د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر اوچا وایي، چې سویس د افغانستان د بشري مرستو صندوق ته ۲.۶ میلیونه ډالره مرسته کړې. دغه مرسته داسې مهال شوې چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې د بشري مرستو د وېش په اړه شکونه ډېر شوي.
اوچا له سویس څخه د دغې مرستې په پار مننه کړې ده.
دغې ادارې پر اېکس پاڼه لیکلي: «ستاسو ملاتړ په افغانستان کې د اړمنو خلکو لپاره ریښتینی بدلون رامنځته کوي.»
اوچا (د مرغومي په ۲۰مه) هم له افغانستان سره د هسپانیا د یو مېلیون یورو بشري مرستې خبر ورکړی و.
ځینو نړۍوالو سازمانونو او رسنیو په افغانستان کې د بشري مرستو د ویش په برخه کې د طالبانو فساد راپورته کړی او په دې برخه کې شکونه ورځ تر بلې په ډېرېدو دي.
اوچا تر دې وړاندې اټکل کړی و، چې په روان ۲۰۲۵ کال کې په افغانستان کې ۱۴.۸ مېلیونه وګړي د ژوندي پاتې کېدو لپاره خوراکي توکو او کرنیزو مرستو ته اړتیا لري.
د اوچا په وینا، دغه ۱۴.۸ مېلیونه شمېره د افغانستان د نفوس ۱ پر ۳مه برخه جوړوي.
واک ته د طالبانو له رسېدو او پر ښځینه کارکوونکو د دغې ډلې د بندیزونو له امله ورځ تر بلې نړۍوالې بشري مرستې او په افغانستان کې د نړۍوالو بنسټونو د بودجې د کمښت له امله اړمن کسان له سختو ننګونو سره مخ دي.
د ایران د پارلمان د بهرنۍ تګلارې او ملي امنیت د کمیسیون یوه غړي وویل، طالبان ډیپلوماسي او د اوبو تړونونه نه مني او ټینګار یې وکړ: «د اوبو حق اخیستل کیږي، ورکول کیږي نه.»
احمدبخشایش اردستاني ویلي چې طالبان په دې باور دي چې له ایران سره باید نوی تړون وشي او اوبه پر ایران وپلوري.
هغه وويل، طالبان د امريکا په څېر ايران ته د کمزوري په سترګه ګوري او د دغه هېواد د اوبو حق نه ورکوي.
تر اوسه پورې کوم طالب چارواکي په رسمي ډول د افغانستان او ایران ترمنځ د اوبو د تړون په اړه څه نه دي ویلي. دغې ډلې ویلي چې د ایران د اوبو حق یې ادا کړی، خو د ایران حکومت دا خبره رد کړې ده.
د ایران د انرژۍ وزیر عباس علی ابادي سیستان او بلوچستان ته د خپل سفر په ترڅ کې ویلي چې د ایران حکومت له طالبانو سره د هلمند له سیندڅخه د خپلو اوبو حق په جدي توګه څاري او په دې برخه کې خبرې اترې روانې دي چې پایله به یې ژر په ډاګه کړي.
له بلې خوا د طالبانو حکومت د رییس الوزرا سیاسي مرستیال عبدالکبیر په دې وروستیو کې د ایران د حقابې د مسلې په اړه ویلي: «د افغانستان او ایران ترمنځ د اوبو د حق موضوع په تفاهم حل شوې ده. په دې برخه کې غیر مسوولانه څرګندونې د دواړو هېوادونو پر اړیکو منفي اغېز کولی شي.»
بخشایش اردستاني شته ننګونو ته په اشارې سره وویل: «طالبان هڅه کوي چې پخوانی هوکړه لیک باطل کړي.» هغه دا هم وویل چې ایران له طالبانو سره په دوو ځایونو کې ستونزې لري: «یو یې په هریرود او بل یې د کجکي په بند کې چې طالبانو د هیرمند د سیند لاره په بشپړه توګه بنده کړې ده.» هغه خبرداری ورکړ چې ښايي هري رودوچ شي.
