فرید حمیدي: نړۍواله سوله، سوکالي او ثبات د بشري حقونو او عدالت له درناوي پرته ناشونې ده
د پخواني جمهوري دولت لوی څارنوال د بشري حقونو د نړۍوالې ورځې په مناسبت وویل، چې نړۍواله سوله، سوکالي او ثبات د بشري حقونو او عدالت له درناوي پرته ناشونې ده.
د پخواني جمهوري دولت لوی څارنوال د بشري حقونو د نړۍوالې ورځې په مناسبت وویل، چې نړۍواله سوله، سوکالي او ثبات د بشري حقونو او عدالت له درناوي پرته ناشونې ده.
فرید حمیدي د سې شنبه په ورځ (د لېندۍ ۲۰مه) وویل: «د بشري حقونو د نړۍوالې اعلامیې لیکوالانو دغه ورځ له تبعیض، تاوتریخوالي او ظلم څخه د پاکې نړۍ په هیله د لوړ انساني ارمانونه او ارزښتونه په توګه ثبت کړی، چې ټول انسانان ترې ګټه پورته کولی شي. دوی د دې ارمانونو مادي اړخونو ته پام نه دی کړی. پایله دا شوه چې هغه ملتونه چې ځواک او شتمني یې لرله له دې حقونو برخمن شول.»
د بشري حقونو نړۍواله ورځ هر کال د ډسمبر میاشتې په ۱۰ مه نېټه نمانځل کیږي.
د بشري حقونو نړۍواله اعلامیه په همدې ورځ د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې له لوري په ۱۹۴۸ کال کې تصویب شوه.
په دغې اعلامیه کې د ټولو انسانانو لپاره مساوات، ازادي، انساني کرامت او حقوقو په اړه بنسټیز اصول وړاندې کوي.
ښاغلي حمیدي وویل: «بې وزله او کمزوري ولسونه زیات استثمار، بېوزلۍ، بې ثباتۍ، تاوتریخوالي، تبعیض او نه ختمیدونکي بدبختیو سره مخ شول. د بشری حقونو د تش په نامه د مدافعینو له خوا له بشري حقونو څخه دوه اړخیزه استفاده دغه لوړ انساني ارزښتونه له جدي او حیاتي ننګونو سره مخ کړي دي.»
هغه زیاته کړه، چې نړۍواله سوله، سوکالي او ثبات د بشري حقونو او عدالت له درناوي پرته ناشونی دی.
هغه پوښتنه کړې، نن چې د بشري حقونو نړۍواله ورځ ده، د افغانستان، فلسطین، سوریې، اوکراین او لسګونو نورو مظلومو هېوادونو خلکو ته څه پیغام لري؟
حمیدي زیاته کړه: «بشري حقونه د انسان ستره لاسته راوړنه ده. د دې د تحقق لپاره، نړۍوال نیت او اراده اړینه ده.»
د بشري حقونو نړۍواله ورځ په ټوله نړۍ کې د بشري حقونو د ارزښتونو د ساتنې، ترویج او ملاتړ لپاره لمانځل کیږي.
د بشري حقونو نړۍوالې ورځې موخه دا ده، چې د انسانانو د حقوقو او ازادیو په اړه پوهاوی او په نړۍ کې د هغوی د ساتنې لپاره هڅې زیاتې شي.
په افغانستان کې بیا طالبانو ټول بشري حقونه تر پښو لاندې کړي دي او تل ټینګار کوي، چې یاده ډله یوازې د شرعي احکامو پربنسټ چارې پر مخ وړي.
سره له دې چې افغانستان یوه اسلامي ټولنه ده، خو بیا هم افغانان د اسلامي احکامو ترڅنګ د بشري حقونو د په پام کې نیولو هم ټینګار کوي.
سره له دې، چې ګڼ لوري د واکمن استبداد او ناورین پر وړاندې مبارزې ته ګڼې داعیې لري او اکثره دغه داعیې برحقه او د منلو وړ دي، خو داسې داعیې لږې تر سترګو کیږي چې ګڼ لوري پرې ګډ دریځ ولري او پوره کولو ته یې ګډ کار وکړي.
