د ټولیز امنیت تړون سازمان یا سیسټو سرمنشي وايي، له افغانستان سره د تاجکستان د پولې د امنیت ټینګولو پلان به تر راتلونکي جولای بشپړ شي. امانګلي تسماګامبتوب وایي، دا پلان د ټولیز تړون پارلمان او شورا کې تصویب او د غړو هېوادونو اړوند ادارو ته سپارل شوی دی.
نوموړی نن له تاس خبري اژانس سره په مرکه کې زیاتوي، چې د دې پلان په پلي کولو سره به د ټولیز تړون د سویلي برخې امنیت ډاډمن شي.
د ټولیزتړون د غړو هېوادونو د وزیرانو او ادارو پلاوي د تېرې میاشتې وروستیو او مارچ لومړیو کې هم په دې هکله غونډه درلوده.
د طالبانو واکمنېدو سره د ټولیز تړون غړي او مشران له افغانستانه تاجکستان او د دې تړون نورو غړو هېوادونو ته د وسلوالو په تېره د داعش له ننوتو وېره لري او وخت ناوخت په دې هکله اندېښنه څرګندوي.
پخپله تاجکستان هم له افغانستان سره په خپله پوله کې امنیتي تدابیر ډېر کړي او تېر اکټوبر کې هم د دغه هېواد ولسمشر په اړوند پوله کې ۲۴ نوې جوړې شوې پوستې پرانیستې.
د طالبانو کانونو وزارت په پنځلسم پړاو کې د پنجشېر دوه زره او ۵۴۷ قیراطه زمرود په نږدې ۹۵ زره امریکايي ډالرو پلورلي. د دغه وزارت په خبره، طالبانو په تېرو دوو کلونو کې څه باندې ۵۰ زره قیراطه زمرود پلورلي چې له درېنیم ميليونو زیات امریکايي ډالر یې پې ترلاسه کړي.
د طالبانو کانونو او پټرولیم وزارت د سې شنبې په ورځ د (کب ۲۲مه) په ایکس پاڼه لیکلي چې په پنځلسم پړاو کې یې دوه زره او ۵۴۷ قیراطه زمرود په نږدې ۹۵ زره امریکايي ډالرو پلورلي.
دغه وزارت وايي، په پنځلسو پړاونو کې یې څه باندې ۵۰ زره قيراطه زمرود پلورلي چې درې ميليونه، ۶ لکه، ۲۷ زره او ۸۰۰ امریکايي ډالر یې پې ترلاسه کړي.
یاد وزارت وايي، د پنجشېر د زمردو استخراج لږ تر لږه لس زره کسانو ته د کار زمینه برابره کړې ده.
د طالبانو دغه وزارت ادعا کړې چې د پنجشیر په ټولو پلورل شویو زمردو کې د طالبانو د ادارې ونډه یوازې ۱۰٪ سلنه وه.
خو د زمرودو یو شمېر کاروباریان د طالبانو دا یوه تشه دعوه بولي.
د روان کال د زمري میاشتې په نیمایي کې طالبانو د پنجشیر ولایت په حصه اول ولسوالۍ کې د زمرودو کان کیندنه پیل کړه او تر دې دمه یې په لسګونو زرو قیراطه زمرود له کانونه را ایستلي او پر افغان سوداګرو یې پلورلي دي.
د دغې ډلې د شمېرو له مخې، په پنجشېر کې شاوخوا ۱۷۰۰ د زمرودو کانونه ثبت شوي چې ۵۵۰ کانونو ته د کار او فعالیت اجازه ورکړل شوې.
نړېوال سازمانونه او شنونکي وايي، چې د طالبانو حکومت د افغانستان کانونه په نامسلکي او ناقانونه ډول پلټي او پلوري یې چې په دې سره ترلاسه شوې پیسې یې شخصي جیبونو ته ځي.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته له افغانستان سره بهرنۍ مرستې کمې شوې، دغې ډلې د خپلو مالي اړتیاوو د پوره کولو لپاره د دوامدار عاید د یوې سرچینې په توګه د کانونو او قیمتي ډبرو په استخراج پانګونه وکړه.
