د امریکا د ولسمشرۍ په ټاکنو کې د جمهوري غوښتونکو نوماند دونالډ ټرمپ یو ځل بیا ویلي، چې د بګرام هوايي اډه د چین تر «اشغال» لاندې ده. ټرمپ د چین ولسمشر ته په کنايي سره وویل: «زمونږ د میلیارد ډالرو تاسیساتو چې کالونه مخکې جوړ شوي و خوند واخلئ.»
د امریکا پخواني ولسمشر د پنسلوانیا ایالت په ویلکس بار کې د شنبې په ورځ په یوه وینا کې وویل، چې د جوبایډن او کاملا هاریس ادارې په افغانستان کې د میلیاردونو ډالرو په ارزښت د امریکا پوځي تجهیزات پرېښي، چې دا د امریکا په تاریخ کې تر ټولو شرمونکې شېبه ده.
دونالډ ټرمپ ویلي، چې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د وتلو په بهیر کې ۱۳ امریکايي سرتېري وژل شوي، ډېر شمېر یرغمل شوي او یو ځيني بیا پاتې دي.
ټرمپ ټینګار کړی، چې امریکا باید له افغانستانه په «قوت او عزت» سره وتلې وای.
د امریکا پخواني ولسمشر ویلي، ده هم پرېکړه کړې وه، چې امریکا به له افغانستانه «ډېر ژر په قوت او عزت سره.» وځي؛ خو ټرمپ دا هم وویل، چې هغه د بګرام هوايي اډې د «ساتلو» اراده درلوده.
ټرمپ ویلي، چې بګرام اوس د چین تر اشغال لاندې دی او دا هوايي اډه له هغه ځایه یوازې یو ساعت لرې ده، چې چین اټومي وسلې جوړوي.
د امریکا ولسمشر څو ځله له افغانستان څخه د امریکا د ګډوډې وتلو له امله پر خپلو ډیموکراټیکو سیالانو نیوکې کړې دي.
هغه مخکې ویلي وو، چې چین د بګرام هوايي اډه کنټرولوي.
د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني وایي، چې د امان الله خان د ازادۍ او نورو تاریخونو بحث ته اړتیا نشته او د افغانستان اوسنۍ ازادي ساری نه لري. نوموړي دغه څرګندونې د زمري په ۲۸مه چې د افغانستان د خپلواکۍ له ۱۰۵ کلیزې سره برابره ده، وکړې.
حقاني په دې مناسبت جوړه شوې غونډه کې وویل، چې د خپلواکۍ ګټل او ساتل دواړه سخت کارونه دي، خو د ساتلو مرحله یې تر ټولو ستونزمنه ده.
د ښاغلي حقاني په وینا، دمګړی په افغانستان کې کلتوري او فکري مبارزه روانه ده او که ځوانان د فکري حملې ښکار شي، د دوی ټول ویاړونه او ارزښتونه به له منځه ولاړ شي.
په دې مراسمو کې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي او اداري مرستیالانو، د دې ډلې د دفاع، کورنیو او بهرنیو چارو وزیرانو او دغه راز د استخباراتو مشر برخه اخیستې وه.
بېلابېلو طالب چارواکو په خپلو ویناوو کې پرته له دې چې د خپلواکۍ په برخه کې د غازي امان الله خان د مهم رول په اړه خبرې وکړي وایي، چې د هېواد د خپلواکۍ په مبارزه کې دیني علماوو او مشایخو لویه ونډه درلوده.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر که څه هم د غازي امان الله خان په ګډون د هېچا نوم په خپلو خبرو کې یاد نه کړ، خو وایي چې د افغانستان د خپلواکۍ ویاړ باید تر اشخاصو پورې و نه تړل شي.
امیرخان متقي وایي: «په حقیقت کې ازادي د افغانستان ولس، علماوو او مجاهدینو ترلاسه کړه او افتخار یې هم د ملت او مجاهدینو دی.»