د ایران د پارلمان دغه غړي طالبان له امریکا سره د ایران په شخړه کې په ناوړه ګټه اخیستنې تورن کړل او له ایراني حکومت څخه په امتیاز اخیستلو پسې دي. هغه زیاته کړه: «طالبان په ډیپلوماسۍ او تړونونو باور نه لري او ان له پاکستان سره په کړکېچ کې دي.»
بخشایش اردستاني ټینګار وکړ چې ایران د هیواد په ختیځو پولو کې د سولې د ټینګښت لپاره د زغم سیاست غوره کړی دی. هغه يادونه وکړه: «دا سياست د ايران د وېرې په مانا نه دى، بلکې له طالبانو سره په مقابله کې زموږ معقوليت ښيي.»
د ایران ولسمشر مسعود بزشکیان ویلي، چې د دغه هېواد چارواکي له افغانستان څخه دوی ته ورکړل شوې حقابه څاري. مسعود بشیکیان سیستان او بلوچستان ولایت ته له خپل سفر وروسته وویل: «د ایران حکومتي چارواکي به له طالبانو سره خبرې اترې وکړي، څو مونږ خپله حقابهترلاسه کړو.»
مسعود پزشکیان چې د جمعې په ورځ په یوه تلویزیوني مرکه کې ټینګار وکړ چې دوی به له طالبانو سره په خبرو کې د ایران د سیستان او بلوچستان حقابه وڅاري.
هغه څرګنده کړه: «د سیستان او بلوچستان والي او هغه ټیم چې د دې حقابې په اړه کار کوي، «له خپل ګاونډي هیواد او خپل ورور افغانستان سره کېني او په دې اړه بحث وکړي چې څنګه کولای شو خپله حقابه ترلاسه کړو.»
د پکتیا په مرکز ګردیز کې د حوزوي روغتون دننه یو شمېر ناروغ لرونکي نیوکه کوي چې په دغه ولایت کې لازم روغتیايي امکانات نه شته او له همدې امله اړ کېږي چې ناروغان د درملنې په موخه کابل ته یوسي.
د شریف الله په نوم یو ناروغ لرونکي ځايي رسنیو ته ویلي، چې د پکتیا په حوزوي روغتون کې بسترونه خورا کم دي چې ان په یوه بستر کې درې ناروغ ماشومان هم پراته وي. هغه زیاتوي: « دلته باید امکانات زیات شي، په ځانګړي ډول د ماشومانو په وارډ کې ځکه په یو کټ کې څو ماشومان پراته وي».
دغه روغتون ته یو بل ورغلی ناروغ نورالحق هم ورته شکایت لري او وايي؛ چې د امکاناتو د نه شتون له کبله اړ شوی چې د خپلې درمنلې په موخه کابل ته لاړ شي او هلته خپل معاینات ترسره کړي. هغه وویل: «زه په خپله د ایم ار ای او سي ټي سکېن د معایناتو لپاره کابل ته تللی یم او دا د څلورو ولایتونو روغتون دی باید امکانات ورته ډېر شي».
د پکتیا حوزوي روغتون ته له خوست، پکتیکا، لوګر او غزني ولایتونو څخه هم ناروغان ورځي چې له همدې امله پرې ګڼه ګوڼه خورا ډېره وي او د کافي امکاناتو د نشت له امله ناروغانو ته وړ خدمتونه نه وړاندې کېږي.
د دغه حوزوي روغتون مشر محمد زمان احمدزی هم دغه ستونزې مني او د حل لپاره یې د پام وړ اقداماتو غوښتونکی دی. هغه وایي، د موسمي ناروغیو له امله په روغتون کې د ناروغانو کچه ډېرېږي او وارډونه یې د ژمي په دې موسم کې ډک وي.