دلته به دې بحث ته لږ تم شوو، چې اساسي قانون څنګه د یوې لویې داعیې په توګه ګڼ لوري پر ځان ټولولی او له اوسني ناورین څخه د افغانستان د ژغورلو لپاره منسجمولای شي؟
ملي او نړۍوال اعتبار
د افغانستان اساسي قانون، چې په ۱۳۸۲ هجري لمریز کال(۲۰۰۴) کې د لویې جرګې له خوا تصویب شوی و، د افغانستان د معاصر تاریخ تر ټولو ستر حقوقي سند ګڼل کیږي.
دغه سند له څو لسیزو خونړیو جګړو او بې قانونۍ وروسته د یوه نوي پړاو په درشل کې د افغانستان د نوي نظم بنیادونه رامنځته کړل.
د اساسي قانون له جوړیدو وروسته په افغانستان کې په لومړي ځل د ولسمشرۍ ټاکنې د خلکو له پراخ ګډون سره ترسره او ورپسې نورې ټاکنې او د ولسواکۍ ځینې نور بشپړ یا نیمګړي تمرینونه وشول.
د طالبانو له خوا لغوه شوی اساسي قانون، تقریباً نورو ټولو لوریو او خلکو تایید او په رامنځته شویو پروسو کې یې ګډون کړی.
له حقوقي پلوه، یاد شوی سند اوس هم مشروعیت لري، ځکه کومې مشروع ملي مرجع ځنډولی یا لغوه کړی نه دی؛ بلکې یوې نا مشروع ډلې لغوه کړی او پر ځای یې خپله استبدادي ایډیالوژي واکمنه کړې ده.
د افغانستان په اساسي قانون کې د نظام او ټولنې له جوړښت او اساسي ارزښتونو نیولې ، د واک مشروعیت او د دغه مشروعیت د تامینولو تر پړاوونو، د ملي یووالي او انسجام تر ساتلو، د خلکو د اساسي حقونو او ازادیو تر تضمین او د نړۍوالې ټولنې د یوه مسوول غړي په توګه د افغانستان تر تعهداتو پورې ټولې برخې روښانه شوي.
دا قانون پر ملي سربېره نړۍوال مشروعیت هم لري، ځکه نړۍوال یې په دیموکراتیکه توګه د رامنځته کیدو او تصویب شاهدان دي او تېرو دوه لسیزو کې د افغانستان تعاملاتو هم له دغه قانون څخه سرچینه اخیسته.
مشروعیت، مشروعیت پياوړی کوي
ګڼ غیر طالب لوري، واکمنه ډله او واکمني یې غیر مشروع ګڼي، خو د خپل مشروعیت د پياوړتیا سند یانې اساسي قانون ته د اساسي داعیې په توګه فکر نه کوي.
دوی کې ځینې د سلیقو او وړو لیدلورو په دایره کې ایسار او اساسي قانون سره د سیاسي نظام د ښودلي موډل، یا نورو مسایلو په اړه ښایي اختلاف ولري، خو دې ته نه ګوري چې د قانون له واکمنیدو سره پر قانون بیا کتنه او بحث نا ممکن نه دي.
واقعیت دا دی، چې د ځینو جریانونو داسې سطحي چلند هم د طالب له بیا واک ته رسیدو او دوام سره مرسته کړې او نور نه باید ځان او نور د خپلو بې تدبیریو او سلیقو قرباني کړي.
غیر طالب لوري ښایي له همدې امله وخت پر وخت له بېلابېلو پوښتنو سره مخ کیږي، چې په ځینو برخو کې ورته بې ځوابه پاتې کیږي.
مثلاً: دوی که طالبان نامشروع ډله ګڼي، د خپل مشروعیت سرچینه یې څه ده؟
د دوی برتري پر طالب په څه کې ده؟
دوی څه غواړي؟
څنګه او د څه پر اساس یې غواړي او که احیاناً طالب سم نه شي او وپرځول شي دوی به افغانستان کوم لور ته بیایي، د لارې نقشه او اساس به یې څه وي؟
دا لوري که فکر وکړي، ښایي قانع شي چې د دوی د مشروعیت لپاره تر ټولو ښه سرچینه او د پورتنیو او ډېرو نورو پوښتنو د ځواب لپاره لغوه شوی اساسي قانون یو بې بدیله جامع سند دی. دا سند د غښتلي ملي او نړیوال مشروعیت له لرلو سره کولای شي چې ټولې خواوې او خلک لږ ترلږه د طالب واکمنۍ د مخه ارزښتونو پر محور را ټول او د سراسري ملي، مشروع او هدفمندې مبارزې مسیر ته سوق کوي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.