نوموړي د هېواد د خپلواکۍ ۱۰۵ کلیزې ته چې شاه امان الله خان له انګلیسانو ترلاسه کړی و اشاره وکړه: «ازاد هېوادونه هغه دي چې ازادي یې ترلاسه کړې وي، نه دا چې ورکړل شوې وي.»
اخوا د طالبانو پېژندل شوي غړيی انس حقاني بیا په خپل اېکس کې د همدې ورځې په مناسبت لیکلي، له هغه وخته چې افغانان څو ځلې د دین او ازادۍ پر ننګ ازمویل شوي دي بیا ځلې په ډېرو قربانیو سره راپورته شوي دي.
د نوموړي په خبره: «په حاکمیت کې د قدرت تر شا باید تر قدرته ستر ارمان ولاړ وي، په داسې حالت کې بیا د ملتونو د نېکمرغۍ سبب ګرځي.»
تر دې وړاندې د دغې ډلې غړو د افغانستان د خپلواکۍ اتل امان الله خان ته په ښه سترګه نه دي کتلي او د افغانستان په بېلابېلو برخو کې یې د نوموړي انځورونه پاک کړي او تراشلي دي.
په افغانستان کې د ۱۳۵۲ کال د سردار محمد داوود تر جمهوریت وړاندې به په ټول افغانستان کې ملي جشنونه (د زمري په ۲۸مه) ترسره کېدل؛ خو واک ته د سردار محمد داوود تر رسېدو وروسته دغه جشنونه (د چنګاښ په ۲۶مه) نېټه لمانځل کېدل، چې بیا د سردار محمد داوود د جمهوریت تر ړنګېدو وروسته دغه جشنونه (د غويي په ۷مه) د خلق او پرچم د ګوندونو د کودتا په ورځ لمانځل کېدل، چې بیا مجاهدینو دغه لمانځغونډې (د غويي ۸مې) نېټې ته وغځولې.
خو د طالبانو د لومړۍ واکمنۍ تر نسکورېدو وروسته بیا د جمهوري نظام پر مهال (د زمري ۲۸مه) څه نا څه د پرتمینو غونډو په جوړولو سره نمانځل کېده او یاد به یې تازه کېده.
ددې ترڅنګ د پخواني ولسمشر محمد اشرف غني د ولسمشرۍ پر مهال بیا په افغانستان کې لسګونه اماني نښې، چې د کورنیو جګړو پرمهال ویجاړې شوې وې، بیا ورغول شوې.
افغانستان له نن څخه ۱۰۵ کاله وړاندې د خپل وطنپال او روڼ اندي پاچا شاه امان الله خان په مشرۍ د انګلیس د امپراتورۍ په ضد جګړه کې د بریا له ګټلو وروسته بشپړه خپلواکي تر لاسه کړه.
افغانستان داسې وخت د انګرېزانو له یوه تحت الحمایه هېواد څخه په یوه خپلواک هېواد بدل شو، چې د اسیا د براعظم زیاتره هېوادونه د استعمار د تسلط لاندې وو او د انګلیس په امپراتورۍ کې لمر نه پرېوته.
په نولسمه پیړۍ کې له سویل او ختیځ څخه په هند کې د بریتانیا د امپراتورۍ له خوا د پراختیا غوښتنه او له شمال څخه د روس د تزارۍ امپراتورۍ تعارض په افغانستان کې دراني پاچاهي په جغرافیوي او پوځي توګه محاصره او محدوده کړه.
د سیمې څخه یې د مالي عایداتو د ترلاسه کولو لار پرې وتړله، انګرېزانو ترې په ختیځ او سویل کې پراخه او د ستراتیژيک اهمیت لرونکې د افغانستان خاوره او نفوس هم اشغال کړی و.
د بهرنیو عوایدو له لاسه ورکول افغانستان ته سخت تمام شو، ځکه چې د افغانستان خپل کورني اقتصاد د وروسته پاتې کرنې او مالدارۍ پورې محدود وو.
دې محصولاتو دومره عاید او ماليه نه لرله، چې د نوي عصر قوي دولتي نظام یا غښتلی پوځ یې پرې جوړ کړی او چلولی وای.
