څخه د زیاتو مرکزونو سره مرسته کوي.
د یونیسېف په وینا، دغه ماشومان تر ډېره د خوړو او د کافي تغذيې د نشتوالي له امله په خوارځواکۍ اخته شوي دي.دغه اداره وایي:« نږدې درېیمه برخه افغان ماشومان په لومړیو شپږو میاشتو کې یوازې د مور له شېدو تغذیه کېږي. د ککړو مایعاتو یا خوړو سره مخ کېدل هم ماشومان د ګواښونکو ناروغیو سره مخ کوي.»یونیسېف وایي، چې د ۲۰۲۳ کال د جنورۍ او نومبر ترمنځ په ټول افغانستان کې د ۶۶۵،۰۳۳ ماشومانو سره یې د خوارځواکۍ د درملنې په برخه کې مرسته کړې ده.
د افغانستان لپاره د اسټرالیا لنډ مهاله ماموریت چې دا وخت له دوحې څخه خپلې چارې مخته بیايي، د طالبانو د خوښې حجاب له قوانینو د سرغړونو په پلمه د نجونو او مېرمنو په خپلسرې نېونې وغندلې او په اړه یې اندېښنه په ډاګه کړه.
اسټرالیا ویلي، چې د افغانستان د ښځو بنسټیز حقونه دې له پامه نه غورځول کېږي.
د افغانستان لپاره د اسټرالیا لنډ مهاله ماموریت په اېکس پاڼه لیکلي، چې د جنورۍ میاشتې له پیله د طالبانو په خوښه حجاب د نه مراعتولو په پلمه نجونې او مېرمنې نیول کېږي، ځورول کېږي او ناوړه چلند ورسره کېږي.
طالبانو د کابل په شمال او لویدیځو برخو او همدا رنګه د مزارشریف په ښار کې یو شمېر نجونې او مېرمنې د «بې حجابۍ»په تور نېولې دي.
د طالبانو د امر بالمعروف وزارت د ځینو مېرمنو د نیولو خبره منلې؛ خو په رسمي توګه یې په دې اړه زیات توضیحات نه دي ورکړي.
د نجونو او مېرمنو خپلسرو نیونو یو لړ نړۍوال او په کور د ننه د یو شمېر سیاستوالو غبرګونونه له ځانه سره لرلي او د طالبانو دغه کړنې یې غندلې دي.
د نجونو او مېرمنو د دغو خپلسرو نیونو تر څنګ چې طالبان یې «بدحجابي یا بې حجابي» بولي یو شمېر نورې مېرمنې یې د ښځو پر وړاندې د «تاوتریخوالي» ډک سیاست پر ضد د هغوی د اعتراضونو له امله هم نیولې دي.
طالبانو په شاوخوا دوه نیمو کالو کې پر ښځو د بندیزو په تړاو لسګونه فرمانونه صادر کړي او هغوی یې د ژوند له ډېرو برخو راګرځولې دي.
د طالبانو د کډوالو او راستنېدونکو چارو وزارت ویلي، له ایرانه په راستنو شویو کډوالو کې ۶۸ بې سرپرسته ماشومان هم شامل وو چې، د کورنیو تر پیدا کېدو یې په هرات کې د ماشومانو ټولنې (وار چایلډ) ته سپارلي دي.
د طالبانو د کډوالو او راستنېدونکو چارو وزارت د چهار شنبې په ورځ د (سلواغې ۱۸مه) پر خپلې اېکس پاڼه لیکلي چې، تېره ورځ د هرات د اسلام کلا له لارې ۱۶۱۵ تنه افغان کډوال په جبري ډول او خپله خوښه هېواد ته راستانه شول.
دغه وزارت ویلي چې، په تازه راستنو شویو کډوالو کې کورنۍ او مجرد کسان شامل دي او ۶۷۴ تنه اړمن راستانه شوي افغان کډوال یې د خوراکي او نغدي مرستو تر لاسه کولو په موخه د ملګرو ملتونو د کډوالۍ دفتر ته ور پيژندلي دي.
پر همدې مهال د کډوالو وزارت ویلي، له ایرانه په راستنو شویو کډوالو کې ۶۸ بې سرپرسته ماشومان هم شامل دي چې د کورنیو تر موندل کېدو یې په هرات ولایت کې د وارچایلد موسسې ته سپارلي دي.
د طالبانو د کډوالو وزارت وايي، په همدې ورځ د ننګرهار د تورخم او د کندهار د سپین بولدک له لارو هم ۲۱۰ تنه کډوال په جبري ډول له پاکستانه راستانه شوي.