د طالبانو کانونو وزارت په څوارلسم پړاو کې د پنجشېر شپږ زره او ۸۸۷ قیراطه زمرود په دوه لکه او ۱۷ زره او ۲۵۰ امریکايي ډالرو پلورلي.
د افغانستان د کانونو کېندنه او خرڅلاو د تېر افغان حکومت د چارواکو له سختو نیوکو سره مخ شوی دی. د افغانستان مخکني ولسمشر محمد اشرف غني ویلي وو چې د طالبانو له لوري د کانونو کېندنه مشروع نه ده او معلومه نه ده چې عواید یې چیرته ځي.
د پاکستان په کراچۍ ښار کې د طالبانو قونسل عبدالجبار تخاري خبر ورکړی، چې په تېرو دوو کالو کې د سند صوبې له زندانونو ۴زره او ۱۱۰ تنه افغانان خوشې شوي دي. دغه طالب چارواکي ویلي، چې په دغې صوبه کې ۱۵۰ نور افغانان لاهم بندیان دي.
ښاغلی تخاري ادعا کوي، چې دغه بندیان د طالبانو په هڅو د پاکستان په سند صوبه کې له زندانونو خوشې شوي او له ۳زرو ډېر کسان یې بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
دغه طالب چارواکي د سه شنبې په ورځ د کب په ۲۲مه د دغې ډلې تر واک لاندې ملي راډیو ټلویزیون ته ویلي، چې په دوی کې ۸۵۰ خوشې شوي بندیانو قانوني اسناد لاره؛ ځکه بېرته افغانستان ته نه دي ستانه شوي.
په کراچۍ کې د طالبانو قونسل وایي، چې بندیانو کې ماشومان او ښځې هم شاملې وې؛ خو د دوی د کره شمېرې په اړه یې څه نه دي ویلي.
هغه په وروستیو کې د ۸۹ افغان بندیانو له خوشې کېدو خبر ورکړ.
د افغانستان د پخواني حکومت له نسکورېدو وروسته، ډېرو افغانانو پاکستان ته پناه وړې ده.
د طالبانو د سټنډرډ ادارې ویلي چې له ایرانه افغانستان ته یې د ۶۷ ټانکره بې کیفیته تېلو مخه نیولې ده. تر دې وړاندې هم طالبانو د بې کېفیته تېلو د ور ستنولو خبرونه ورکړي وو خو ایران ویلي و چې طالبان په سرحدونو کې د تیلو کېفیت د معلومولو اسانتیاوې نه لري.
د طالبانو تر واک لاندې د سټنډرډ ملي ادارې نن سې شنبه د (کب ۲۲مه) نېټه په ایکس پاڼه لیکلي چې شپږ ټانکره بې کېفیته تېل یې د هرات تورغونډۍ بندر او ۶۱ ټانکره یې د نیمروز بندر څخه بېرته ایران ته ورستانه کړي دي.
د کب په ۱۴مه هم دغې ادارې ویلي و چې افغانستان ته یې د ۱۱ ټانکره بې کېفیته تېلو مخه نیولې وه.
دغې ادارې په یوه بل خبر کې ويلي، چې د فراه ۷۸ میل بندر له لارې افغانستان ته یې د ۱۴ ټنه بې کیفیته ګاډر اوسپنې مخه هم نیولې ده.
یادې ادارې میاشت وړاندې ادعا کړې وه چې د روان کال په مرغومې میاشت کې یې افغانستان ته د ۵۱۱ ټانکره بې کیفیته تیلو مخه نیولې.
د طالبانو د سټنډرډ ملي ادارې د معلوماتو له مخې، د مرغومې په میاشت کې د نفتي توکو نهه زره ۵۴ ټانکرونه له بېلابېلو بندرونو افغانستان ته دننه شوي دي.