هغه د طالبانو د عامې روغتیا وزارت څخه غواړي چې د درملو تر څنګ دې ورسره د نورو روغتیایي اسانتیاوو په برخو کې مرستې وکړي.
پکتیا کې د طالبانو د عامې روغتیا ریاست مشر ډاکټر معراج ګل عادل په خبره، چې د دغه ولایت حوزوي روغتون د ۳۰۰ بستر د لوړیدو منظوري شوې؛ خو لا یې د عملي کیدو لپاره هېڅ اقدام نه دی شوی.
هغه غوښتنه کوي چې ژر تر ژره باید د دغه روغتون د بسترونو کچه ۳۰۰ بسترونو ته لوړه شي، څو د شته ننګوونو په مخنیوي کې کوټلي ګامونه واخلي.
د پکتیا حوزوي روغتون اوس مهال د ماشومانو په برخه کې ۴۵ بسترونه لري؛ خو نږدې ۱۰۰ ماشومان هره ورځ د بېلابېلو ناروغیو له امله له دوی سره بستر وي او د کمو امکاناتو له امله ورته وړ خدمات نه شي چمتو کولای.
د تېر جمهوري نظام تر ړنګیدو وروسته د روغتیا په برخه کې هم یو شمېر مرستندویه موسسو خپل فعالیتونه په ټپه ودرول او له همدې امله له روغتیایي امکاناتو له کمښت سره مخ افغانستان کې دا ناورین لا پسې ډېر شو.
په پکتیا سربېره د هېواد په یو شمېر نورو ولایتونو کې هم خلک د کمو او وړ روغتیايي خدمتونو له نه شتون څخه شکایتونه کوي.
د تېر جمهوري حکومت لومړی مرستیال امرالله صالح د (مرغومې ۲۴مه) ویلي چې طالبانو د سرې میاشتې بې طرفي له منځه وړې او ملا هبتالله دغه اداره د بشري کارکوونکو پر ځای د بمونو جوړونکو په واک کې ورکړې ده.
د هغه په خبره، اوس په افغاني سره میاشت کې د بشري کارکوونکو پرتله د بمونو جوړونکي خورا ډېر دي او نړۍوال مرستندویان باید د دغې ادارې د کارکوونکو شالید وڅېړي.
صالح اندېښنه ښودلې چې د یادې مرستندویه ادارې مرستې د عامو اړمنو وګړو پر ځای د طالبانو خواخوږو او د دوی کورنیو ته روانې دي. د هغه په وینا؛ «افغاني سره میاشت طالبانو په تورې میاشت بدله کړې ده.»
د جمهوري نظام د لومړي مرستیال تر مشرۍ لاندې زرغون بهیر هم د دغه ادارې د کارکوونکو یو نوملړ خپور کړی او ادعا یې کړې چې ملا هبتالله افغاني سره میاشت په بشپړه توګه قومي کړې.
د زرغون بهیر په راپور کې راغلي چې ملا هبتالله په خپلو احکامو کې افغاني سرې میاشتې ته امارتي اداره ویلې چې له دې امله اوس د دغه مرستندویه ادارې بې طرفي له منځه تللې ده.
د دغه بهیر په باور افغاني سره میاشت یوه بشري مرستندویه اداره ده چې له هر ډول ژبني، قومي، سیاسي او جنسیتي تبعیض څخه باید واټن کې وي.
د امرالله صالح په مشرۍ د یاد بهیر د معلوماتو افغاني سره میاشت اوس مهال د ملا هبتالله تر مستقیم امر او لارښوونو لاندې ده چې له دغه ادارې یې ټول واکونه اخیستي دي.
شهاب الدین دلاور چې د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزیر و، په دغه وزارت کې پرې د فساد د ګڼو تورونو له امله ملا هبتالله له هغې دندې ګوښه کړ ؛خو بېرته یې د افغاني سرې میاشت د مشر په توګه وټاکلو.
