د پکتیا په څکمنیو ولسوالۍ کې ځايي اوسېدونکو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل، نن سهار درې کسان د کور د فاضله موادو د څا د پاکولو پرمهال د بې غورۍ له امله فاضله موادو کې ډوب او مړه شوي دي.
د پکتیا د څکمنیو ولسوالۍ د ستر کلي اوسېدونکي وايي، دغو ځوانانو کې دوه تنه حیات خان او هجرت الله سره وروڼه دي او عزیز یې د تره زوی دی چې عمرونه له ۲۰ نیولې تر ۳۵ کلونو دي.
د څکمنیو د سترکلي اوسېدونکي وايي چې دا کار د دې کورنۍ د بې احتیاطۍ له امله شوی دی.
دوی زیاتوی د دغه کلي ځیني نور اوسېدونکي د خپلو کورونو د فاضله موادو د څا پاکولو لپاره له نورو وسایلو کار اخلي خو دوی غوښتل په ساده ډول له څا فاضله مواد وباسي، چې له امله یې دې موادو کې یو په بل پسې ډوب شول.
د دوی په خبره، یو ځوان چې څا ته کوز شوی او غرق شوی، بل یې د ژغورلو لپاره ور کوز شوی، خو هغه هم پکې ډوب شوی او ور پسې دریم هم.
د دغو کسانو جسدونه د کلي د اوسېدونکو پر مرسته له څا راباسل شوي دي او بیا د څکمنیو ولسوالۍ ځايي دولتي روغتون ته انتقال شوي دي.
د قانون او جنسیتي برابرۍ لپاره نړۍوالې شبکې د حقوقو او مشرتابه په برخه کې د ۲۰۲۴ کال جایزه د افغانستان مدني فعالې او د ښځو له حقونو ملاتړې زبیدې اکبر ته ورکړې ده.
دغې شبکې د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د شنبې په ورځ د (زمري په ۲۰مه) ویلي، چې دغه جایزه یې مېرمن اکبر ته د هغې د هڅو او د ښځو د حقونو په لار کې د هغې د مبارزې او هلو ځلو په پار ورکړل شوې ده.
دغې شبکې په خپله خبرپاڼه کې دا هم ویلي چې: «موږ په دغې سیالۍ کې د یو سخت ازمون سره مخامخ وو؛ نو د دغې جایزې لپاره مو د بشري حقونو د ملاتړو دوه تنه غوره کړې او دواړه مو بریالۍ وګڼلې.»
دویمه مېرمن چې دغه جایزه یې تر لاسه کړې د تونس د بشري حقونو فعاله حفیدا چکیر وه، چې نوموړې هم په خپل هېواد کې د ښځو د حقونو او جنسیتي برابرۍ لپاره ډېرې هلې ځلې کړې دي.
زبیدې اکبر په افغانستان کې د جنسیتي برابرۍ لپاره مبارزه کړې او د هغې هلې ځلې لا هم د هغو مبارزو ښځو په ملاتړ راټولې دي، چې په افغانستان کې د ننه د طالبانو لهخوا د لګېدلو بندیزونو پر وړاندې غږ اوچتوي.
هغې دا رنګه د هغو څېړنیزو پروژو مشري هم کړې، چې د نړۍوالې ټولنې لهخوا د افغان مېرمنو لپاره په تېرو شلو کالو کې ترسره شوې دي.
زبیدې اکبر د ۲۰۲۳ کال په مارچ میاشت کې د ملګرو ملتونو په امنیت شورا کې د ښځو د وضعیت په اړه وینا کړې وه او د طالبانو کړنې یې د ټولو بشري حقونو سره به ټکر کې بللې وې.
دغه جایزه په ۲۰۱۸ کال کې د الجزایري زدهکړیالې برای امل زواني په نوم نومول شوې ده.
هغه چې د حقوقو د څانګې زدهکړیاله وه په ۱۹۹۷ کال کې د بنسټ پالو لهخوا په دې تور وژل شوې وه، چې هغه ولې زدهکړې کوي.
اوس دغه جایزه داسې مهال یوې افغانې مېرمنې ته ورکول کېږي، چې په تېرو درېیو کالو کې طالبانو مېرمنې او نجونې له خپلو ټولو بنسټیزو حقونو بې برخې کړې دي.
د محمد صدیق په نوم یو افغان افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وايي، چې د ایران په پلازمینه تهران کې یې ځوان زوی چې په یو هوټل کې یې مزدوري کوله، د کار پر مهال د زهرجنو موادو پر مټ بې هوښه شوی او وروسته په روغتون کې مړ شوی دی.
نوموړی وايي، اوس د امام حسین په نوم روغتون ورنه د جسد په بدل کې شاوخوا ۲ لکه افغانۍ غواړي.
محمد صدیق، د لغمان ولایت د الشینک ولسوالۍ اوسیدونکی، نن «د زمري ۱۹مه» افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وايي، چې یوه ماشت وړاندې یې د احمد الله په نوم ځوان زوی د یو ایراني هوټل د څښتن له خوا د درملو پر مټ بې هوښه او مرګوني حالت کې روغتون ته ولیږدول شو.