د طالبانو سټنډرډ ادارې ټینګار کړی چې د افغانستان د بندرونو په مهارولو سره به د بې کېفیته تېلو د ننوتو مخه ونیول شي.
د طالبانو د سټندرډ ادارې، په تېرو څه باندې دوو کلونو کې په ځلونو د ګاونډیو هېوادونو د بې کیفیته تېلو ټانکرونه په تېره بیا د ایران هغه، مسترد کړي دي.
واک ته د طالبانو تر رسېدو وروسته په افغانستان کې خپلواکې او څارونکي ادارې نشته چې د کره شمېرو او یا په معیاري ډول د طالبانو تر واک لاندې ادارو د چارو د معیاري ترسره کولو پخلی وکړي.
د طالبانو له لوري د ایراني تېلو د ټانکرونو تر ورستنولو وروسته ایراني چارواکو هم غبرګون ښودلی. نږدې درې میاشتې وړاندې، د ایران د نفتي توکو د صادروونکو د اتحادیې مشر، احمد معروف خاني، د طالبانو له خوا د نفتي توکو پر ورګرځولو نیوکه کړې وه.
ښاغلي معروف خاني ویلي و، چې طالبان د تېلو د کېفیت معلومولو لپاره اړین وسایل نه لري او که سوداګر دغې ډلې ته اضافي پیسې ورکړي، افغانستان ته د تېلو ټانکرونو د ورتلو اجازه ورکوي.
طالبانو د دغه ایراني چارواکي ادعا رد کړې ده.
د ملګرو ملتونو د همغږۍ اداره «اوچا» وایي، چې سویس د ۲۰۲۴ کال له پاره د افغانستان د بشري مرستو له صندوق سره ۱.۵ مېلیونه فرانک چې ۱.۷ مېلیونه ډالر کېږي مرسته وکړه.
اوچا له دغه هېواده مننه کړې او په اېکس پاڼه یې لیکلي دي، چې له ۲۰۱۶ کال راهیسې دغه هېواد له افغانستان سره له ۱۹.۷ مېلیونه ډالرو ډېره مرسته کړې ده.
له بل پلوه د مارچ په اتمې نېټې د ښځو د پیوستون په نړۍواله ورځ د ملګرو ملتونو په خپور شوي راپور کې راغلي و، چې څه باندې ۱۲ مېلیونه افغان ښځې سږ کال بشري مرستو ته اړتیا لري.
د خوړو نړۍوال پروګرام هم تر دې وړاندې د یوه راپور په خپرولو سره ویلي و، چې تېر کال د مرستو د بې ساري کمښت له امله لس مېلیونه خلک د خوړو د نړۍوال پروګرام له خوراکي مرستو څخه بې برخې شول.
دغه پروګرام لیکلي و، چې په تېره یوه میاشت کې یې په افغانستان کې له ۷.۹ مېلیونه کسانو سره مرسته کړې ده.
له بل پلوه په افغانستان کې د خوړو نړۍوال پروګرام د خوړو د برخې مشر راجرز وینیاما د فبرورۍ په ۲۴مه ویلي و:« د افغانستان د خوړو څانګه اټکل کوي، چې په ۲۰۲۴ کال کې به شاوخوا څلور مېلیونه ښځې او ماشومان د سختې خوارځواکۍ سره مخ وي.»
د خوړو نړۍوال پروګرام تر دې وړاندې ویلي و، د بودجې د کمښت له امله اوس له ۱۶ مېلیونه وږو خلکو څخه یوازې اووه مېلیونه خلکو ته بېړني خواړه چمتو کوي.
