د الجزیري د یو راپور له مخې، د مارچ میاشتې له ۱۶مې تر ۲۶مې نیټې پورې په پاکستان کې پنځه بریدونه شوي، چې درې یې په خیبر پښتونخوا او دوه یې په بلوچستان ایالتونو کې رامنځ ته شوي دي. د دغو بریدونو په پایله کې لږ تر لږه ۱۸ کسان وژل شوي دي.
ټول دغه پنځه بریدونه ځانمرګي بریدونه وو، چې لږ تر لږه ۱۲ پوځي کسان، پنځه چینایي وکړي او یو پاکستانی وګړی پکې وژل شوي دي.
شنونکي وايي، چې په داسې حال کې چې په دغه هېواد کې د تېر کال په اوږدو کې په تاوتریخوالي کې پراخ زیاتوالی راغلی، خو د بریدونو وروستۍ لړۍ، د بریدونو هدفونه او په کومه زړورتیا چې ترسره کیږي، دا ښيي چې د وسله والو ډلو په وړاندې د پاکستان په مبارزه کې به یو نوی فصل پرانیستل شي.
وروستي درې بریدونه، په پرله پسې توګه او په چټکۍ سره شوي او په پاکستان کې یې د چین ګټې په نښه کړي. لومړي برید کې، وسله والو د پاکستان د بلوچستان په ګوادر بندر حمله وکړه، چې د چین په مرسته جوړ شوی و. تر هغې وروسته، یوې وسله والې ډلې په بلوچستان کې د پاکستان پر یوې سترې سمندري اډې برید وکړ، او د دغه کار موخه یې په سیمه کې د چین پانګونه په ګوته کړه. او په وروستي برید کې، جنګیالیو هغه چینایي انجینران په نښه کړل چې د دغه هیواد په شمال کې، د بشام ښار ته نږدې د چین په مالي ملاتړ جوړیدونکې د بریښنا بند په پروژه کې یې کار کاوه.
د پاکستان د امنیټي چارو یو شنوونکي افتخار فردوس الجزیرې ته وویل، د دغو چاودنو بڼې د پاکستان په امنیتي ادارو کې اندیښنې راپارولي. دغه ادارې په دې باور دي چې په پاکستان کې پر چینایانو بریدونه د یوه "لوی پلان" برخه ده چې د دغه هیواد اقتصادي ګټو ته به زیان ورسوي، او د دغو هیوادونو ترمنځ اړیکې به خرابې کړي.
چین د پاکستان یو له نږدې متحدینو دی او د چین-پاکستان اقتصادي دهلیزکې یې ۶۲ ملیارد ډالر پانګونه کړې. دغه دهلیز یوه زیربنایی پروژه ده چې د پاکستان لویې لارې غځوي او د چین سویل لویدیز د عربي سمندر له ګوادر بندر سره نښلوي.
پر چینايي کارګرانو برید، د بیجینګ له توند غبرګون سره مخامخ شوي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت د مارچ په ۲۷ مه یوې اعلامیه کې ویلي: "چین له پاکستانه غوښتي چې ژر تر ژره دې د دغه پيښې په اړه بشپړې څېړنې وکړي، عاملین دې یې ونیسي او عدالت ته دې وسپاري. په ورته وخت کې، موږ له پاکستان څخه غوښتنه کوو چې په پاکستان کې د چینايي اتباعو، بنسټونو او پروژو د خوندیتوب لپاره اغیزمن ګامونه پورته کړي. "
د دغې اعلامیې په ځواب کې، د پاکستان حکومت ویلي، چې دوی به "ترهګر، او د هغوی مرسته کوونکي او هڅوونکي عدالت ته وسپاري"، او د بریدونو د لا زیاتو څیړلو لپاره یې د یو څیړنیز ټیم د جوړولو اعلان کړي.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت په یوه اعلامیه کې ویلی: "پاکستان او چین نږدې ملګري او وروڼه هیوادونه دي. موږ په دې کې شک نه لرو چې د بشام ترهګریز برید د پاکستان او چین د دوستۍ د دښمنانو لخوا شوی و. موږ به په ګډه د ټولو داسې ځواکونو پر وړاندې په کلکه اقدام وکړو او هغوی ته به ماتې ورکړو. "
د دې دوه اساسی علتونه دي، وړومبی دا چې پاکستان د خپل تاسیس د ورځې نه له امریکا او بریتانیا سره د خپلو نږدې اړیکو په وجه په افغانستان کې د دغو هیوادونو د ستراتیجیو د پلي کولو لپاره د وړومبي خط د دولت نقش لوبولی دی او له دې سره د خپل جغرافیايي موقیعت په وجه پښتونخوا او بلوچستان پورته ذکر شوو جګړو ته د سازمان ورکولو په مرکزونو بدل شوي دي.
