د بنګله دېش پخوانۍ لومړۍ وزیرې شیخ حسینه ۷۶ کلنه ده، چې د دوشنبې په ورځ د زمري په ۱۵مه یې له خپلې دندې استعفا وکړه او له هېواده وتښتېده، د بنګله دېش او نړۍ په تاریخ کې د تر ټولو اوږدې مودې د لومړۍ وزیرې په توګه د پاتې کېدو رېکارډ جوړ کړ.
د ۱۵ کلونو دوامداره واکمنۍ او جلا پنځه کلنې دورې سره هغې د زندان، جبري کډوالۍ او د خپلو خپلوانو د وژلو تجربه هم کړې ده.
حسینه چې د خپل پلار او مور له کورنۍ څخه عراقۍ عربه ده، په خپلو ډېرو مرکو او ویناو کې د ژوند د سختو شرایطو یادونه کړې ده چې، پلار یې سیاسي زنداني و.
پلار یې شیخ مجیب الرحمان دی، چې په ۱۹۷۱ کال کې له پاکستان څخه د بنګله دېش د خپلواکۍ بنسټ ایښودونکی مشر او د بنګله دېش لومړی ولسمشر و او مور یې بېګم فتح النسا مجیب ده.
په بنګله دېش کې شیخ مجیب ته د ملت پلار ویل کیږي.
مجیب او د کورنۍ ځینې غړي یې په ۱۹۷۵ کال کې په یوه پوځي کودتا کې ووژل شول.
د خپل پلار له وژلو وروسته حسینه او خور یې د ډېرو کلونو لپاره په هند کې په جلاوطنۍ کې ژوند وکړ.
هغه وروسته بنګله دېش ته راستنه شوه او د عوامي لیګ ګوند مشره شوه.
حسینه د حسین محمد ارشاد د استبدادي رژیم له پای ته رسېدو وروسته د عوامي لیګ (AL) د مشرې په توګه د ۱۹۹۱ په ټاکنو کې برخه اخیستې وه او پایله کې یې خالد ضیا ته ماته ورکړه، چې د ارشاد رژیم پر وړاندې یې ورسره همکاري کړې وه.
د اپوزیسیون د مشرې په توګه هغې د ضیا د بنګله دېش نشنلست ګوند (BNP) په ټاکنیزو درغلیو تورن کړ او پارلمان څخه یې بایکاټ وکړ.
د حسینې دغه کړنه له تاوتریخوالي ډکو مظاهرو او سیاسي ناکراریو سره مخ شوه او بالاخره ضیا له موقت حکومت څخه استعفا وکړه او حسینه د ۱۹۹۶ کال د جون له انتخاباتو وروسته لومړی وزیره شوه.
که څه هم بنګله دېش د لومړۍ وزیرې په توګه د هغې د لومړۍ دورې په جریان کې له ډیرو سیاسي ناکراریو سره مخ شوه، کوم چې د ۲۰۲۱په جولای کې پای ته ورسید، دا په ۱۹۷۱ کې د هېواد د خپلواکۍ راهیسې د بنګله دېش د لومړۍ وزیرې په توکه لومړنۍ بشپړه پنځه کلنه دوره وه.
په ۲۰۰۷ په ډاکه کې د کړکېچونو له زیاتېدو وروسته، هغه د بنګله دېش څخه امریکا او بریتانیا ته لاړه.
د هغه وخت حکومت هغه په قتل او فساد تورن کړه او په ډېرو خنډونو سره یې د بېرته ستنېدو د مخنیوي هڅه وکړه.
حسینه له راستنیدو څه موده وروسته ونیول شوه؛ خو بالاخره پر هغې لګیدلي تورونه پر ځای نه شول.
په ۲۰۱۴ کې، هغې د درېیم ځل لپاره په پرله پسې ټاکنو کې د اپوزیسیون له خوا تحریم شوه او د نړۍ والو څارونکو له خوا نیوکه هم پرې وشوه خو بیا هم قدرت ته ورسېده.