د امریکا د ملي امنیت سلاکار جېک سلیوان له افغانستان نه د ځواکونو د اېستلو په تړاو د جوبایډن د پرېکړې ننګه کړې ده. هغه وویل چې تاریخ د دې ګام مثبته ارزونه کړې او په راتلونکي کې به هم ښه قضاوت پرې وشي.
سلیوان دسي اېن اېن په یوه خپرونه کې وویل: « هغه ستراتیژیکه پرېکړه چې ولسمشر بایډن وکړه، درې کاله وروسته تاریخ ښه ارزونه پرې کړې او راتلونکي کې به هم دا پرېکړه مثبته وګڼل شي».
سلیوان ټینګار وکړ چې که امریکا اوس هم په افغانستان کې پاتې وای، نو جګړې به دوام درلود او امریکایانو به لا هم خپل ژوند له لاسه ورکاوه.
هغه زیاته کړه، « که موږ نن په افغانستان کې وای، امریکایان به وژل کېدل؛ روسیې به پر موږ زیات نفوذ درلود او موږ به د هغو ستراتیژیکو ننګونو په وړاندې کمزوري وای چې موږ ورسره مخ یو».
سلیوان د نوي کال په ورځ د متحده ایالتونو په نیو اورلیانز کې د وروستي برید بېلګه وړاندې کړه، چې د هغه په وینا، د ترهګرۍ ګواښونه اوس له افغانستان څخه نورو ځایونو ته خپاره شوي دي. هغه وویل چې که څه هم ایف بي آی د دې پېښې څېړنه کوي، خو تر اوسه یې له افغانستان سره اړیکه نه ده موندلې.
هغه زیاته کړه، « دا د هغه څه ثبوت دی چې ولسمشر بایډن ویلي، یعنې د ترهګرۍ ګواښونه اوس ډیر خپاره شوي او نورو ځایونو ته انتقال شوي، کورني افراطي کسان هم پکې شامل دي چې په امریکا کې یې ترهګریز بریدونه کړي.»
سلیوان زیاته کړه چې د دې وضعیت له امله، امریکا اړه وه خپله توجه د افغانستان له جګړې څخه پراخو نړیوالو ترهګرۍ ضد هڅو ته واړوي.
کله چې له سلیوان څخه وپوښتل شول چې ایا هغه له افغانستان نه تر وتلو وروسته د استعفا وړاندیز کړی و، هغه وویل چې له ولسمشر سره پر شخصي خبرو به تبصره ونه کړي.
هغه زیاته کړه:« هغه څه چې زه یې درته ویلی شم دا دي چې امریکا نن په دې ښه وضعیت کې ده چې موږ د افغانستان جګړې د ۲۵م کال په لوري روان نه یو».
له افغانستان څخه د وتلو پرېکړه د بایډن د ولسمشرۍ یوه مهمه پېښه ګڼل کېږي او سلیوان ټینګار کوي چې دا ګام د امریکا د بهرنۍ پالیسۍ لپاره اړین بدلون و.
د افغانستان لپاره د پاکستان پخوانی ځانګړی استازی وايي، د طالبانو په اړه د پاکستان پالیسي کې بدلون نه دی راغلی، خو پر افغانستان د پاکستان وروستي هوايي بریدونه خبرداري ورکوونکي وو. نوموړی وایی، طالبان به له ټي ټي پي سره د اړیکو او همکاریو تاوان ورکړي.
اصف درانی په یوه پاډکاسټ کې د افغانستان په اړه بحث کې د پکتیکا په برمل ولسوالۍ کې د پاکستان هوايي بریدونو ته په اشاره وویل، چې دغه برید طالبانو ته د خبرداري په مانا و.
نوموړی وایي، د طالبانو په اړه د دغه هېواد په پالیسیو کې کوم تغییر نه دی راغلی.
