د غوايي په ۲۶مه د چهارشنبې په ورځ سهار شاوخوا ۷:۲۶ دقیقې د بدخشان ولایت ځینې برخې زلزلې ولړزولې. د امریکا د ځمکپېژندنې ادارې د معلوماتو له مخې د دغې زلزلې شدت ۴.۲ درجې و او مرکز یې د اشکاشم ولسوالۍ ده.
تر اوسه پورې د دغې زلزلې د مرګ ژوبلې او احتمالي زیانونو په اړه معلومات نه دي ترلاسه شوي.
په څرخيپله زندان کې د لسګونو سیاسي بندیانو د ځورونې په اړه د افغانستان انټرنشنل د راپور له خپرېدو وروسته، د ملګرو ملتونو او سره صلیب دوو پلاوو له دغه زندان څخه لیدنې وکړې. سرچینې وايي، لا هم طالبانو د زندانیانو له ځورولو لاس نه دی اخیستی.
يوه باخبره سرچينه وايي چې په څرخيپله زندان کې طالب چارواکي د بنديانو ربړونې د خبرونو په خپريدو خواشيني دي خو بيا يې هم له وهلو او ځورولو څخه لاس نه دى اخيستى.
افغانستان انټرنشنل د غوايي په ۱۳مه د څرخيپله زندان د وضعیت په اړه په یوه ځانګړي راپور کې لیکلي چې طالبانو لسګونه سیاسي بندیان په ځانګړې ډول د پنجشېر او شمالي اوسېدونکي وهلي او ځورولي دي.
دغو سیاسي بندیانو ځکه په اعتصاب لاس پورې کړی چې دوسیې یې نه دي څېړل شوې.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته ویلي، چې طالبانو د دوی د اعتصاب له درولو وروسته ۲۲۰ کسان د استخباراتو ۴۰ ریاست ته وړي او د یوې اونۍ لپاره یې شکنجه کړي دي.
د دغه راپور له خپرېدو وروسته د سره صليب نړيوالې کمېټې افغانستان انټرنشنل ته په غبرګون کې وويل، چې د طالبانو له زندانونو څخه ليدنه کوي، خو څرګنده يې کړه، چې له طالبانو سره پټې خبرې او راټول شوي معلومات او موندنې به د ماهيت له امله خپرې نه کړي.
د څرخيپله زندان د يوه زنداني خپلوان د سه شنبې ورځ د غوايي ۲۵ مه افغانستان انټرنشنل ته وويل، چې د ملګرو ملتونو او سره صليب دوو پلاوو د څرخيپله له زندانه ليدنې کړې دي
هغه وويل چې دغه پلاوي له زندانيانو سره نه دي ليدلي او يوازې یې د زندان له مديرانو سره ليدلي دي.
هغه وویل، «بندیانو خوښي څرګنده کړه چې د افغانستان انټرنشنل له لارې د دوی غږ پورته شوی او هیله لري چې راغلی پلاوی به دې مسلې ته د حل لاره ومومي.»
د دغې سرچينې په وينا، په زندانونو کې د طالبانو ظلم او ربړونې دوام لري او د بنديانو کورنۍ وايي، چې له دوى سره د طالبانو چلند ډېر بد او له تاوتريخوالي ډک دى.
سرچینې زیاته کړه: «طالبانو بندیانو ته ویلي وو چې تاسو خپلو کورنیو ته (د شکنجې په اړه) ویلي وو او ستاسو کورنیو زموږ شکایت د افغانستان انټرنشنل ته رسولی و.»
طالبانو د عمومي عفوې یا بښنې له اعلان سره، سره په لسګونو پخواني سرتیري بندیان کړي او په بېلابېلو لارو یې په زندانونو کې شکنجه کړي دي. د طالبانو تر ځورولو لاندې د بندیانو د وژلو په اړه هم ځینې راپورونه خپاره شوي دي.
د یوناما په ګډون د بشري حقونو بنسټونو د طالبانو په زندانونو کې د ځورولو خبرونه تایید کړي دي.
یوناما د غوايي میاشتې په نیمایي کې ویلي و چې د عمومي عفوې یا بښنې له اعلان سره، سره طالبانو د تېر حکومت د کارکوونکو او سرتېرو نیولو، شکنجه کولو او وژلو ته دوام ورکړی.
د طالبانو د امربالمعروف او نهی عن المنکر وزارت په کونړ کې تر شپږو میاشتو بند وروسته له شخصي زندانه د یوه ځوان د خلاصون خبر ورکړی دی.