ځکه د افغانستان واکداران د خپل هېواد د دولتي نظام د چلښت لپاره د ابر قدرتونو په مالي مرستو باندې په اتکا کولو مجبور وو او ابر قدرتونو په ځانګړې توګه د انګلیس امپراتورۍ د مالي مرستو په بدل کې سیاسي امتیازات او ګټې تر لاسه کولې.
که څه هم په نولسمې پېړۍ کې افغانانو دوه ځله په خپلې مېړانې او سر ښندنې د انګرېزانو له خوا د افغانستان د اشغال هڅه ماته کړه؛ خو په ۱۸۸۰ کې، چې کله د انګلیسانو د تعرض، کورني ناورین او د ستونزو په جریان کې سردار عبدالرحمان خان په افغانستان کې د یوه غښتلي دولتي نظام د جوړولو اراده وکړه؛ نو هغه د برېتانوي امپراتورۍ مالي او سیاسي مرستې ته اړتیا لرله.
د دغې مرستې په مقابل کې برېتانیا افغانستان خپل تحت الحمایه سیمه وګرځوله او د افغانستان بهرني او دفاعي پالیسي یې په خپل لاس کې واخیسته.
په همدغو شرایطو کې برېتانیا د افغانستان د اشغال شويو سیمو د خپل پلرني وطن څخه د رابېلولو لپاره په ۱۸۹۳ کې په افغانستان باندې د ډیورانډ د کرښې کرغېړنه معاهده هم تحمیل کړه.
په ۱۹۰۱ کې د امیر عبدالرحمان له مړینې وروسته د هغه زوی حبیب الله خان د هغه په ځای د افغانستان امیر شو.
د امیر حبیب الله خان په وخت کې په وضعیت کې کوم خاص بدلون رانغی؛ خو چې کله په ۱۹۱۹ کې د حبیب الله خان له مرګ څخه وروسته د هغه زوی امان الله خان د افغانستان امارت په لاس کې واخیست، نو د افغانستان په سیاسي وضعیت کې انقلابي بدلونونه رامنځته شول.
ځوان امیر امان الله خان د خپلې واکدارۍ له لومړۍ ورځې څخه په دې لټه کې و، چې څنګه د برېتانيا استعمار د غلامۍ جغ د افغانستان له مرۍ څخه لرې کړي.
په نوره نړۍ کې هم بدلونونه روان و، په روسیه کې د لینن په مشرۍ د بالشویکو سوسیالیستي انقلاب بریالی شوی و.
هند کې د ازادۍ نهضت په قوي کېدو و اږ ترکیې هم نوی جمهوري نظام جوړ کړ.
امان الله خان ولیدل، چې په دې وخت کې لومړۍ نړۍواله جګړه ایله پای ته رسېدلې وه.
که څه هم برېتانیې دا جګړه ګټلې وه؛ خو دغې اوږدې او لويې جګړې دوی ستړي کړي هم و، ځکه برېتانیې د جګړې په پای کې په ترکیه کې عثماني خلافت ړنګ کړی و، نو د نړۍ د نورو مسلمانانو غوندې په افغانانو کې هم د برېتانیا په ضد کرکه او دوښمني موجوده وه.
نو د پورته ذکر شویو شرایطو څخه په استفادې سره امان الله خان د افغانستان استقلال اعلان کړ او برېتانیا سره یې جګړه پیل کړه.
د ډیورنډ د کرښې نه شرق ته پرتو افغانانو هم د انګرېزانو په ضد پاڅونونه وکړل، افغانانو په کرمې او وزیرستان کې بریاوې تر لاسه کړې او برېتانیا مجبوره شوه، چې د افغانستان استقلال ومني.
دله دې وروسته امان الله خان په افغانستان کې په هلکانو او نجونو د معارف دروازې پرانستې.
په ۱۹۲۳ کې یې اساسي قانون جوړ کړ، په ۱۹۲۶ کې امان الله خان له امیر څخه پاچا شو.