یاد وزارت وايي، له پاکستانه په جبري ډول راستانه شوي ټول کډوال یې د ملګرو ملتونو د کډوالۍ سازمان ته د مرستو تر لاسه کولو په موخه ورپېژندلي دي.
له څه د پاسه درېیو میاشتو راهیسې له پاکستانه د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ دوام لري او د ملګرو ملتونو د خوړو نړۍوال پروګرام ویلي چې، له پاکستانه راستانه شوي له نیم میلیون څخه زیات افغان کډوال د خوړو بېړنیو مرستو ته اړتیا لري.
پاکستانۍ رسنۍ د دغه هېواد د اړوندو ادارو د مالوماتو له مخې خبر ورکړی، چې د ۲۰۲۴ کال د فبرورۍ تر ۶مې نیټې له پاکستانه د ستنو شویو بې اسناده افغان کډوالو شمېر ۴۸۴۳۳۲ ته رسېدلی او دغه لړۍ لاهم روانه ده.
راپور کې راغلي، چې د فبرورۍ له ۳مې تر ۶مې نېټې پورې د ۳۰۷۶ افغانانو له ډلې چې ۱۱۴۵ یې نارینه، ۹۲۴ ښځې او ۱۰۰۷ پکې ماشومان وو، افغانستان ته ستانه شوي دي.
له بلې خوا د فبرورۍ په دویمې نېټې د ملګرو ملتونو د همغږۍ ادارې یا اوچا په اېکس پاڼه لیکلي و، چې دغه شمېر د روان کال په جنورۍ میاشت کې تر ۵۰۰ زرو لوړ شوی دی.
د دغې ادارې په وینا، د ۲۰۲۳ کال په درېیو وروستیو میاشتو کې د دغه شمېر ۸۴ سلنه افغانان بېرته خپل هېواد ته ستانه شوي دي.
د ملګرو ملتونو د خوړو نړۍوال پروګرام هم تر دې وړاندې ویلي و، نږدې پنځه میاشتې کېږي چې له نیم میلیون څخه ډېر افغانان له پاکستانه په جبري توګه افغانستان ته ستانه شوي دي.
له بل پلوه د فبرورۍ په ۳مه نېټه پاکستانۍ رسنۍ جیو نیوز راپور ورکړی و، چې د پنجاب صوبایي حکومت د کډوالۍ د کارتونو لرونکو افغان کډوالو د اوسېدو مودې د غځولو منظوري ورکړې ده.
سرچينې زياته کړې، چې د دغو افغان کډوالو د اوسېدو موده د ٢٠۲٤ کال تر مارچ پورې غځول شوې ده.
د سرچينې په وينا، پاکستان د دغو افغان کډوالو د پاتې کېدو موده د طالبانو په غوښتنه غځولې ده.
د پاکستان لنډمهاله لومړي وزیر انوارالحق کاکړ بیا ویلي و، چې د کډوالو پر وړاندې دغه پرېکړه سمه ده او راتلونکی حکومت باید دغه لړۍ روانه وساتي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت وايي، چې په تېر ۲۰۲۳ کال کې یې له ۶۰ ډېرو هېوادونو ته د ۱.۹ میلیارډ ډالرو په ارزښت صادرات کړي. یاد وزارت وايي، دغه صادرات د ۲۰۲۲ کال پرتله دوه سلنه زیات شوي دي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره د خبرو پر مهال وويل چې په تېر ۲۰۲۳ کال کې یې له ۶۰ ډیرو هیوادونو ته صادرات کړي او له ۸۹ هيوادونو یې د اړتیا وړ توکي وارد کړي.
جواد وايي سره له دې چې د ۲۰۲۳ کال په اوږدو د سالنګ لویه لاره تر کار لاندې او تړلې وه او له ګاونډي هیواد پاکستان سره هم د لویو لارو تړلو او د ډبرو سکرو د صادراتو ستونزې وې خو بیا هم په سوداګریزه برخه کې دوه سلنه زیاتوالی راغلی چې ۴۱ میلیون ډالر کیږي.
د نړیوال بانک د یوه راپور موندنې هم ښيي چې د افغانستان د ډبرو سکرو صادرات ۴۶ سلنه کم شوي او پاکستان ته د افغانستان سوداګریز صادرات د تېر یوه کال پرتله کم شوي دي.
د طالبانو سوداګرۍ وزارت د معلوماتو له مخې چې په دغه کال کې د صادراتو په برخه کې د کرنیزو محصولاتو لکه پنبه، وچ اینځر او مڼو برخه کې ډیروالی راغلی.