د طالبانو د سوداګرۍ وزارت چارواکو ویلي چې د افغانستان او پاکستان تر منځ د سوداګرۍ د پراختیا او په دې برخه کې د شته خنډونو د له لرې کولو په موخه یې د پاکستان سوداګریز پلاوي ته بلنه ورکړې چې کابل ته ورشي. طالبان وايي، په دې برخه کې یې له پاکستاني لوري سره انلاین خبرې شوې.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت تېره ورځ دوشنبه ناوخته (د کب ۲۱مه) په ایکس پاڼه لیکلي چې د پاکستان د سوداګرۍ وزارت مرستیال محمد خرم اغا ته یې د یوې انلاین ناستې پر مهال بلنه ورکړې چې له یوه پلاوي سره کابل ته ورشي.
دغه وزارت وایي، چې په دغو خبرو داوړو لوریو د وروستیو پرمختګونو، د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ کچې د ډېروالي، په دې برخه کې د خنډونو لرې کولو او د ټرانزیټي او سوداګریزو ستونزو د له منځه وړلو، د حکومت او خصوصي سکټور ترمنځ د اړیکو پر زیاتوالي او د سیمه ییزې همکارۍ په زیاتوالي خبرې کړې.
طالبانو داسې مهال د پاکستان سوداګریز پلاوي ته د ستونزو د حل په موخه کابل ته د ورتګ بلنه ورکړې چې د پاکستان له لوري افغان لارۍ چلوونکو ته پاکستان ته په ورتګ د وېزې حتمي کېدو وروستۍ نېټې ته اېله ۱۹ ورځې پاتې دي.
وړاندې د پاکستان حکومت اعلان کړی و چې د را راونې اپریل میاشتې له لومړۍ نیټې به پاکستان ته د سوداګریزو لاریو چلوونکي، یوازې په پاکستانۍ وېزه دغه هيواد ته سفر کولای شي.
پاکستانۍ رسنۍ اکسپرېس ټربیون د کب میاشتې په څلورمه راپور ورکړی و، چې د پاکستان او افغانستان د سوداګرۍ ګډې خونې د یوې سروې له مخې په ۲۰۱۰ کال کې د دغو دواړو هېوادونو ترمنځ سوداګري ۲.۵ مېلیارده ډالره وه؛ خو په ۲۰۲۲-۲۰۲۳ کلونو کې دا کچه ۱.۶ مېلیارد ډالرو ته راټیټه شوې ده.
افغانستان ته د پاکستان په صادراتو کې حبوبات، بوره، سبزۍ، میوې، مغز، د خټکي او لیمو پوستکي، مالګه، سلفر، ډبرې، نباتي غوړي، پلاستیک او د هغه توکي، درمل جوړوونکي توکي، لرګي او د لرګیو توکي، اوسپنه او فولاد شامل دي.
له افغانستانه پاکستان ته وارداتو کې انځر، انګور، بادام، پیاز، مڼې، لوبیا، پنبه او ګران بیه ډبرې شاملې دي.
د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر د روان لمریز کال په لړم میاشت کې له پاکستان سره د سوداګریزو اړیکو تر ترینګلتیا وروسته، ایران ته د خپل سفر پر مهال له ایراني لوري سره په لیدنه کې د چابهار بندر له لارې د افغانستان په سوداګرۍ او ټرانزيټ خبرې کړې وې.
هغه مهال ایراني چارواکو ورته ويلي وو چې طالبان کولای شي د چابهار بندر له لارې خپله سوداګري پيل کړي.
چابهار بندر د افغانستان د نیمروز ولایت په ګاونډ د ایران په سیستان بلوچستان کې پروت دی او پر تهران سربېره هند هم له افغانستان او منځنۍ اسیا سره د وصل لپاره پر دې بندر پانګونه کوي.
خو له پاکستان سره د افغانستان د سوداګرۍ په برخه کې یوه لویه ستونزه دا مهال پر دغه لاره د موټر چلوونکو د پاسپورټ او ویزو ده، د دواړو هیوادونو د سوداګرۍ د ګډې خونې چارواکو په ۲۰۲۳ کال کې دغو موټر چلوونکو ته د ویزو پرځای د ځانګړو کارټونو د ورکړې غوښتنه کړې وه خو پاکستاني حکومت پرې غوږ و نه ګراوه.