نوموړی وايي، ټي ټي پي یوازې په افغانستان کې پټنځایونه نه لري بلکې دوی په پاکستان کې هم خپل بنسټ لري نو دوی داسې خلک لري چې د دوی ملاتړ کوي؛ دوی ته پناه ورکوي او دوی په افغانستان کې هم استخدام کوي، په داسې حال کې چې دوی له خپلو کورنیو سره یو ځای اوسیږي.»
نوموړي د افغان طالبانو او ټي ټي پي د اړیکو په اړه زیاته کړه چې «کله دوی په پاکستان کې برید کوي دوی طالبان هم له ځان سره لري، طالبان د دوی د جوړښت برخه ده.»
اصف درانی وايي، پاکستان دوه لارې په لاس کې لري، چې د افغان طالبانو او ټي ټي پي ترمنځ اړیکې پرې کړي او دا «یو یې هوایې بریدونه او بل د لارو بندول» دي.
نوموړي په دې اړه زیاته کړه:«دلیل دادی چې موږ باید له خپلو لاس شته انتخابونو استفاده وکړو. دوی په دې پوهیږي چې له پاکستان پرته مخکې تګ نه شي کولی. ځکه دد واړو هېوادونو ترمنځ اړیکې ډیرې مهمې دي ځکه دواړو لوریو ته ډیر پښتانه دي او تردې لا مهمه دا، چې د ډیورنډ دواړو خووو ته له ۱۷ قومونو ډیر دي، څه چې د افغانستان لپاره په کار راځي، هغه د پاکستان لپاره هم په کار راځي.»
درانی وايي، طالبان به له ټي ټي پي سره د اړیکو او همکاریو تاوان ورکړي: «دوی به یې حتما تاوان پرې کوي ځکه دوی د پاکستان دښمن ته بلنه ورکړې ده.»
درانی وايي، طالبان تر اوسه لا هم په دې نه دي توانیدلي چې په افغانستان کې خپل مشروعیت ثابت کړي. هغه وايي، «د افغانستان ۶۴ سلنه برخه د یو طالب ملاتړ نه کوي، نو زه فکر کوم چې په ښېښه کې ناست خلک باید ډبرې ونه غورځوي».
اصف دراني له طالبانو څخه د پاکستان د ملاتړ او بیا د هوایې بریدونو په اړه د یوې پوښتنې په ځواب کې وویل:«دا چې پاکستان یوازې له طالبانو سره نه بلکې په ټوله کې د افغانستان او د افغانانو ترڅنګ ولاړ دی نو مجبوره دی چې د نړیوالو نیوکې وزغمي.»
نوموړی په رسمي ډول له طالبانو د پاکستان د ملاتړ په اړه وویل:« دا ویل ډیر وختي دي او له دې څخه زما هدف دادی، چې موږ یوازې په رسمي ډول په ۱۹۹۵ کال کې د طالبانو ملاتړ وکړ. هغه وخت زموږ پر سفارت برید شوی و، یو ډیپلوماټ ووژل شو او ۲۱ کسان ټپیان شول.د طالبانو حضور په په کندهار کې پیل شو، یو کوچنی ګروپ و، خلکو داسې فکر کاوه، چې دابه یوه سیمه ییزه ډله وي، خو وروسته یې امتیاز پاکستان ته ورکول کیده، چې دا ډله پاکستان تاسیس کړي ده، خو زه فکر کوم دوی د مخه حضور درلود، دوی د مجاهدینو په مختلفو ګوندونو پورې تړاو درلود.»
اصف درانی وايي، د امریکا او ناټو پر وړاندې د طالبانو د ۲۰ کالو په جریان کې یې له طالبانو ملاتړ نه دی کړی، خو هغه طالبان چې په پاکستان کې ونیول شول او په ګونتانامو کې بندیان شول اوس د پاکستان پر وړاندې ډیر خطرناک دي.