هغه وايي، چې زوی یې ۱۲ ورځې د کوما حالت کې و خو وروسته یې په روغتون کې ساه ورکړه.
محمد صدیق وايي، چې د روغتون ډاکترانو ورته ویلي چې زوی ته یې چا په لوی لاس داسې مواد ورکړي و، چې په زړه یې بد تاثیر کړی او د مرګ لامل شوي یې دي.
نوموړی همدراز وايي، چې زوی یې له دغه ایراني هوټلدار سره یو نیم کال کار کړی و خو د زوی له مرګ وروسته یې اوس دغه ایرانی کس نه خبرو ته حاضریږي او نه هم د دغه قتل په اړه وضاحت ورکوي. هغه وايي، چې د وژل شوي ځوان زوی پاتې څو میاشتنی معاش یې هم نه دی ورکړل شوی.
محمد صدیق زیاتوی، چې د زوی جسد یې په تهران کې د امام حسین روغتون کې دی او د روغتون مسوولینو ورنه ۱۴۰ مېلیونه ایراني تومن غوښټي چې شاوخوا ۲ لکه افغانۍ کیږي.
هغه وايي: "زه خپله د افغانستان د جمهوري نظام له راپرزېدو وروسته د بې کاری له امله خپل زوی سره ایران ته راغلی وم خو اوس ماسره دومره پیسې نشته چې د خپل زوی جنازې د ترلاسه کولو لپاره یې روغتون ته ورکړم او جنازه یې افغانستان ته انتقال کړم."
په یوه لنډه ویډیو کې چې پلار ته یې د دغه ایراني وګړي له خوا لېږل شوې، احمد الله د بې هوښۍ په حال کې لیدل کیږي.
محمد صدیق په تهران کې د افغانستان سفارت له مسوولینو غواړي چې د زوی د جسد په ترلاسه کولو کې ورسره مرسته وکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې تر دې مخکې له یو افغان کډوال سره د یو ایراني پولیس له تاوتریخوالي ډکې ویډیو په ټولنیزو شبکو کې توند غبرګونونه پارولي دي. په ویډیو کې لیدل کیږي چې د ایراني پولیسو افسر د دغه ځوان په غاړه خپل زنګون ایښی دی.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو د المپیک له نړۍوالې کمېټې وغوښتل، چې د افغان ښځینه لوغاړو ملاتړ دې وکړي او هغوی ته دې اسانتیاوې برابرې کړي.
دوی له ورزشي سازمانونو وغوښتل، چې په سپورټي لوبو کې د ښځو پر ګډون دې د طالبانو د بندیزونو پر وړاندې اقدام وکړي.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو وویل، چې د طالبانو له خوا د ښځو پر سپورټ بندیز د دوی له حقونو څخه سرغړونه ده او بل هېڅ هېواد دا ډول اقدام نه دی کړی.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو په ګډون د افغانستان لپاره د بشري حقونو د سازمان مشر ریچارډ بنټ، د جمعې په ورځ په یوه اعلامیه کې لیکلي، چې د ښځو او نجونو د سپورټ په وړاندې د طالبانو کړنې د ښځو پر وړاندې د دې ډلې د تبعیضي او ظالمانه برخورد یوه برخه ده، چې د بشریت پر وړاندې د جنایت یوه بیلګه کیدای شي.
شاوخوا درې کاله کېږي، چې د طالبانو تر واک لاندې په افغانستان کې ښځې او نجونې له خپلو ډېرو حقونو بې برخې دي. د کار او زده کړې له حق څخه نیولې تر سپورتي لوبو کې ګډون او پارکونو ته تګ او د کورنۍ له نارینه غړي پرته سفر کول.
د پاریس د المپیک په سږنیو سیالیو کې د افغانستان په استازیتوب درې ښځینه او درې نارینه ورزشکارانو برخه اخیستې ده. خو طالبانو ویلي، چې دغه ډله د المپیک په سیالیو کې افغان ښځینه ورزشکارانې په رسمیت نه پیژني.
د ملګرو ملتونو استازو دا هم ویلي، چې د سپورټ په ګډون د افغان مېرمنو او نجونو له حقونو او کرامت څخه ناوړه محرومیت باید پای ته ورسیږي.
په خپره شوې اعلامیه کې ټینګار شوی: «کولتور باید د بشري حقونو څخه د سرغړونې لپاره د عذر په توګه ونه کارول شي، لکه په سپورټ کې د ګډون حق.»
د ملګرو ملتونو کارپوهانو ویلي، چې د سپورټ نړۍوال سازمانونه مسوولیت لري چې د طالبانو له "جابرانه" سیاستونو سره مبارزه وکړي او په هر ځای کې د افغان ښځینه ورزشکارانو ملاتړ وکړي.
دوی په دغو سیالیو کې د افغان ښځینه ورزشکارانو د ګډون لپاره د المپیک د نړۍوالې کمېټې ملاتړ «ښه» وباله، خو ټینګار یې وکړ، چې لا زیات ملاتړ ته اړتیا ده.