هغه د افغانستان ښځو او نارینه و دواړو ته د رایي ورکولو حق ورکړ، د اقتصادي او صنعتي پرمختګ پلانونه یې جوړ کړل او په هغه یې عمل پیل کړ.
مطبعه یې جوړه کړه، ورځپاڼي، مجلې او کتابونه چاپ شول، ګڼ شمېر هېوادونو سره یې سفارتي مناسبات تامین کړل.
په انګلیسي استعمار د افغانستان د خپلواکۍ او د سیاسي، اقتصادي او فرهنګي پرمختګ دا خبرې ښې ونه لګیدې او د برېتانوي دسیسو په پایله کې په ۱۹۲۸ کال کې سیاسي ناورین رامنځته شو او د کورنیو جګړو ګواښ وزېږېد.
شاه امان الله خان له وینې توییدنې څخه د هېواد د ژغورلو په موخه له واک څخه لاس په سر شو.
که څوک د افغانستان، د سیمې او نړۍ اوسني شرایطو ته وګوري، نو په دې خبره پوهېدل ګران نه دي، چې د تش په نوم لويې لوبې لوبغاړو (ابر قدرتونو) او د پاکستان او ایران غوندې غلبه غوښتونکو ګاونډیانو افغانستان یو ځل بیا په یوه تحت الحمایه سیمه (protectorate ) باندې بدل کړی دی.
د نړۍ د نورو هېوادونو او ملګرو ملتونو له خوا منل شوي جمهوري نظام ته د سیاسي انجینرۍ په وسیله سقوط ورکړل شو او د هغه په ځای افغانستان د ټوپکمارو یوې ډلې نامشروع واکدارۍ او استبداد ته وسپارل شو، چې ټول وګړي او په خاصه توګه ښځې یې د خپلو حقه حقونو څخه بې برخې دي.
اساسی قانون یا بل هیڅ قانون وجود نه لري، میلیونونه افغانان د خپل هېواد په پریښودلو مجبوره شوي دي، په نجونو د ښوونځیو دروازې تړل شوي دي او د ښځو په مخ د روزګار او ژوند ژواک دروازې بندي دي.
د پخواني حکومت مامورین هره ورځ بندیان او وژل کیږی او له درېیو کلونو راهیسې نه د طالبانو په واکمنۍ کې کومه لویه یا وړه جرګه شوې او نه هم ټولټاکنې شوې دي؛ ځکه دا د برچې په زور تپل شوې واکداري راتلونکی نه لري.
پښتو کې متل دی، چې په زور کلی نه کیږي او بل متل دا دی، چې نن دی که سبا دی دا ملک د زرغون شاه دی.
د افغانستان څلوېښت ميلیونه خلک د افغانستان واقعي مالکان دي، د اګست د میاشتي دولسمه نېټه یعني د خپلواکۍ ورځ د دې ژمنې د تازه کولو ورځ ده، چې ټول افغانان به تر هغو په کراره نه کیني، چې تر څو یې د خپل هېواد استقلال او په هغه کې د ولس واک جوړ کړی نه وي.
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر دی او د افغانستان انټرنشنل پښتو سیاست نه منعکسوي.
د نهم پړاو شپږیزې کرېکټ لیګ په ۱۱مه سیالۍ کې د عظمت الله عمرزي په لوبډلمشرۍ د امو نهنګانو لوبډلې بست لوبډلې ته د ۱۱ منډو په توپير ماتې ورکړه. دا د بست لوبډلې لپاره درېیمه سر پر سر ماتې ده.
د بست ساتونکو او امو ننهګانو لوبډلې د نننۍ سیالۍ پچه بست لوبډلې ګټلې وه او امو نهنګانو ته یې د توپ وهنې بلنه ورکړه.
د امو نهنګانو لوبډلې د لوبې په لومړۍ پاڼۍ کې شرف الدین اشرف ۳۶، عبدالمالک ۲۰ او شاهد الله کمال ۱۸ منډو په مټ د اتو ویکېټو په زیان سره سیالې لوبډلې ته ۱۴۷ منډې هدف ورکړ.
