د افغانستان لپاره د چین استازي ویلي، چې د ترکمنستان د بهرنیو چارو له مرستیال وزیر احمد قربانوف سره د افغانستان په تړاو غږېدلی دی. یو شیایوونګ ویلي، چین په ۲۰۲۴ کال کې له هغې ناستې ملاتړ کوي چې د ترکمنستان په کوربهتوب د افغانستان د پنځو ګاونډیو هېوادونو په ګدون جوړېږي.
د افغانستان لپاره د چین ځانګړي استازي د جمعې په ورځ د (کب په ۴مه) په خپله اېکس پاڼه لیکلي:« موږ د افغانستان د بیارغاونې لپاره خپلې هڅې نورې هم زیاتوو.»
د افغانستان د ګاونډیو هېوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو څلورمه غونډه د ۱۴۰۲ کال د وري په میاشت کې په ازبکستان کې جوړه شوې وه، چې په هغې کې د ایران، چین، روسیې، پاکستان، ازبکستان، تاجکستان او ترکمنستان د بهرنیو چارو وزیرانو او استازو برخه لرله.
د افغانستان د سیاسي کشالې هواری د دغه هېواد د ګاونډیو هېوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو د ناستې موخه یاده شوې ده.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ندا محمد ندیم ویلي، هر کس ته نه ښایي چې له خپل صلاحیته پورته وغږېږي؛ په هره برخه کې متخصص او کارپوهه کسان د دې حق لري چې خپل نظرونه څرګند کړي.
نوموړي دا څرګندونې په هغه ویډیويي کلېپ کې کړې، چې ویل کېږي د شیرمحمد عباس ستانکزي څرګندونو ته په ځواب کې شوي.
عباس ستانکزي څو ورځې وړاندې د پخوانیو څرګندونو په دوام ویلي و چې، د نجونو زدهکړې په نارینه او ښځینهو یو شان فرض دي او زیاته کړې یې وه، چې د علم له حاصلولو پرته د افغانستان پرمختګ ناشونی دی.
هغه دا رنګه ویلي و، چې د زدهکړو دروازې دې د ټولو پر مخ پرانیستل شي.
خو د ښاغلي ستانکزي د وینا وروسته د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر په توند غبرګون کې ویلي: دا د دې مانا لري، چې که د ښاروالۍ یو صفاکار راشي او په دیني مسایلو څرګندونې وکړي؛ نو خلک باید ورته ووایي چې ته یوازې د خپلې بېلچې سره کار لره او دغسې مسایل د دیني عالمانو او مشایخو کار دی.
که څه هم چې ندا محمد ندیم په دې اړه په زغرده د چا نوم نه دی اخیستی؛ خو انګېرنې دا دي چې ګواکې د نوموړي اشاره د طالبانو د بهرنیو چارو مرستیال وزیر وروستیو څرګندونو ته ځواب دی.
ندا محمد ندیم د طالبانو د ډلې مشر ملا هبت الله ته نږدې کس او تر نورو ټولو هغو سخت دریځه کس یادېږي.
هغه په دغو توندو خبرو د ګڼو هېوادونو لهخوا په تور نوملړ کې راغلی او سخت بندیزونه هم پرې لګېدلي دي.
له هغه مهاله چې طالبان بیا په افغانستان کې واک ته رسېدلي له شپږم ټولګي پورته یې د نجونو پر زدهکړو بندیز لګولی او ښځې یې له ټولو سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو برخو محرومې کړې دي.
د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې وایي، د دوحې غونډې دا جوته کړه چې نړۍواله ټولنه د افغانانو د اقتصادي ټیکاو، امنیت او د حقونو د درناوي په ځانګړې توګه د افغان ښځو او نجونو د کړاوونو په هواري کې د دوی هلوځلو په ملاتړ کې تر ډېره بریده یوموټې او ژمنه ده.
رینا امیري په اېکس پاڼه لیکلي:« د افغانستان په اړه د یوې ګټورې او مهمې غونډې لپاره د ملګرو ملتونو له عمومي سرمنشي او د قطر دولت له کوربهتوبه مننه کوم.»
هغې همدارنګه لیکلي:« د افغانستان د مدني ټولنې استازو په یوه خوله وویل، چې نړۍواله ټولنه دې د افغانستان د امنیتي حالاتو په ارزونه کې د افغان ښځو ناوړه حالت او د افغانستان په بحثونو کې د ښځو او مدني ټولنې د ګډون ارزښت ته پام وکړي.»