دغو کارپوهانو ویلي< چې د سپورټ نړۍوال سازمانونه باید له هر هغه اقدام څخه ډډه وکړي چې د طالبانو له تبعیضي او غیر قانوني تګلارو سره د تړاو په توګه تعبیر شي.
د تهران د پوهنتون استاد صادق زیباکلام په ایران او لویدیځو هېوادونو کې بشري حقونو ته د کډوالو لاس رسی سره پرتله کړي. ښاغلی زیباکلام وايي، چې په لوېدیځو هېوادونو کې کډوال حقونه لري، خو په ایران کې له کلونو کلونو کډوالۍ وروسته هم قانوني حقونه نه لري.
دغه مشهور لیکوال پر اېکس ټولنیزه شبکه لیکلي: "یو ځل بیا د پولیسو ځواکونو د هغو بدبختو افغانانو د اېستلو لړۍ پیل کړې چې د بدې ورځې له امله یې موږ ته پناه وړې ده."
د تهران پوهنتون د دغه استاد په وینا، « اېستل شوي کسان به څه موده وروسته بیرته ایران ته راستانه شي».
صادق زیباکلام د سیاسي علومو استاد او د ټولنیزو او سیاسي علومو په برخه کې د مشهورو کتابونو لیکوال دی. د ښاغلي زیباکلام کتابونه په افغانستان کې هم لوستونکي لري.
د نوموړي دا څرګندونې په داسې حال کې د افغان کډوالو پر وړاندې د ناوړه چلند د نوې څپې په غبرګون کې کړي، چې د پنجشنبې په ورځ (د زمري ۱۸مه) یو شمېر ایراني او افغان مدني فعالانو په ایران کې د مېشتو کډوالو د قانوني غوښتنو د ترلاسه کولو لپاره کمپاین پیل کړی.
دا کمپاین چې د #حق_مهاجر په هشتګ سره پیل شوی، په ایران کې د افغان کډوالو قانوني غوښتنې راپورته کوي.
د ایران او افغانستان د مدني فعالانو ګډ کمپاین په یو پرانیستي لیک کې د ایران له ولسمشر مسعود بزشکیان، د کډوالۍ د ملي ادارې له مشر عبدالله موبیني او د اسلامي شورا له غړو غوښتي چې په ایران کې د افغان کډوالو وضعیت وڅېړي.
تر دې مخکې له یو افغان کډوال ځوان سره د یو ایراني پولیس له تاوتریخوالي ډکې ویډیو په ټولنیزو شبکو کې توند غبرګونونه پارولي وو. په ویډیو کې لیدل کیږي چې د ایراني پولیسو افسر د دغه ځوان په غاړه خپل زنګون ایښی دی.
د ایران د بهرنیو چارو د وزارت د جنوبي اسیا د چارو مشر وايي، د دغه هېواد یوه اداره او مقام هم د کډوالۍ ضد ګامونه نه قبلوي او دا «د بهرنیانو پروژه» ګڼي. رسول موسوي زیاتوي، څنکه چې پر ایرانیانو د قوانینو مراعتول لازمي دي همداسې دې بهرني وګړي هم د دغه هېواد مقرارت مراعت کړي.
ښاغلي موسوي په اېکس کې لیکلي چې د ایران اسلامي جمهوریت په حکومت کې هیڅ مقام یا ادارې د کډوالۍ ضد ګامونه نه قبلوي او دوی یې "د اسلامي ورورولۍ او د میلمه پالنې له کلتور سره په ټکر کې" ګڼي.
داسې ښکاري چې دا یادښت د ایراني پولیسو له خوا د یوه افغان ماشوم د شکنجه کولو په اړه د پراخو نیوکو په ځواب کې خپور شوی دی.
ښاغلی موسوي د ایران د بهرنیو چارو د وزارت لومړنی چارواکی دی چې دغو نیوکو ته ځواب ورکوي.
خو هغه څرګنده نه کړه چې پولیسو ولې د افغان ځوان په وړاندې له تاوتریخوالي کار اخیستی دی.
نوموړي په خپل يادښت کې دا هم نه دي ويلي، چې پر دغه افغان تور څه و او هغه پوليس چې پر ده يې تاوتريخوالى کړى، قانون ته به ځواب ویونکي شي او کنه.
په تېرو څو ورځو کې د دماوند د پولیسو له خوا د یوه ۱۶ کلن افغان کډوال د شکنجې د ویډیو خپرېدو پراخ غبرګونونه راپارولي دي.
په ویډیو کې لیدل کیږي چې یو ایراني پولیس د سید مهدي لاسونه او پښې نیولي دي او یو بل پولیس د هغه پر غاړه زنګون ایښی دی.
په همدې حال کې د سید مهدي مور د پولیسو له افسرانو غواړي چې زوی یې خوشی کړي.
د سید مهدي کورنۍ د پنجشنبې په ورځ یوه ویډیو خپره کړه او له زوی سره یې د ایراني پولیسو د ناوړه چلند د څېړلو غوښتنه وکړه.