بل خوا د بست لوبډلې په ګټه په توپ اچونه کې لوبډلمشر رحمت شاه زرمتي درې، نصیر خان او بشیر احمد دوې دوې او فرید احمد یوه ویکېټه واخیسته.
خو د بست لوبډلې توپ وهونکو ونه شو کولی، چې د امو نهنګانو لوبډلې له لوري ورکړل شوی هدف پوره کړي.
بست لوبډلې په شل اورونو کې د ۹ ویکېټو په سوځېدو سره یوازې ۱۳۵ منډې جوړې کړې او امونهنګانو ته یې لوبه وبایلله.
د بست لوبډلې لپاره یواځې رحمت شاه ۴۹، درویش رسولي ۳۵ او نجیب الله ځدراڼ ۲۳ منډې جوړې کړې.
خو حضرت الله ځاځی په شپږو، محمد اکرم درې، بلال ترین پنځه منډې جوړې او ګلبدین په صفر اوټ شو.
د امو نهنګانو لوبډلې لپاره لوبډلمشر عظمت الله عمرزي د سیالې لوبډلې څلور ویکېټې واخیستې.
د دغې سیالۍ د غوره لوبغاړي جایزه د امو نهنګانو لوبډلې الراونډر شرف الدین اشرف ته ورکړل شوه.
نوموړي په دغېلوبه کې په ۲۱ بالونو ۳۶ منډې جوړې کړې.
د طالبانو د دفاع وزیر ملا یعقوب وايي، په حکومت جوړولو او حکومتي چارو کې د بل چا فرمایش نه مني او نه هم د نورو په خوښه حکومت کوي. نوموړی وايي، نړۍ دې له فشار اچولو لاس واخلي، او په دې برخه کې زور، زر او زارۍ هیڅ اغېز نه لري.
هغه وايي، نه په کورنیو چارو او نه هم بهرنیو چارو کې چاته د لاسوهنې اجازه ورکوي.
د طالبانو د دفاع وزیر ملا محمد یعقوب مجاهد د افغانستان د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو ۱۰۵ مې کلیزې نماځغونډه کې د کوم هېواد له نوم یادولو پرته وویل، چې په افغانستان کې د نه چا فرمایش مني او نه هم د چا په فرمایش حکومت جوړول مني.
نوموړي وویل: «موږ خپلواک قوم یو، نه د چا فرمایش منو نه د چا په فرمایش حکومت منو.»
همدارنګه دغه لوړپوړی طالب چارواکی وايي، د هیڅ هېواد په کورنیو چارو کې لاسوهنه نه کوي، نه هم په نورو هېوادونو او نه یې هم پر سرحددونو چاته د زیان اړولو اراده لري.
نوموړی وايي: «موږ خپل حق غواړو چاته تر خپل حق په هیڅ صورت نه ورتیریږو. نه په کورنیو چارو کې چاته د لاسوهنې اجازه ورکوو، نه په بهرني سیاست کې چاته د لاس وهنې اجازه ورکوو.»
کومه تګلاره چې په تعلیمي، نظامي برخو کې لرو او یا هم د اردو په روزنه کې دا به هیڅ چاته په واک کې ورنه کړي.
ملا یعقوب د نړۍ هېوادونو ته په خپله وینا کې خبرداری ورکوي، چې د نورو نامشروع لاسوهنه نه مني.
نوموړی زیاتوي: «د نړۍ ټولو هېوادونو ته وایو، هغه که زورور دي یا کم زوري، په ښه دقت یې واورئ افغانان ستاسو نامشروع لاسوهنې نه مني. په دې برخه کې نه ستاسو زور، نه زر او نه هم زارۍ اغېز لري.نور باید له فشارونو څخه کار وانخلئ.»
ملایعقوب وايي، د نړۍ له هېوادونه سره د ګډ پوهاوي له لارې اړیکې جوړول غواړو.