له بل پلوه تېره ورځ د افغانستان لپاره د امریکا ځانکړی استازی توماس وېسټ هم چې تازه له دوحې څخه واشنګټن ته ستون شوی و په خپلې اېکس پاڼه لیکلي و، چې په افغانستان کې د ټولیزو ګټو په اړه پیاوړې اجماع شته.
د هغه په وینا، هیڅ هېواد نه غواړي چې له افغانستانه ورته د ترهګرۍ ګواښ پېښ شي.
هغه وایي، ټول هېوادونه غواړي چې ښځې او نجونې ښوونځيو، پوهنتونونو، کار او عامه ژوند ته راستنې شي.
هغه لیکلي و، چې ډېرو هېوادونو د طالبانو لهخوا پر کوکنارو د بندیز پلې کول ومنل چې د «یو اېن او ډي سي» د ارزونې له مخې د کوکنارو د کرکېلې کچه ۹۵ سلنه کمه شوې.
پلازمېنه دوحه تېره اونۍ د افغانستان په اړه د یوې ناستې کوربه وه.
په دغې ناسته کې طالبانو ته هم بلنه ورکړل شوې وه؛ خو د طالبانو د وړاندې شویو شرطونو په نه پوره کېدو هغوی په دغې ناسته کې له ګډونه ډډه وکړه.
د رسنیو د راپورونو له مخې، انس حقاني چې په تېر حکومت کې د محکمې په حکم په اعدام محکوم شوی و، د طالبانو له خوا په غزني کې د دوو کسانو له اعدامیدلو دفاع کړې ده.
انس حقاني چې د امریکايي پوهنتون د دوو استادانو په تبادلې کې له اعدام څخه وژغورل شو، د طالبانو دغه عمل توجیه کړی او ویلي یې دي: «دا د خدای امر دی.»
د حقاني شبکې جګپوړی غړی انس حقاني چې اوس د طالبانو د سیاسي کمېسیون غړی دی، په غزني کې د دوو کسانو اعدام د قرآن کریم د یوه ایت په استناد یې ویلي، چې اعدام شوي کسان د «ښځو او ماشومانو قاتلان» وو او د خدای د امر په اساس قصاص شوي دي.
انس حقاني په اېکس ټولنیزې شبکې لیکلي، چې د ځینو بهرنیو سازمانونو له خوا د خواشینې څرګندونې «موږ حیرانوي». هغه دغه سازمانونه تورن کړل چې «د یو مسلمان ملت تر ټولو مهم دیني دستورونو» باندې نیوکې کوي.
د انس حقاني د اعدام حکم
حقاني ډلې په تېرو دوو لسیزو کې په افغانستان کې د ډېرو خونړیو بریدونو مسوولیت په غاړه اخیستی. انس حقاني، چې د حقاني د کورنۍ تر ټولو ځوان غړی دی، د ۱۳۹۳ کال د تلې میاشتې په ۲۴مه نیشټه بندي شو او شا او خوا څلور کاله وروسته د ۱۳۹۸ کال د لړم په میاشت کې د امریکایي پوهنتون له دوو استادانو سره تبادله شو.
له زندانه د هغه د خوشې کېدو خبر د افغانانو او د بشري حقونو د ډلو ترمنځ د اعتراضونو څپې راوپارولې. د تېر حکومت د ملي امنیت پخواني رییس رحمت الله نبیل ویلي و، چې «حکومت باید د انس حقاني حکم چې په ثلاثه محکمو کې په اعدام محکوم شوی»، عملي کړي.
د ځایي رسنیو د راپورونو له مخې، انس حقاني په ابتدايي محکمه کې په اعدام محکوم شوی و. خو د لویې څارنوالۍ چارواکو ویلي وو، تر هغه چې د محکمې پرېکړه نه وي نهایي شوې، د نوموړي په اړه خبرې نه شي کولی.
اوس د حقاني شبکې دغه غړی، چې ډله یې په افغانستان کې د ډېرو خونړیو او پېچلو ځانمرګو بریدونو او چاودنو مسووله ده، د هغو اعدامونو دفاع کوي، چې معلومه نه ده حکم یې څنګه صادر شوي او ایا تورنو کسانو د دفاع لپاره مدافع وکیل ته لاسرسی لره که نه.