دویم علت دا دی چې د پاکستان پنجابي واکداران او په خاصه توګه جنرالان د پښتنو او بلوڅو ملتپال نهضتونه د پاکستان لپاره اصلي خطر بولي، د هغوی د دې خطر د مخ نیوي لپاره په دې دواړو صوبو کې په آګاهانه او په منظم ډول یې مذهبي افراط او جګړه ماري تشویق کړې ده.
په دې لړ کې پاکستاني جنرالانو پښتونخوا ته خاصه پاملرنه کړې ده، ځکه چې په شلمه پیړۍ کې دا سیمه د باچا خان په مشرۍ د پښتنو د ازادي بښونکي نهضت مرکز پاته شوې ده؛ لکه څنګه چې پاکستاني جنرالان او د هغوی بین المللي انډیوالان په افغانستان کې د مذهبي افراط او د جګړه مارۍ نه د تاریخي او سوچه افغان ملي هویت د تضعیف لپاره استفاده کوي، هم دغه رنګه هغوی په کوزه پښتونخوا کې د پښتنو د ملي نهضت د ځپلو لپاره طالبي افراط په شا ټپوي.
په دې لړ کې د پښتونخوا د ډیورنډ کرښې سرې نزدې پرتو د اوو قبایلي ضلعو او له هغو سره نښتې سیمې ذکر ضروري دی.
د په اصطلاح قبایلي علاقې په نوم د شمال نه جنوب ته، د باجوړ نه تر جنوبي وزیرستان پورې پرتې دغې پټارې ذکر ځکه پکار دی چې انګلیسي استعمار د افغانستان په اصطلاح«حایل دولت» شاته یوه بله حایله ستراتیجیکه کرښه جوړه کړې وه، چې دوی به یاغستان هم بلله.
دا په حقیقت کې د لر او بر افغان تر منځ پرته، عقب مانده ساتل شوې قبایلي سیمه وه چې د لر او بر د سیاسي نهضتونو اغیزې یې په منځ کې د یوې خوا نه بلې خوا ته نه شوې تیریدلی لکه چې د وچ لرګي په مينځ کې بریښنا سرایت نه کوي.
د انګلیسانو هدف دا وو چې د شاه امان الله خان د ریفورمونو اغیزې کوزې پښتونخوا ته ونه رسیږي او د باچا خان او خدايي خدمتګارانو ملي ازادي بښونکی نهضت افغانستان ته سرایت ونه کړي.
د انګلیسانو د تګ نه وروسته پاکستان هم دغه سیمه د پورته ذکر شویو اهدافو لپاره وکاروله او په افغانستان کې د جګړو زیاتره پټنځي هم په دغه سیمه کې جوړ شوي وو، ځکه په دغه سیمه کې مودرنې وسلې او افراطي فکرونه زیات موجود وو.
پاکستانی جنرالانو که له یوې خوا په دغه سیمه کې په افغانستان کې د جنګ اور د تود ساتلو لپاره ترهګري خوندي کړې وه، نو له بلې خوا به یېدد نمایش په توګه په اصطلاح د ترهګرۍ په ضد پوځي عملیات هم کول.
په دغو عملیاتو کی د پاکستان پوځ د الوتکو، ټانکونو او غټو توپو نه استفاده کړې ده.
په حقیقت کې د دغو پوځي عملیاتو اصلی موخه پر ډیورنډ کرښه پرتو ځواکمنو پښتنو قبیلو زور ماتول او د هغوی په سیمه کې د پرتو طبیعي زیرمو اشغالول وو.
بالاخره د پاکستان د څلویښتو کلونو داستثماري زورواکۍ په ضد په دغو سیمو کې په ۲۰۱۸ کې د ځوانانو په منځ کې د پښتون ژغورنې غورځنګ په نامه د سیاسي مقاومت یو قوي نهضت جوړ شو.