روهینګیا او شیخ حسینه
په ۲۰۱۷ کې حسینه په میانمار کې د نسل وژنې څخه تښتیدلي نږدې یو میلیون روهینګیا ته د پناه ورکولو او مرستې لپاره ډېره وستایل شوه.
روهینګیا مسلمانان دي، چې د میانمار په لویدیځ راخین ایالت کې ژوند کوي او د میانمار د ټول نفوس څلور سلنه جوړوي.
ملګري ملتونه او ډېری نړۍوالې رسنۍ او د بشري حقونو سازمانونه د روهینګیا خلک د نړۍ تر ټولو مظلوم اقلیت بولي.
د ۲۰۱۸ او ۲۰۲۴ په ټاکنو کې د حسینې بریا یو ځل بیا د تاوتریخوالي، درغلیو او لاریونونو سره مله وه، او داسې ښکاري چې د هغې د لومړۍ وزیرې په موده کې بنګله دېش د ډېموکراسۍ شاته تګ تجربه کړ.
بشري حقونو سازمانونو د هغې د حکومت په دوران کې پراخې جبري ورکې او غیر قضایي وژنې مستند کړي دي.
ډیری سیاستوال او ژورنالیستان په سیستماتیک او قصدي توګه د هغه د نظرونو ننګولو لپاره مجازات شوي.
په ۲۰۲۱ کې بې سرحده خبریالانو په بنګله دېش کې د مطبوعاتو د ازادۍ محدودولو لپاره د حسینې د رسنیو پالیسي منفي ارزونه خپره کړه.
په بنګله دېش کې حسینه تل هند ته د نږدې کېدو له امله پرې نیوکه شوې ده.
هغې ته د بنګله دېش په سیاست کې د هند د ښکېلتیا یوه مجسمه ویل کیږي او منتقدینو په تېرو کلونو کې د حسینې د واک اصلي لامل له هغې سره د هند ملاتړ بللی دی.
حسینه په ۲۰۱۸ کال کې د ټایمز مجلې له خوا د نړۍ د ۱۰۰ با نفوذه کسانو په نوملړ کې شامله شوه او په ۲۰۱۵، ۲۰۱۸ او ۲۰۲۲ کلونو کې د فوربس مجلې له خوا د نړۍ د ۱۰۰ ځواکمنو ښځو په نوملړ کې د هغې نوم خپور شو.
له بنګله دېش څخه تېښته
رويټرز خبري اژانس د هند د دولتي سرچينو په حواله د زمري په ١٦مه خبر ورکړى، چې د بنګله دېش مستعفا شوې لومړۍ وزيرې، چې له خپل هېواده تښتېدلى، په هند کې پاتې کېږي.
هندي رسنیو راپور ورکړی، چې حسینه د لومړۍ وزیرې له څوکۍ تر استعفا وروسته په ډیلي کې د هیندن هوايي اډې کې راښکته شوه او احتمال لري چې لندن ته پرواز وکړي.
د نړۍوالو رسنیو د راپورونو له مخې؛ نوموړی د بنګله دېش له پلازمېنې ډاکا څخه تر تښتېدو وروسته د هند شمال ختیځ اګرتالا ښار ته ولاړه.
له هېواد څخه د هغه تېښته په نړۍواله کچه په رسنیو کې په پراخه کچه منعکس شوه.
له بنګله دېش څخه د شیخ حسینه وتل په داسې حال کې کېږي، چې د دغه هېواد په وروستیو مظاهرو کې ګڼ شمېر اتباع وژل شوي دي.
د حکومت د مخالفینو او د بشري حقونو د مدافعینو په وینا؛ شیخ حسینه په ناحقه د خپلې اصلي سیالې په زنداني کولو او د مطبوعاتو د ازادۍ په محدودولو تورنه ده.