انس حقاني ویلي، چې دغه دوه کسان «د ښځو او ماشومانو قاتلین» وو. دا په داسې حال کې ده چې د حقاني شبکې، چې مالي مسوول يې هم انس حقاني و، د کابل د زنبق په څلورلارې کې له چاودېدونکو توکو څخه ډک ټانکر موټر ته چاودنه ورکړه چې یواې په همدې پیښه کې شاوخوا ١٥٠ کسان ووژل شول او شاوخوا ٤٠٠ نور ټپيان شول.
د طالبانو سترې محکمې د پنجشنبې په ورځ - د کب په ۳ مه - اعلان وکړ چې د دې ډلې د مشر هبت الله اخندزاده په منظورۍ یې د غزني ولایت په یوه لوبغالي کې دوه تنه د قتل په تور اعدام کړي.
عیني شاهدانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې طالبانو دغه دوه کسان په ډزو ووژل.
د بشري حقونو یو شمېر بنسټونو د طالبانو دغه عمل غندلی او له دغې ډلې یې غوښتي چې د اعدام سزا لغوه کړي.
یوناما د دی کړنې به غبرګون کې ویلي، چې ملګري ملتونه د اعدام له سزا سره سخت مخالفت کوي.
د داعش پر وړاندې په نړیوال ایتلاف کې د امریکا د ځانګړي استازي مرستیال ویلي، چې سپینه ماڼۍ د افغانستان له پولو بهر د داعش د خراسان څانګې د حملې په اړه اندېښمنه ده.
ایان مکاري وايي، چې واشنګټن د داعش فعالیت څاري او له طالبانو سره یې د داعش پر وړاندې د مبارزې لپاره منظمې اړیکې ساتلې دي.
ښاغلي مکاري چې د «داعش د ماتې لپاره د نړۍوال ایتلاف» په دوه ورځنۍ غونډه کې د ګډون لپاره لندن ته تللی، د جمعې په ورځ خبریالانو ته وویل، چې د داعش خراسان څانګې تر ډېره د امریکا پام په سیمه کې ځان ته اړولی دی.
دغه امریکايي چارواکي چې د ۲۰۲۱کال له اګسټ څخه تر ۲۰۲۲ کال پورې په دوحه کې د افغانستان لپاره د امریکا د ډیپلوماتیک ماموریت شارژدافیر و، د افغانستان انټرنشنل خبریال د پوښتنې په ځواب کې وویل، چې له داعش سره د مبارزې لپاره د امریکا او طالبانو ترمنځ د خبرو اترو لارې پرانیستي دي. هغه وویل په دې اړه له طالبانو سره منظمې خبرې روانې دي.
ایان مکاري زیاته کړه چې په لندن کې د داعش د ماتې لپاره د نړۍوال ائتلاف د دوه ورځنۍ غونډې موخه د داعش د تبلیغاتو او د دغې ډلې له خوا د بریدګرو د ګمارلو مخنیوی دی.
د داعش د ماتې لپاره نړۍوال ایتلاف په ۲۰۱۴کال کې جوړ شو او ۸۷ غړي لري. دا ایتلاف وايي، چې د دندو یوه برخه یې په افغانستان کې د داعش د خراسان څانګې پر ضد مبارزه ده.
د طالبانو د کانونو وزارت د کابل په ختیځ کې د جګدلک د یاقوتو د کان د استخراج لپاره له "اریانا هایلنډ" شرکت سره تړون لاسلیک کړی دی. دغه وزارت ویلي، چې دغه شرکت به په دې برخه کې ۲۷ میلیونه او ۵۰۰ زره ډالره پانګونه وکړي.
د طالبانو د کانونو وزارت د جمعې په ورځ (د کب ۴مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د جګدلک د یاقوتو د کان د استخراج چارې د دوو شرکتونو ترمنځ په یوه داوطلبۍ کې د اریانا هایلنډ شرکت ترلاسه کړي.
په خبرپاڼه کې راغلي دي چې د دغه کان د استخراج په برخه کې د طالبانو د ۴۴ سلنې ونډې په منلو سره د آریانا هایلنډ شرکت دغه قرارداد ګټلی دی.
طالبانو ویلي، چې د جګدلک د یاقوتو کان ۶.۹۰ کیلومتره مربع مساحت لري او د اریانا هایلنډ شرکت د دغه کان د استخراج پر مهال پنځه میلیونه ډالر په ټولنیزو خدمتونو لګوي.
دا کان د کابل په سروبي ولسوالۍ کې موقعیت لري.