عبدالسلام جواد وايي، صادرات یې له پاکستان، ازبکستان او تاجکستان سره راکم شوي او له هندوستان، چین او قراقستان سره ډیروالی ښيي، چې د ده په خبره په نړیوال بازار کې یې دا له مثبتو ټکو دي.
تر دې وړاندې هندي رسنیو هم راپور ورکړی و، چې د سرحدي ستونزو او د لسو ورځو لپاره د افغان موټر چلوونکو پر وړاندې د تورخم دروازې د تړلو له امله د افغانستان او هند ترمنځ د سوداګریزو اړیکو کچه ټېټه شوې چې دغې کړنې په هندي بازارونو هم اغېز پرې اېستی او په هندي بازارونو کې د افغاني توکو د بیو د لوړېدو لامل شوی.
بل لور ته بیا سوداګر وایي، د پاکستان له لوري په سوداګریزو چارو کې ډیر کله د نویو خنډونو رامنځته کېدو سوداګرو ته ګڼ زیانونه اړولي او دوی د طالبانو له حکومته غواړي چې د پاکستان پر ځای دې له بل بدیله کار واخلي.
په دې وروستیو کې د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ ګډې خونې د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګریزو چارو لپاره د شته خنډونو د له منځه وړلو غوښتنه کړې او وړاندیز یې کړی چې د دواړو هیوادونو موتر چلوونکو ته دې ځانګړي کارټونه ورکړل شي چې د تګ راتګ پر مهال له پاسپورټ او وېزې پرته له کرښې واوړي.
دغه غورځنګ د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره لیکلي:« په یوې خواشینوونکې پېښه کې د طالبانو ډلې په مزارشریف ښار کې د زیبا په نوم یوه پېغله نجلۍ دوه ورځې وړاندې د حجاب نه لرلو په تور ونیوله، چې تېره ورځ د هغې مړی د سړک په غاړه وموندل شو، چې دا یوه ټکان ورکوونکې پېښه وه.»
دغه غورځنګ وایي:« د طالبانو افراطي اجنډا چې په ټولنه کې د ښځو د لیدلوري او ونډې د له منځه وړلو په لټه کې ده، په دې دردونکې پېښې سره یو ځل بیا بدنامه شوه.»
د دغه غورځنګ په وینا، د طالبانو په کړنو کې د ښځو وژنه، اجباري حجاب او د زندان دننه د ښځو جنسي تیري شامل دي.
دغه غورځنګ لیکلي:« د زیبا وژنې د ښځو د حقونو او د هغوی خوندیتوب ته د رسېدو بېړنۍ اړتیا نوره هم په ګوته کوي. دا پېښه د یوه خطرناکه چاپېریال څرګندونه کوي، چې ښځې د طالبانو د واکمنۍ پر مهال په کې ژوند کوي چېرې چې د دوی بنسټیزې ازادۍ او بنسټیز بشري حقونه په سیستماټیک ډول له منځه وړل کېږي او ښځې په یوه زیان منونکي وضعیت کې پرېږدي.»
د دغه غورځنګ په خبره، نړۍواله ټولنه، د بشري حقونو سازمانونه او سيمهييز فعالان د زیبا او هغې ته ورته د نورو هغو کسانو لپاره چې د طالبانو د ظالمانه کړنو قرباني شوي دي، د عدالت غوښتنه کوي.
دغه غورځنګ زیاتوي:« باید هڅه وشي، چې د نورو ښځو لپاره د ملاتړ سیسټم برابر شي او د هغوی غږ واورېدل شي. هغه مبارزې چې نن سبا ښځې کوي، بابد هېرې نه شي او نه هم بابیزه وګڼل شي، ځکه چې د دوی مبارزه د جنسیتي برابرۍ او بشري حقونو لپاره ده.»
دغه غورځنګ وایي، چې دغه غمجنه پېښه د ښځو د حقونو د خوندي کولو او د افراطي ډلو لهخوا د ترسره شوي وحشتونو څخه د هغوی د ساتنې لپاره د هراړخیز او بېړني ګام اخیستو یادونه کوي.
دوی وایي، اړینه ده چې نړۍواله ټولنه، د سیمهییزو چارواکو سره یوځای د دغه کړنو د غندلو او د ظلم او تاوتریخوالي په وړاندې د افغان مېرمنو د پیاوړتیا لپاره ګام واخلي.
دغه غورځنګ په وروستۍ کرښه کې لیکلي، چې د زیبا او هغې ته ورته د نورو ښځو درد او کړاو د وضعیت خرابوالی په ګوته کوي.