هغې د ټولو اپوزیسیون د له منځه وړلو په لټه کې وه، په ځانګړې توګه د مخالفو فعالانو په وژلو سره.
د لاریونونو ریښه
د لاریونونو د دې پړاو اور د بنګله دېش د خپلواکۍ په جګړه کې د ګډون کوونکو کورنیو لپاره د دولتي دندو لپاره د ۵۶ فیصده کوټې په تخصیص سره روښانه شو.
که څه هم د بنګله دېش سترې محکمې د یکشنبې په ورځ (د سلواغې ۳۱مه) د دولتي دندو لپاره زیاتره کوټې لغوه کړې؛ خو لاریونونه، چې په پایله کې یې سلګونه کسان مړه، ټپیان او زنداني شول دوام لري، چې مرکزي خلک یې محصلین او ځوانان دي.
د شیخ حسینه عامه بښنه او د هغو پوهنتونونو بیا پرانېستل چې د تاوتریخوالي د پیل پر مهال تړل شوي وو، د اعتراض کوونکو له غوښتنو څخه وو.
د ۱۷۰ میلیونو وګړو په دغه مسلمان اکثریتي هېواد کې وروستي لاریونونه د پوهنتونونو د فارغانو تر منځ د پراخې بیکارۍ له امله وشول.
بل خوا سیول وايي، چې دغه توغندي د سویلي کوریا د ګواښولو لپاره کارول کیدی شي.
دغه توغندي د شمالي کوریا د دولتي رسنیو له خوا د دیوې عصري تاکتیکي بریدګرې وسلې په توګه تشریح شوي، چې په شخصي توګه د کیم له خوا ډیزاین شوي او د سویل سره په پوله کې د کوریا د خلکو د اردو واحدونو ته لیږدولو ته چمتو دي.
شمالي کوریا تیره میاشت ویلي وو، چې د بالستیک توغندي نوی تکتیکي ازموینه یې کړې ده.
د سویلي کوریا د لوی درستیز ویاند لی سونګ جون، یوې خبري غونډې ته وویل: "موږ باور لرو چې (دغه توغندي) د بیلابیلو چارو لپاره کارول کیږي، لکه پر سویلي کوریا د برید یا ګواښ لپاره."
د شمالي کوریا د دولتي رسنۍ له خوا خپاره شوي عکسونو کې د سرو بینرونو سربیره د توغندیو قطارونه ښودل شويږ د توغندیو د سپارلو دغه مراسم د شپې له خوا د کیم په ګدون ترسره شوې.
په یوه وینا کې، کیم متحده ایالات د "اټومي وسلو پر بنسټ د پوځي بلاک" په جوړولو تورن کړي او دا چې دغه چارې د هغه هیواد د پوځي وړتیاوو لا پیاوړي کولو ته اړ کړ دی.
د سیول د کوریا چارو د اړوندې ادارې ویاند وویل، چې د شمالي کوریا غیر قانوني اټومي او توغندیز پروګرامونه د کوریا په ټاپووزمه کې د سولې او ثبات لپاره لومړنی ګواښ دی.
د پالیسي مطالعاتو لپاره د اسان انسټیټیوټ اصلي څیړونکي چا دو هیوګن وايي، چې پیونګ یانګ غواړي وښیې چې دا د دې وړتیا لري چې په ګاونډي برید وکړي.
دغه کمېټې د «کب ۲۵مه» ویلي وو، چې د طالبانو د فشار د زیاتېدو له امله یې خپل فعالیتونه بند کړل.
د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټې ویاندې ویکستروم افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل، چې د سوېډن مرستندویه ادارې ټول فعالیتونه په تېر مارچ میاشت کې پای ته رسېدلي دي.
په افغانستان کې د سوېډن پر کمېټې د طالبانو فشارونه له هغه وخته زیات شول، چې په سوېډن کې یو تن قران کریم ته سپکاوی کړی و.