وزیرستان د دغه نهضت مرکز وګرځید، ځکه چې وزیرستان د ترهګرو د فعالیتونواو د پاکستان په پوځي عملیاتو کې په لویه کچه مرګ ژوبله او تباهي لیدلی ده.
یو بل سازمان این ډي ایم هم په دغه سیمه کېد پښتنو د ولسي مقاومت د یوه بل متشکل سیاسي ګوند په توګه را برسیره شو، اقتصادي او ټولنیزو بدلونونو او دغو مقاومتونو د قبایلي سیمې کرښې په سیاسي کیفیت کې بدلون راوستو، دا سیمه نوره د وچ لرګي په شان حائل نه دی چې سیاسي بریښنا ترې تېرېدلی نه شي.
پاکستانی جنرالان که له یوې خوا د پښتنو د ولسي مقاومت د ځپلو لپاره د ټوپک ، بندي خانو او شکنجو نه کار اخلي نو له بلې خوا یې په افغانستان کې تل طالبان حمایه کړي دي او په قبایلي سیمو کې یې د ټي ټي پي په لاس د پښتنو ملتپال ګوندونه ځپلي هم دي.
د ۲۰۰۷ او ۲۰۱۴ تر مینځه ټي ټي پي د پښتنو د ملتپال فکر تر ټولو زوړ او ستر ګوند عوامي نیشنل پارټۍ د زرو نه زیات فعالان ووژل.
تر دې وخته د پاکستان او ټي ټي پي معامله سمه وچلیدله، خو په ۲۰۲۱ کې چې کله طالبانو د پاکستان په کومک په افغانستان کې واک ونیولو نو پاکستاني جنرالانو یو ځل بیا د ټي ټي پي سره خبرې اترې پیل کړې چې د پښتنو ملیتپالو او په خاصه توګه د پي ټي ایم او این ډي ایم په ضد د ټي ټي پي ټوپک او اوږه استعمال کړي، خو دا وار نوې او بدله خبره دا وشوله چې په کابل کې د طالبانو له بریالیتوب نه په الهام اخستلو سره ټي ټي پي پاکستان کې د سیاسي قدرت نیولو ته علاقه پیدا شوه.
د دغه هدف تر لاسولو لپاره ټي ټي پي په خپله جنګي ستراتیژۍ کې دوه اساسي بدلونونه راوستي دي.
وړومبی بدلون دا دی چې ټي ټي پي اوس د ملکي افرادو په ځای په عمده ډول د پاکستان د دولتي دستګاه په پوځي او مصونیتي مراکزو حملې کوي چې په تیرو دوو کلونو کې یې د پاکستان پوځ، پولیسو او ملیشو ته سخت تلفات اړولي دي.
د ټي ټي پي په ستراتیژۍ کې دویم بدلون دا دی چې دوی اوس د هرې سیمې لپاره موازي حکومتي اجراییه ادارې او شبکې اعلان کړې دي.
دا عیني کار دی چې افغان طالبانو به افغانستان کې د خپلې جګړې په وخت کاوه.
د ټي ټي پي دغې نوې ستراتیژۍ پښتونخوا کې جګړې او خشونت ته یوه نوې بڼه ورکړې ده.
که څه هم پاکستاني جنرالان په ډاګه دا خبره نه کوي، خو هغوی له افغان طالبانو دا غوښتنه لري چې ټي ټي پي دې هغو پخوانیو محدودو فعالیتونو ته را وګرځي چې د پاکستاني پوځ په داخلي ستراتیژۍ کې ځاییدل.
ځینې سیاسي څیړونکي په دې عقیده دي، چې د ټي ټي پي دغه نوې ستراتیژي د هغې نوې نړیوالې لوبې برخه ده، چې د چین، مرکزي اسیا ، روس او ایران ته ورڅیرمه سیمو کې د یوې پراخې او عظیمې بې ثباتۍ او هرج مرج د منځ ته راوستلو لپاره جوړه شوې ده، چې هر څه وي خو لکه د تیرو څلورو لسیزو غوندې یو ځل بیا د افغان نه د جنګ خاشاک جوړول کیږي.
د پښتو د تکړه طنز لیکونکي شاعر ډاکټر اسرار خبره چې
زه ورته جوړ چا په ګوته کړی یم
کاڼی چې راځي زما په سر لګي