دغه وزارت د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د کونړ ولايت د خاص کونړ ولسوالۍ د امر بالمعروف او نهي عن المنكر محتسبينو په منګول کلي کې یو ځوان له شپږ میاشتني شخصي بنده خلاص کړی دی.
د دغه وزارت په وینا، دغه ځوان چې احسان الله نومېږي د خپل تره له لوري په شخصي زندان کې شپږ مياشتې ساتل شوی و.
خبرپاڼه زیاتوي، احسان الله شپږ میاشتې د خپل تره له لوري د ميراث غوښتلو له کبله بندي او سخت ربړول شوی هم دی.
څه موده وړاندې هم د غزني ولایت د اندړو ولسوالۍ د محتسبينو له لوري یوه مېرمن چې د تره زامنو له لوري په شخصي زندان کې ۱۲ کاله ساتل شوې وه، پيدا او ازاده شوې وه.
د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته، دغې ډلې په بېلابېلو ولایتونو کې د ځینو کورنیو لهخوا له شخصي زندانونو د خلکو د خلاصون خبر ورکړی دی.
د روغتیا نړېوال سازمان وايي، په افغانستان کې د وروستیو سېلابونو له امله ښځې او ماشومان تر ټولو زیات زیانمن شوي چې دا مهال هره مرستندویه ډله ښځینه روغتیایي کارمندانو یا ښځینه رواني ټولنیزو سلاکارانو ته اړتیا لري.
دغه سازمان وايي، یوازې په بغلان کې زرګونه کسان روغتیايي خدمتونو ته اړتیا لري.
د روغتیا نړېوال سازمان په یوه راپور کې چې د سې شنبې په ورځ خپور شو، په بغلان ولایت کې چې سېلابونو تر ټولو ډېر ځپلی، وضعیت لا هم کړکېچن بلل شوی دی.
د دغه راپور له مخې، تر ۲۴۰۰ ډېر کسان د سېلابونو له امله اغېزمن شوي او زرګونه نور هم بې ځایه شوي او خوراکي توکو، سرپناه او بیړنیو روغتیايي خدمتونو ته اړتیا لري.
د ناروغیو خپرېدل:
د روغتیا نړېوال سازمان ویلي، چې د دغه سازمان مرستندویه ډلو په تېرو ورځو کې د ساري ناروغیو ۱۰۶ پېښې د سینه بغل د سختې تنفسي ناروغۍ او ۱۱۵ پېښې په سېلاب ځپلو سیمو کې د ډیهایډریشن له امله د سخت اسهال او د بدن اوبو کموالي له امله ثبت شوې دي.
دغه سازمان سیمې ته د وبا یا کولرا ضد درملو کڅوړو په ګډون روغتیايي مرستې استولې دي.
د روغتیا نړېوال سازمان د معلوماتو له مخې، اوسمهال د دغه سازمان اته ملاتړي او څارنې ډلې د بغلان په سیلاب ځپلو ولسوالیو کې ځای پر ځای شوې دي.
د دغه سازمان په راپور کې راغلي، چې د بغلان په بورکه او نهرین ولسوالیو کې یې مرستندویه ډلې د لویې لارې د خرابېدو له امله اړمنو خلکو ته د رسېدو په برخه کې له جدي ستونزو سره مخ دي. یاد سازمان ویلي، چې د مرستو رسولو لپاره چورلکې ته اړتیا ده.
د دغه راپور له مخې، د روغتیا نړیوال سازمان او همکارو موسسو تر اوسه پورې په بغلان او تخار ولایتونو کې له ۲۴۰۰ زیانمنو شویو کسانو سره مرسته کړې ده. دغه مرستې ۸۴۰ ښځو، ۵۵۱ نارینه، ۵۹۹ نجونو او ۴۱۰ هلکانو ته ورکړل شوې دي.
راپور زیاتوي، چې ۱۶۷۱ کسانو د لومړنیو روغتیايي خدمتونو مشورې، ۴۹۷ کسانو د روغتیا ترویج، ۹۹ کسانو د میندو، نویو زېږېدلو او ماشومانو روغتیايي خدمتونه او ۱۳۳ کسانو د رواني روغتیا خدمتونه ترلاسه کړي دي
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي تایید کړه، چې په اسلو کې یې د افغانستان د مدني ټولنې له یو شمېر استازو سره لیدلي دي. ریچارډ بېنېټ د دغې دوه ورځینۍ ناستې په اړه ډېر توضیحات نه دي ورکړي.
ښاغلي بېنېټ وویل، په دغې ناسته کې د افغانو مېرمنو استازیو ګډون یو ځلې بیا هغه ته هیلهمندي وروبخښله.