دغې کمېټې یاده چاره غندلې وه او ویلي یې وو، چې د افغانستان لپاره دسویډن کمېټه؛ د قران کریم د سپکاوي ټولې کړنې په کلکه غندي او همدا رنګه دوی د مذهبي عقیدې، توکم، قومیت یا کوم بل ویش پر بنسټ د خلکو ترمنځ د شخړې یا دښمنۍ د رامنځته کولو هر ډول هڅه غندي.
ویکستروم زیاتوي، چې د دوی د فعالیت له بندېدا سره د ۱۴۰۰ افغان کارکوونکو کاري تړونونه د روان کال د جولای په ۳۱مه نېټه پای ته رسېدلي دي.
د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټه همدراز؛ وايي چې په ټپه ولاړې بېلابېلې پروژې به د نورو سازمانو په همکارۍ روانې وساتي.
د سوېډن کمېټې پخواني کارمند اکبر شاه ځدراڼ پر خپل فیسبوک کې د دې کمېټې د بندېدو په غبرګون کې لیکلي:«دې کار سره په سلګونه زره زده کوونکي، مریضان، معلولیت لرونکي انسانان او بې وزله وطنوال له مهمو ټولنیزو - پراختیايي پروژو او خدماتو محروم شول».
د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټې له دې وړاندې ویلي وو، چې په سټاکُولم کې د قران کریم د سوځولو له پېښې وروسته د طالبانو تر فشارونو لاندې وه.
څو میاشتې وړاندې د سوېډن کمېټې عمومي رییس اندریاس استفانسون له سوېډن راډیو سره په مرکه کې ویلي، چې دغه پرېکړه د طالبانو په غوښتنه او د دغې کمېټې د کارکوونکو د خوندیتوب لپاره په پام کې نیولو سره شوې ده.
اندرياس استفانسون ویلي وو: « هغه کار او فعالیتونه، چې جواز ونه لري ښایي له ځان سره ډېر ګواښونه ولري.»
هغه همدراز؛ ویلي وو: «په استکُهلم کې د قران کریم له سوځولو راهیسې د سوېډن کمېټې ګڼو سیمو کې د په ځانګړو سیمه ییزو مرستو سره خپلو کارونو ته دوام ورکړی؛ خو اوس د طالبانو له خوا د رد قوي پیغامونه ترلاسه شوي دي.»
طالبانو د چنګاښ په میاشت کې اعلان وکړ، چې تر څو د سوېډن حکومت په استکُهلم کې د قران کریم د سوځولو له امله له مسلمانانو بښنه ونه غواړي د دغه هېواد ټول فعالیتونه به په افغانستان کې ودروي.
د طالبانو له دې پرېکړې او فشارونو وروسته د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټې یوه اونۍ وروسته اعلان وکړ، چې په موقت ډول به په افغانستان کې خپل فعالیتونه ودروي.
د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټې په خپل رسمي ویب پاڼه کې لیکلي چې له ۸،۰۰۰ ډېر افغان کارکونکي لري او ټول یې په دی هېواد کې د ثبات د راوړلو لپاره مرسته کوي.
په لویه کچه پروګرامونه یې د هېواد په کلیو کې پلې کېږي.
د افغانستان لپاره د سوېډن کمېټه د دې هېواد په ۱۴ ولایتونو کې فعالیت درلود.
د افغانستان لپاره د سوېډن کمیټه له څه باندې ۴۰ کلونو راهیسې په دغه هېواد کې کار کاوه.
دغې کمېټې نه یوازې دا چې په زده کړه ییزه برخه کې یې فعالیت کاوه، بلکې د ګڼو ټولنیزو خدماتو تر څنګ یې معلولیت لرونکو وکړو سره د بدن د غړو د مصنوعي ترمیم، کارموندنې او ظرفیت لوړونې په برخه کې کار کاوه.