ډیورنډ کرښه
اصف درانی د طالبانو او پاکستان ترمنځ ورستیو مخالفتونو په اړه ډیورنډ ته په اشاره وايي: «ډیورنډ کرښه زموږ لپاره د سر درد مساله نه ده. موږ له خپلو پالیسیو جوړوونکو سره هیڅکله په دې اړه خبرې نه دي کړې. دا یو نړیوال سرحد دی، طالبان یا نور چې څه فکر کوي، ودې یې کړی دا د دوی ستونزه ده.»
مولوي هبت الله
د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړی استازی اصف درانی وايي، دغه هېواد ته کندهاري او کابلي طالبان یو شان دي: «طالب، طالب دی هغه که د هر ځای وي.»
نوموړی وایي، د طالبانو مشر مولوي هبت الله اخوندزاده چې د قطر له یوه چارواکي پرته له بل هیچا سره نه دي کتلي، د ډیر وخت لپاره د پاکستان په کچلاک کې اوسیدلی دی. هغه زیاتوي، «زه ډاډه یم ډیر خلک به هغه پیژني او د هغه له عادتونو سره به اشنا وي.»
اصف درانی وايي، د پاکستان او طالبانو اړیکې په هغه کچه نه دي ورانې په کومه کچه چې په رسنیو کې انعکاسیږي.
نوموړی وايي، همدا اوس له افغانستان سره فعاله ټرانزیټ لري، « د شیرخان بندر له لارې تاجکستان ته لاسرسی لرو. د افغانستان او پاکستان ترمنځ ټرانزیټ نه دی بند شوی او عادي روان دی.»
هند او طالبان
اصف درانی په عربي اماراتو کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي او د هند د بهرنیو چارو وزارت استازي لیدنې ته په اشاره وايي، هغه ژمنې چې طالبانو هند ته ورکړې دي، د پاکستان، چین او طالبانو ترمنځ په یوه درې اړخیزه لیدنه کې اسلام اباد ته هم ورکړل شوې دي. نوموړی وايي، طالبانو ژمنه کړې، چې د افغانستان خاوره به د پاکستان پر ضد نه کارول کیږي خو اوس لیدل کیږي چې طالبان خپلې ژمنې هیروي.
هغه زیاته کړې، « کله چې زه وایم چې طالبان باید د حکومت چلونې هنر زده کړي نو دوی باید خپل یادښتونه هم د مشورې لپاره چمتو وساتي، له بده مرغه طالبانو ډیر ژر هیر کړل چې څه ډول ژمنه یې کړې وه. دوی اوس مجبور دي چې د هر څه لپاره مسوولیت منونکي شي، له بده مرغه دوی اوس هرڅه هیروي او نړیوالو اصولو او ښه ګاونډیتوب ته غاړه نه ږدي.»
اصف درانی ادعا کوي، چې هند د یو شمېر افغان ډلو له لارې ټی ټي پی ته مالي امکانات په واک کې ورکوي او دغه هېواد په افغانستان کې د پاکستان ضد مفکورې او پښتونستان غوښتنې لپاره کار کوي.
درانی وايي، په افغانستان کې د هند نفوذ تر اوسه هغه حالت ته نه دی رسیدلی، چې د جمهوریت پر مهال و، خو احتمال یې شته، « هند غواړي پاکستان د افغانستان په مساله کې بوخت وساتي. تر اوسه هغه حالت ته هند نه دی رسیدلی، لکه څنګه چې د جمهوریت په وخت کې فعاله و، خو امکان یې شته».
د افغانستان لپاره د پاکستان ځانکړی استازی اصف درانی، چې د خپل ماموریت پرمهال کابل کې له طالبانو ښې خاطرې نه لري، وايي، طالبان د ښځو پر کار کولو او زده کړو بندیز له لارې، چې د نړیوالو له خوا له سختو نیوکو سره مخ شوی، اسلام په ډیره وحشتناکه طریقه پلی کوي.