د بشري حقونو څېړنیزې ټولنې هم پر اېکس پاڼه لیکلي، چې په دغې ناسته کې ښاغلي بېنېټ او په ناروې کې مېشتو افغان فعالانو د مېرمنو د حقونو او د بشري حقونو له سرغړونکو سره د حساب کتاب په اړه خبرې اترې وکړې.
د دغه یادښت پر بنسټ، په دغې ناسته کې پر ماشومانو او راتلونکي نسل د جګړې د اغېزو او له ګواښ سره د مخامخو افغانانو سره د مرستو په څرنګوالي هم خبرې اترې شوې دي.
دغې ټولنې له طالبانو سره د اړیکو د عادي کولو په برخه کې هم یو لړ سپارښتنې لرلې.
په ناروې کې د بشري حقونو څېړنیزه ټولنه وایي، د دوحې ناسته او د ریچارډ بېنېټ راتلونکی راپور هم د دغې ناستې مهمې موضوعګانې وې.
د سهشنبې په ورځ د غويي په ۲۵مه ځینو سرچېنو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د افغانستان د مدني ټولنې استازي او د طالبانو غړي په ناروې کې سره جرګه شوي دي.
دغو سرچېنو ویلي وو، چې دغه ناسته د ناروې د بهرنیو چارو وزارت لهخوا بلل شوې او زیاته کړې یې وه چې دواړه خواوې په افغانستان کې د بشري حقونو پر وضعیت او د دغه هېواد د راتلونکي په اړه سره خبرې اترې کوي.
دا رنګه داسې راپورونه هم و، چې استازي به د سیاسي خبرو اترو او اقتصادي پیاوړتیا په برخو هم سره وغږېږي.
د دغه خبر له خپرېدو سره هممهاله یو شمېر مدني فعالانو او هغو افغانانو چې له طالبانو سره د اړیکو د عادي کولو مخالف دي نیوکې وکړې.
د افغان مېرمنو د حقونو یو شمېر فعالانو هم په ناروې کې د بهرنیو چارو وزارت مخې ته اعتراضي غونډه جوړه کړې وه.
ډان ورځپاڼې پرون سه شنبه د (غويي ۲۵مه) د پاکستان د سوداګرۍ خونې د مشر عاطف اکرم شیخ له قوله لیکلي، چې دمګړۍ پر سوداګریزو توکو بار زرګونه لارۍ د سپین بولدک - چمن تر منځ پر لاره اېسارې دي او له امله یې سوداګرو ته درانه مالي زیانونه اوښتي دي.
عاطف اکرم وايي، دا مهال پر خوراکي توکو او دارو درملو بار لارۍ په دغې دروازه کې اېسارې دي چې پاکستاني سوداګرو ته یې مېلیونونه ډالر زیان اړولی دی.
نوموړي دا رنګه ویلي، چې په تېرو پنځو کالو کې د دغې لارې د بندېدو له امله د پاکستان د حکومت ځواکمنتیا زیانمنه شوې او پر کرښه یې «ډاډمن وضعیت او د قانون واکمني» له منځه وړې ده.
ښاغلي شیخ ویلي: «د سپین بولدک- چمن لاره د پاکستان او افغانستان تر منځ د سوداګرۍ ارزښتناکه لاره ده، چې په بندېدو سره یې د دواړو هېوادونو سوداګري له منځه ځي او زیان یې هم د دواړو هېوادونو سوداګرو او ولسي خلکو ته رسېږي.»
د سپینبولدک-چمن سوداګریزه لاره له څو میاشتو راهیسې د چمن د پرلتوالو لهخوا له دې امله تړل شوې، چې پاکستان د دغې سیمې خلکو ته ویلي چې له پاسپورټ او ویزې پرته پر دغې لارې تګ راتګ نه شي کولای.
د چمن اوسېدونکو د پاکستاني چارواکو د دغې نوې تګلارې په غبرګون کې پرلت وهلی او غوښتنه یې دا ده، چې د پخوا په څېر دې دواړو غاړو ته په تذکرو او شناختي کارټونه تګ راتګ ته اجازه ورکړل شي.
که څه هم چې پر دغې دروازې یو شمېر افغان ناروغانو کولای شوای، چې د ناروغۍ د اسنادو په ښودلو سره پرته له پاسپورټ او ویزې تګ راتګ وکړي؛ خو اوس راپورونه وايي، چې دغه دروازه د ناروغانو لپاره هم طالبانو تړلې ده.
طالبان وايي، چې پر دغې دروازې پاکستاني پوله ساتو له افغان ناروغانو سره ناوړه چلند کاوه؛ نو ځکه دوی دغه دروازه وتړله.