«هېوادونه دې د تفاهم له لارې را وړاندې شي ان د امریکا سره هم ښې اړیکو غواړو. د امریکا، چین، روسیې او ګاونډویانو سره هم سیاسي او اقتصادي اړیکې غواړو، چاته بد نیت او اراده نه لرو، زموږ دروازې یې په وړاندې خلاصي دي.»
مجاهد د نړۍ له ځواکمنو هېوادونو سره د اړیکو جوړولو غوښتنه داسې مهال کوي، چې د نړۍ هیڅ هېواد دغه ډله په رسمیت نه ده پيژندلې.
یعقوب مجاهد د پاکستان له نوم یادولو پرته وویل، چې پر ډیورنډ کرښه دې ورته ستونزې نه جوړیږي. وايي، ډیورنډ کرښې ته څېرمه پوستې او سړکونه جوړول کوم هېواد ته د زیان اړولو په معنا نه دي.
مجاهد دغه څرګندونې په داسې حال کې کوي، چې د یادې ډلې له واکمنیدو وروسته څو ځله پاکستاني ځواکونو او طالبانو تر منځ ډیورنډ کرښې ته څیرمه د نظامي بنسټونو جوړیدو له امله د دواړو هیوادونو تر منځ وسله والې نښتې رامنځته شوې دي.
یعقوب مجاهد یو ځل بیا پر هغو کسانو غږ کړی چې د یادې ډلې له واکمنیدو وروسته له افغانستانه وتلي چې بېرته هېواد ته ورستانه شي.
مجاهد وايي: «که داعش دې که باغیان دي په هیڅ قیمت چاته نه یو تسلیم شوي، تر مرګه به دفاع کوو.»
د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي او د ملي پخلاینې شورا مخکیني مشر ډاکتر عبدالله د ایکس پاڼې له لارې افغانانو ته مبارکي ويلې. دغه دواړه سیاسي مشران دا مهال په کابل کې د طالبانو تر واک لاندې ژوند کوي او له سیاسي فعالیت منع دي.
پخوانی ولسمشر حامد کرزی وايي، د افغانستان خپلواکي ۱۰۵ کاله مخکې افغانانو د خپل یووالي له برکته ګټلې او وايي، دغه ستر ویاړ د پردیو له احتیاجه د ځان خلاصولو او پرمختگ له لارې باید وساتل شي.
واک د طالبانو له رسیدو وروسته دغې ډلې له شپږم ټولګي پورته او پوهنتون کې د نجونو پر زدهکړو بندیز لګولی او ورسره یې د ښوونځیو پرتله مدرسو ته پام اړولی.
ښاغلي کرزي له بهرنیو ډیپلوماټانو سره تل په ناستو کې د زدهکړو پر ښه والي او د نجونو د زدهکړو پر فعالیدو ټینګار کړی.
حامد کرزي د ایکس په دغه یادښت کې طالبانو ته په اشارې ویلي، چې د «علم او پوهې ترلاسه کولو او ترقۍ لپاره باید زیار وباسو. زموږ روښانه راتلونکی بې له شکه د ځوان نسل په تعلیم پورې تړلې ده او ضروري ده چې ټول د تعلیم د ودې په برخه کې هراړخیز کوښښ وکړو.»
د ملي پخلاینې شورا مشر ډاکتر عبدالله عبدالله هم په خپله ایکس پاڼه د افغانستان د خپلواکۍ بیرته ګټلو په پار افغانانو ته مبارکي ورکړې او ويلي یې دي، چې افغانان دې په یووالي کې ژوند وکړي، هغه د نجونو د زدهکړو په اړه څه نه دي ویلي.
طالبانو د دې تر څنګ چې څو ورځې وړاندې یې کابل ته د ننوتو ورځ (د زمري ۲۴مه) هم نمانځلې وه او ورسره یې نن له برېتانوي ښکېلاک څخه د افغانستان د خپلواکۍ بیرته ګټلو ۱۰۵مه کلیزه هم نمانځلې او دغه ورځ یې په ټول هیواد کې رخصتي هم اعلان کړې.
